Datum:           3 september 2015

Mevrouw Dik-Faber (ChristenUnie): Voorzitter. Mijn excuus dat ik iets verlaat was. Ik was vanmorgen bij een debat over loondump in de thuiszorg. Ik zie de parallellen met de prijsdump voor het varkensvlees.

Voorzitter. De lage melk- en vleesprijzen maken dat boeren het hoofd soms nauwelijks nog boven water kunnen houden. De melkprijs ligt nu 35% lager dan twee jaar geleden en in de varkensvleessector is de situatie al jaren zorgelijk. Een recente notitie van het LEI laat zien dat de arbeidsopbrengst voor een varkenshouder sinds 1980 is gedaald van €0,23 per kilo varken naar nog maar zo'n €0,05 per kilo in 2012. Dat zijn bedragen waar ik enorm van schrik.

Tot mijn spijt zie ik een trend. Boeren zijn per dier of per kilogram vlees of melk steeds minder gaan verdienen. Om ervoor te zorgen dat zij toch een goed inkomen hebben, nemen boeren hun toevlucht tot schaalvergroting. Op zichzelf is dit niet verkeerd, maar het leidt wel tot een verdere neerwaartse druk op de prijzen en daarmee tot een grotere kwetsbaarheid. Het aantal bedrijven daalt, maar het aantal dieren per bedrijf stijgt en daarmee ook de afhankelijkheid van de bank, enzovoorts, enzovoorts. De sector zit echt in een neerwaartse spiraal.

Hoe gaan wij dit doorbreken? De supermarkten helpen niet echt mee. Zij blijven maar stunten met kiloknallers. Slachterijen en verwerkers worden door de inkooporganisaties gedwongen om hun prijzen zo laag mogelijk te houden. De boer is uiteindelijk de dupe daarvan. Een groot deel van de boeren produceert onder de kostprijs. Verdere verduurzaming komt dus maar moeilijk van de grond, omdat boeren er simpelweg geen geld voor hebben. Ik signaleer een systeemfout. Dat woord is vandaag al eerder gebruikt. De grote vraag is: hoe gaan wij het tij keren? Hoe zorgen wij ervoor dat boeren in ons land weer echt worden gewaardeerd als producenten van ons voedsel en dat zij een eerlijke prijs krijgen voor hun producten? Bovendien moeten de duurzaamheidsinitiatieven die er zijn, de ruimte krijgen om ervoor te zorgen dat de broodnodige nieuwe verdienmodellen kunnen ontstaan.

Ik wil eerst naar de korte termijn kijken en dan naar de lange termijn. Op de korte termijn is het nodig dat de varkenssector weer lucht krijgt. Ik denk bijvoorbeeld aan het verlagen van de keuringskosten en de NVWA-tarieven. Die zijn al eerder genoemd. In ruil hiervoor zou de sector versneld stappen kunnen zetten op het terrein van het nieuwe ketenkwaliteitssysteem waardoor er mogelijk ook weer ruimte komt voor de stalkeuring in plaats van de klepkeuring. Dit kan per bedrijf alweer gauw duizenden euro's schelen. Ook zijn varkenshouders geholpen bij het verkorten van de betalingstermijn voor verse producten. Spanje heeft dit onlangs gedaan. Is de staatssecretaris bereid om daarnaar te kijken?

Daarnaast hoor ik graag wat de staatssecretaris vindt van het keteninitiatief in België. Niet de overheid maar partijen uit de keten hebben gezamenlijk besloten om de primaire producenten te ondersteunen. Dat lijkt mij een veel zinniger oplossing dan varkensvlees met het vliegtuig naar China te sturen.

Wat betreft de zuivelsector sluit mijn fractie zich graag aan bij het idee van het Luxemburgse voorzitterschap om de opbrengst van de superheffing van vorig seizoen deels terug te laten vloeien naar de sector. Ik overweeg hierover een motie in te dienen, maar ik wacht de reactie van de staatssecretaris af.

Het gaat natuurlijk om de lange termijn. Het is van groot belang dat producenten een eerlijke prijs krijgen voor hun producten en dat consumenten een eerlijke prijs betalen. Daarvoor is het ook belangrijk dat de mededingingsregels worden aangepast. Dat ziet niet alleen de staatssecretaris, maar ook de minister van EZ. Daar ben ik heel blij mee, want dit is echt een nieuw geluid op het ministerie. Concepten als een "Recept voor duurzaam varkensvlees" moeten volop de ruimte krijgen. Volgens mij kunnen wij ons aansluiten bij een initiatief als Tierwohl dat dit jaar in Duitsland gestart is. Hierbij krijgen varkenshouders die extra dierenwelzijnsmaatregelen treffen, een vergoeding uit een fonds dat wordt gevuld door de Duitse retail. Het fonds wordt gefinancierd door de supermarktketens met een vaste bijdrage per kilo verkocht vlees. De supermarkten berekenen die bijdrage vervolgens door aan de consument. Het mooie van dit initiatief is dat de vergoeding direct bij de varkenshouders terechtkomt. Zij krijgen dus de zekerheid dat ze beloond worden voor investeringen. De Duitse mededingingsautoriteit heeft dit initiatief goedgekeurd. Is de staatssecretaris bereid om ook onze Autoriteit Consument & Markt hiernaar te laten kijken? Wil zij het initiatief bovendien bespreken in het bestuurlijk overleg over de varkenssector dat binnenkort plaatsvindt?

Ik denk dat wij echt twee stappen moeten zetten. Op de korte termijn moeten wij het Belgische model toepassen en op de lange termijn het Duitse model. Het zou dus goed zijn als de staatssecretaris hierin gezamenlijk met haar collega's in Europa optreedt.

Voor meer informatie: www.tweedekamer.nl.