Datum:           24 september 2015

De heer Segers (ChristenUnie): Voorzitter. De Eerste Kamer heeft een belangrijk rapport het licht laten zien. Het is een zeer inhoudsvolle reflectie op belangrijke keuzes die in het verleden zijn gemaakt. Het is tot onze eigen schade en schande dat wij hierover pas drie jaar na dato spreken. Ik onderstreep de woorden die collega Van Raak hierover heeft gezegd. Dat is niet fraai. We kunnen nog altijd heel veel van het rapport leren en moeten dat ook doen. Het laat zien dat het publieke domein, het publieke belang, beter geborgd moet worden en publiek moet blijven. We hebben er bij delen de markt op losgelaten en gedacht dat een ziekenhuis ook wel een bedrijf zou kunnen worden. We dachten dat het allemaal fantastisch zou worden als je de concurrentie erop loslaat en hebben gezien dat het publieke domein met de publieke belangen geen markt is. De definitie van collega van Raak is een heel interessante.

De oud-vicevoorzitter van de Raad van State heeft de teloorgang van de politiek herhaaldelijk aan de orde gesteld. Politieke keuzes zijn uit het publieke domein weggedreven naar de bureaucratie of de markt. Fundamentele keuzes over de inrichting van het publieke domein zijn geen publieke keuzes meer. Deze conclusie brengt mij op mijn eerste vraag aan de minister, die ik net ook aan mijn VVD-collega stelde: heeft dit bij het kabinet, bij deze minister, geleid tot reflectie? We stuiten er bij ProRail en NS op dat het niet goed gaat en dat alles wat we in een neoliberale droom hebben bedacht niet werkt. Leidt dit tot evaluatie, tot reflectie op de gemaakte keuze?

De heer Ronnes (CDA): Er worden conclusies getrokken alsof we toen een andere keuze gemaakt zouden hebben en we met 100% zekerheid kunnen zeggen dat die problemen zich nu niet zouden hebben voorgedaan. Het is kort door de bocht om te zeggen dat het besluit dus verkeerd is geweest. Je moet altijd maatwerk leveren en je moet altijd afwegen. Als je een zwart-wit keuze moet maken en moet zeggen dat je ergens voor of tegen bent, leg je een soort managementlijstje neer en dat is juist niet de bedoeling. Bekijk het in de tijdgeest, op de dag dat het speelt en ga na of er wel of niet geprivatiseerd moet worden.

De heer Segers (ChristenUnie): Dit is opmerkelijk. Ik hoorde collega Ronnes net warme woorden spreken over de samenleving. De samenleving is geen markt. Wij staan beiden in een traditie die gelooft dat de samenleving is opgebouwd uit verschillende kringen, verschillende sferen. Een school is geen onderneming. Het doel van een school is goed onderwijs geven. Een ziekenhuis is geen onderneming, maar heeft het geven van goede zorg als doel. Je moet naar het eigene van iedere sector kijken om te weten wat het leidende, het stuwende principe is. Dat is voor een ziekenhuis en in het onderwijs niet het winst maken. Als je kijkt naar het spoor, komt de heer Ronnes opeens met de tijdgeest aan. Daar keer ik mij juist tegen. Wij moeten ons soms tegen de tijdgeest teweerstellen. De tijdgeest zei dat alles geprivatiseerd moest worden en dat als je de markt maar toeliet het allemaal fantastisch zou worden. En wat zien we? Concurrentie op het spoor is een fictie. Het werkt niet op het hoofdnet. Of zegt de heer Ronnes: het lijkt me fantastisch en we gaan nog verder privatiseren en nog meer marktwerking op het spoor loslaten?

De heer Ronnes (CDA): Ik keer het om. Het trekken van de conclusie dat we nu geen problemen zouden hebben als we toen niet geprivatiseerd hadden, vind ik te kort door de bocht.

De heer Segers (ChristenUnie): Ik begrijp dit punt toch niet goed. Ik neem aan dat de heer Ronnes het rapport en de kritische reflectie op de privatiseringsgolf heeft gelezen. We kunnen ook naar de posterijen kijken. Er komen nu postbodes langs die allemaal één brief door de brievenbus duwen en die allemaal een parttimebaantje hebben. De heer Ronnes zegt dat dit een fantastische keuze is geweest en dat dit heel goed is. In het licht van dit rapport kun je daar anders tegen aankijken. Het rapport laat vooral zien dat je moet kijken naar de eigen aard van waar je over beslist. Past daar marktwerking bij? Ik sluit nogmaals aan bij de woorden van de heer Van Raak dat daar waar de markt toegelaten kan worden, je die volop moet toelaten. Ondernemers moeten opereren op de markt en kunnen failliet gaan. Een directeur van een school is echter geen ondernemer. Dat is de les van dit rapport. Ik hoop dat het ook de les van de CDA-fractie is, die met terugwerkende kracht wat minder kritisch is over de keuzes die destijds zijn gemaakt.

Heeft het kabinet een agenda om te herstellen wat verloren is gegaan? Als belangrijke zeggenschap en belangrijk eigenaarschap is weggedreven bij het publiek, zijn er dan nieuwe manieren als het gaat om de woningmarkt, de woningcorporaties, de zorg en de zorgverzekeraars? Heeft dit kabinet een agenda om het publieke belang opnieuw te borgen door middel van meer inspraak voor burgers? Krijgen die een grotere stem als het gaat om de verdediging en de borging van het publieke belang?

Het afwegingskader is heel behulpzaam, maar dan moeten we wel nagaan wat het in de praktijk waard is en of het kabinet het inderdaad ter hand neemt en naast belangrijke beslissingen legt. Als we vooruitkijken, zien we dat Holland Casino en URENCO geprivatiseerd dreigen te worden en dat dit kabinet overweegt om de aandelen van de Nederlandse Staat te verkopen. Worden die beslissingen naast het afwegingskader dat de senaat heeft aangedragen, gelegd? Terugkijkend op het wetsvoorstel over de mogelijkheid van winstuitkering bij ziekenhuizen zie je dat een stuk markt de zorg wordt ingedragen. Is bij die keuze de les van dit rapport gebruikt? Heeft het besliskader een rol gespeeld bij de beslissing om dit wetsvoorstel naar de Tweede en Eerste Kamer te brengen?

We moeten ook kijken naar onze eigen rol, de rol van het parlement. Collega Van Raak zegt dat het aankomt op politici die het ideologische debat voeren en die de kritische vragen stellen. Ik ben het met hem eens, maar ik ben misschien iets sceptischer dan hij over de mate waarin dit beklijft en iedere generatie weer opnieuw die lastige vragen stelt. We zullen onszelf scherp moeten houden met een besliskader. Misschien moet er niet alleen een besliskader voor privatiseringen komen, maar ook voor wetgeving die raakt aan de verhouding tussen markt en samenleving. Daar waar de markt in het geding is en een rol speelt, moet er misschien wel een algemener besliskader komen dan alleen voor wetgeving over privatiseringen. Alweer twee jaar geleden heb ik een pleidooi gevoerd om bevraging onder ede sneller en eerder mogelijk te maken. Daar wordt aan gewerkt, hoor ik een lid van het Presidium zeggen. Dat is hoopgevend. Het is een belangrijk middel om als parlement veel activistischer te zijn, dichter op belangrijke beslissingen te zitten, mensen hierheen te halen en met het zware middel ondervraging onder ede de lastige vragen te stellen die gesteld moeten worden.

Als de overheid aandeelhouder is en het publieke belang moet verdedigen, moet ze zich dan niet opstellen als een activistische aandeelhouder, bijvoorbeeld in het geval van ABN AMRO? De overheid had toen te maken met een bank die too big to fail was, die niet failliet mocht gaan, en dus blijkbaar een publiek belang bezat. Moet de overheid dan niet aandeelhouder blijven om dat publieke belang, dat blijkbaar gemoeid is met het voortbestaan van ABN AMRO, te verdedigen door middel van het aanhouden van aandelen, en door mee te spreken op aandeelhoudersvergaderingen en daar de publieke vragen en de verdediging van het publieke domein en de publieke belangen ter hand te nemen?

Voor meer informatie: www.tweedekamer.nl.