Datum:             28 november 2011

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Voorzitter. De herziening van de gerechtelijke kaart is een traject dat al jaren geleden in gang is gezet, zoals velen hier al hebben aangegeven, vanwege de toenemende behoefte aan specialisatie en het beperken van de kwetsbaarheid van de kleinere gerechten en parketten. Uitgangspunten hierbij waren altijd het bieden van voldoende ruimte en flexibiliteit om specialistische kennis en voldoende deskundigheid te kunnen opbouwen en het optimaal waarborgen van de toegankelijkheid van de rechtspraak voor de burger. Vorig jaar werd er echter een extra dimensie aan die discussie toegevoegd toen in het regeerakkoord werd gesteld dat er tien politieregio's komen waarbij de grenzen van de tien arrondissementen van de gerechtelijke kaart leidend zijn. Daarmee zijn de herziening van de gerechtelijke kaart en de komst van de nationale politie onlosmakelijk met elkaar verbonden geraakt. Dat maakt het voor de ChristenUnie-fractie niet eenvoudiger om tot een positief oordeel over het huidige voorstel te komen.

            De ChristenUnie steunt het uitgangspunt om door de voorgestelde schaalvergroting zeker te stellen dat alle gerechten beschikken over voldoende zaken, mensen en middelen om kwaliteit te waarborgen en de organisatie optimaal in te richten, maar zoals ook in de nota naar aanleiding van het verslag wordt gesteld, biedt de schaalvergroting op zichzelf geen garantie tot kwaliteitsverbetering. Schaalvergroting is geen doel op zich, maar maakt het mogelijk om kwaliteit te waarborgen en de organisatie optimaal in te richten. Kan de minister ingaan op de stelling dat er geen kwaliteitsverschil is tussen de huidige grote en de kleinere arrondissementen en dat over het algemeen de productiviteit van grotere rechtbanken aanzienlijk geringer is dan die van de kleinere? Schaalvergroting is geen doel op zich. Met name in het te vormen arrondissement Oost-Nederland, waar al veel over gesproken is, is het de vraag of de schaalvergroting de kwaliteit en slagkracht wel ten goede zal komen. Kan de minister aangeven hoe wordt voorkomen dat door de schaalvergroting nieuwe overlegstructuren en managementstructuren zullen ontstaan die uiteindelijk ten koste zullen gaan van de productiviteit van gerechten en de doorlooptijd van zaken?

            Het grootste knelpunt is dus de te vormen superregio Oost. De knelpunten treden met name op bij de vorming van de nationale politie. Het voorstel om voor de politie tot één grote regio Oost te komen, heeft voor een enorme onrust gezorgd. Alle lokale bestuurders in de megaregio zijn tegen. De bezwaren van de commissarissen der Koningin van Overijssel en Gelderland, de 81 burgemeesters en de korpsbeheerders zijn bekend. Er wordt gevreesd voor de burgerbetrokkenheid, de lokale inbedding van het gezag en de slagvaardigheid van de politie op lokaal niveau. Dat maakt dat wij voor een nieuwe keuze staan: gaan wij door op de ingeslagen weg of luisteren wij naar de bestuurders in de regio en kiezen wij voor twee kleine regio's en dus ook voor twee kleinere arrondissementen? De discussie over de nationale politie zullen wij vanmiddag nog uitgebreid voeren; mijn collega Slob zal dan het woord voeren namens de ChristenUnie. Ik zal nu ingaan op de arrondissementen.

De heer Çörüz (CDA): Mevrouw Schouten zei net dat alle bestuurders tegen waren, maar ik heb toch echt andere geluiden gehoord. In Overijssel is de meerderheid wellicht tegen, maar in Gelderland denkt men hier heel anders over. Zelfs in Overijssel zijn er ook andere geluiden. Mevrouw Schouten komt nu tot een eenduidige afwijzing, maar volgens mij ligt het in de praktijk wat genuanceerder. Klopt dat?

Mevrouw Schouten (ChristenUnie): Laten wij het dan op "de meeste bestuurders" houden.

            De minister stelt dat de splitsing van Oost-Nederland in een arrondissement Overijssel en een arrondissement Gelderland zowel voor de rechtspraak als het Openbaar Ministerie zou leiden tot een arrondissement met een schaalgrootte beneden een aanvaardbaar minimum. Dat is een stevige stelling en ik vraag de minister om deze nader te onderbouwen. Waarom zou dit voor Overijssel niet kunnen, maar kan Limburg bijvoorbeeld wel zelfstandig blijven? De enige onderbouwing die ik tot nu toe lees, is dat dit noodzakelijk is omdat de minister geen alternatieven ziet, zoals in de memorie van toelichting wordt gesteld. Zoals al eerder is aangegeven, betreft het hier een verschil van drie fte's onder de norm. Is dat nu het leidende principe om een hele regio meteen samen te voegen? De oplossing die de minister schetst om de nadelige gevolgen van de schaalvergroting op te vangen, stelt de ChristenUnie-fractie niet gerust. "Via mandateringen kunnen intern-organisatorisch adequate voorzieningen worden getroffen om mogelijke nadelige effecten van de schaalgrootte flexibel op te vangen", zo staat in de memorie van toelichting. Dat klinkt als een blauwdruk voor bureaucratie. Ook de minister zal die weg niet op willen; graag een reactie.

            De omvang van het arrondissement Oost-Nederland leidt op een aantal punten tot problemen en noodgrepen die de voordelen van de schaalgrootte weer tenietdoen. Ik noem twee voorbeelden. De Raad voor de rechtspraak concludeert in zijn advies dat, bij de verdeling van zaken binnen arrondissementen, in het geval van specialistische zaken concentratie op tien plaatsen in de rede ligt. Daarbij valt te denken aan onder andere zaken van insolventie, rechtspersonen, grondzaken, mededingingszaken, aanbestedingszaken, vervoerszaken en agentuurzaken. In arrondissement Oost-Nederland ligt het echter vanwege de omvang van het arrondissement in de rede dat de concentratie van die specialistische zaken op twee locaties zal plaatsvinden. Ook de Nederlandse Orde van Advocaten geeft aan, het decanaal toezicht over zo'n groot gebied om een aantal redenen een lastige en daarom ongewenste opgave te vinden. Ook daar is dus gezocht naar een andere vorm van afgeleid toezicht. Als er vanwege de omvang van het arrondissement al naar dit soort oplossingen moet worden gezocht, schiet de schaalvergroting toch haar doel voorbij? Graag een reactie.

            De problemen die de megaregio Oost in het kader van de inrichting van de politie met zich meebrengt, zijn nog fundamenteler van aard. Ik heb al gezegd dat wij daar nog op terugkomen. De ChristenUnie heeft daarom een amendement ingediend om het voorgestelde arrondissement Oost te splitsen in twee arrondissementen, Gelderland en Overijssel, zoals wij ook de nationale politie willen opsplitsen in een regio Gelderland en een regio Overijssel. Deze amendementen sluiten dus op elkaar aan en daarmee handhaven wij de koppeling van de vormgeving van de politieregio's aan die van de gerechtelijke kaart. Wij denken dat daarmee de kans om de beoogde resultaten van de nationale politie te realiseren groter wordt, evenals de slagkracht.

            Tot slot. De minister schrijft in zijn beantwoording dat op termijn het sluiten van van rechtswege aangewezen zittingsplaatsen onvermijdelijk zal zijn aangezien het belang van de kwaliteit van de rechtspraak niet is gediend met de instandhouding van te kleine rechtspraaklocaties. Kan de minister dit concreter maken? Op welke termijn verwacht hij dat er locaties gaan worden gesloten en, belangrijker nog, over welke locaties hebben wij het dan?

Voor meer informatie zie ook www.tweedekamer.nl.