Datum:            6 juni 2013

De heer Segers (ChristenUnie):

Voorzitter. Het is voor het eerst dat ik een debat kan beginnen met de conclusie: dit plan gaat het niet worden. Het is slecht voor de veiligheid, slecht voor de werkgelegenheid in kwetsbare regio's en slecht voor gedetineerden. Het plan is niet goed onderbouwd, er is niet gezocht naar draagvlak, er is geen ruimte geweest voor alternatieven en het levert niet de ingeboekte besparing op. Kortom, dit moet over.

Ook een gedetineerde heeft een onvervreemdbare waardigheid. Elk mens is beelddrager van God, zo sprak dominee Jan Eerbeek, jarenlang actief als justitiepastor, vorige week bij zijn afscheid. Een gedetineerde zit niet voor niets. Hij heeft straf. Maar mensen moeten wel de kans hebben om hun leven te beteren. Ik heb de afgelopen tijd veel zeer gemotiveerde medewerkers in het gevangeniswezen ontmoet die dat met hart en ziel proberen te doen. Dit plan frustreert hen enorm. Een van de bewakers zei het op de hoorzitting treffend en vooral pijnlijk. Hij zei: als dit doorgaat moet ik voortaan mijn hart thuislaten als ik naar mijn werk ga.

In Veldzicht in Balkbrug sprak ik een gevangene die drie jaar geleden nog door vijf mensen in bedwang moest worden gehouden als hij moest douchen of ging eten. Nu kon hij zijn hart ophalen in de groenvoorziening en binnen de begrenzing van Veldzicht frank en vrij rondlopen. Hier stond iemand die zijn waardigheid weer terug had, maar ook iemand die straks niet meer in de groenvoorziening werkt en een groot deel van de dag uitzicht heeft op een grijze muur, met alle gevolgen van dien.

Het masterplan blijkt een koude douche, waarbij het eigenlijk vooral draait om de 340 miljoen die het kabinet wil ophalen. Na de bijdrage van de heer Van der Steur kan ik het woordje "eigenlijk" wel schrappen: het draait gewoon om die 340 miljoen.

De afgelopen weken zijn er allerlei alternatieven binnengestroomd, maar dit masterplan is gemaakt in een ivoren toren. Er is niet gezocht naar draagvlak en er is niet gevraagd naar oplossingen in het veld om de benodigde bezuinigingen te vinden. Het is een product van de Haagse tekentafel en het resultaat is een lelijk schilderij.

De ChristenUnie vreest dat het moeilijk wordt om na het uitzitten van de straf op een goede manier terug te keren in de samenleving. Waarom heeft de staatssecretaris zonder overleg en zo ondoordacht dit plan opgesteld? Waarom heeft hij niet direct gevraagd om alternatieven en selfsupporting gevangenissen, naar bezuinigingen die wel haalbaar zijn?

Eind vorig jaar werd in dit huis de motie-Schouw/Segers aangenomen, waarin gevraagd werd oog te hebben voor kwetsbare regio's bij eventuele sluiting als gevolg van het masterplan. Ik heb eerlijk gezegd niet kunnen ontdekken hoe dat gestalte heeft gekregen. Ik heb wel gezien dat de regio rond Hoogeveen, Hardenberg en Almelo zeer hard wordt getroffen. Voor alle medewerkers in deze regio is het een heel spannende tijd, want veel alternatieven voor werk zijn er niet in die regio's. Dan is het extra wrang dat de afweging voor sluiting niet goed te volgen valt. Men ervaart dat er gekozen is zonder duidelijke indicatoren. Kwaliteit of goede bedrijfsvoering lijkt niet beloond te worden en ik kan me de ontgoocheling bij medewerkers van bijvoorbeeld Oldenkotte goed voorstellen. Waarom zijn kwaliteit en bedrijfsvoering geen selectiecriteria geweest?

Heeft de staatssecretaris contact gehad met de betrokken gemeenten over het besluit tot sluiting? Wat vindt de staatssecretaris ervan dat bij het rondetafelgesprek iedere burgemeester een ander criterium wist te noemen dat de doorslag heeft gegeven voor sluiting?

Ik heb drie aanvullende vragen over de forensische zorg. Er zijn namelijk al heel veel vragen gesteld. Hoe beoordeelt de staatssecretaris dat in Noordoost-Nederland in dit voorstel geen forensische zorg meer wordt geboden? Heeft hierover een afweging plaatsgevonden? Mijn tweede vraag is een gevoelige, maar ik stel hem toch. Die vraag betreft de kwetsbaarheid die de procedure heeft gekregen nadat RTL berichtte over een mogelijke integriteitskwestie rond een bij de besluitvorming betrokken ambtenaar met een vrouw die in een van de instellingen werkt. Hoogleraar Beleidswetenschappen van de VU, Hans van den Heuvel, zei daarover: "Dit deugt niet. Deze onderhandelingen zijn besmet." Hij vond dan ook dat de onderhandelingen over moesten worden gedaan. Was de staatssecretaris op de hoogte van het risico en, zo ja, waarom heeft de staatssecretaris dat risico dan genomen?

Ten slotte een vraag over de forensische zorg. Door velen is gewezen op het alternatief van het stopzetten van de tendercontracten, een alternatief dat hetzelfde financiële effect heeft en hetzelfde gevolg heeft met behoud van expertise en zonder verplaatsing van mensen die met moeite een balans in hun leven vinden. De staatssecretaris gaat de alternatieven bestuderen en komt met een ander plan. Is hij dan ook bereid om deze optie nader uit te werken en zijn beslissing voor de tbs-klinieken te herzien?

Bij het onderdeel jeugd valt de sluiting van de justitiële jeugdinrichting De Heuvelrug mijn fractie zwaar, simpelweg omdat zij de enige jji is die expertise heeft over de opvang van kwetsbare meiden. Ik denk daarbij ook aan de oproep van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Kan de staatssecretaris toelichten hoe hij deze landelijke expertise ook na 2017 denkt te borgen?

Ook over de concrete maatregelen heb ik vragen. Gerekend is met de invoering van een kale vorm van elektronische detentie, een enkelband voor de gedetineerde, zonder begeleiding en zonder middelen om bij een foutmelding achter iemand aan te gaan. Wat betekent dat voor de veiligheid? Heeft zo'n banddrager, die met een biertje op de bank zit, nog wel straf? Ik kan mij op dit punt eigenlijk helemaal aansluiten bij de kritiek en de vraagtekens van de VVD-fractie. Ook dit zal dus echter anders moeten.

Onbekend is wat deze maatregelen met de recidive doen. De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming vreest het ergste. Het gebruik van de meerpersoonscel, twintig uur per dag insluiten van preventief gehechten en arrestanten met een activiteitenprogramma zonder arbeid, het afschaffen van het avond- en weekendprogramma, het afschaffen van de detentiefasering: dat raakt kwetsbare gedetineerden. Hij of zij komt vrij zonder enige vorm van voorbereiding op terugkeer in de samenleving. Dat raakt een van de kerndoelen van deze overheidstaak, namelijk dat gedetineerden na het uitzitten van hun straf in de samenleving een tweede kans krijgen en daarop goed voorbereid worden. Daarom moeten deze maatregelen beter getoetst en beter onderbouwd worden en moet bekeken worden hoe het juist voor kwetsbare mensen uitwerkt.

De elektronische detentie bespreken we bij de behandeling van het wetsvoorstel, maar het is een cruciaal onderdeel van de plannen van de staatssecretaris. En juist over dit onderdeel zegt het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie, maar ook ambtenaren van het ministerie, dat het aantal mensen dat volgens de staatssecretaris in aanmerking zou komen voor elektronische detentie niet realistisch is. Daarmee komt het hele plan op losse schroeven te staan, en dat stond het al, gezien de massieve kritiek van de oppositie en de VVD-fractie. Ondertussen heeft de staatssecretaris wel een deel van de oppositie nodig voor zijn wetgeving. Op deze manier wordt het heel problematisch.

Er zijn grote vraagtekens te plaatsen bij de financiële onderbouwing en de verwachte opbrengst. Het is boekhouden met enorme oogkleppen op. De begroting van Veiligheid en Justitie gaat iets omlaag, maar de rekening wordt door andere ministers betaald. Ik wil weten wat de echte kostprijs is. Wat wordt er bij gemeenten en andere ministeries aan rekeningen neergelegd? Waarom is de code voor interbestuurlijke verhoudingen eigenlijk niet gevolgd?

De staatssecretaris heeft inmiddels duidelijk gemaakt dat hij de aangereikte alternatieven wil doorrekenen. Dank daarvoor! Dat is inderdaad winst. Maar wat gaat hij wijzigen? Welke criteria gebruikt hij daarbij? Ik vond het schokkend om te lezen dat de visie op de Dienst Justitiële Inrichtingen nog zo weinig om het lijf heeft dat hij niet naar de Kamer kon worden gestuurd.

Wat hebben we straks aan een visie als alle knopen al zijn doorgehakt? Maar ook: hoe heeft de staatssecretaris knopen kunnen doorhakken zonder visie?

Met zo veel interessante alternatieven op voorraad, die veel minder kapotmaken dan het huidige plan en minder banenverlies opleveren, vraag ik de staatssecretaris om dit plan terug te nemen en om terug te komen, niet alleen met een ander plan maar allereerst met een andere visie, met überhaupt een visie, zodat we de kernwaarden scherp hebben en maatregelen kunnen toetsen. Staatssecretaris, ga in overleg met het veld, praat met hen, weeg de alternatieven en dan zien we u graag weer verschijnen met een ander, beter plan.

Voor meer informatie: www.tweedekamer.nl.