Voorzitter. De internationale veiligheidssituatie is de afgelopen decennia onmiskenbaar veranderd. Conflicten en geweldsdreiging hebben steeds vaker een intra-statelijk karakter. Wij hebben te maken met de opkomst van nieuwe grootmachten die ook op militair gebied van zich laten spreken. Ik noem daarbij uitdrukkelijk Iran. Daarnaast dienen zich nieuwe veiligheidsvraagstukken aan die nauwer samenhangen met energievoorziening, klimaatadaptatie en voedselzekerheid. De internationale veiligheid en stabiliteit zullen hierdoor verder onder druk komen te staan. Dit vraagt om een breed inzetbare krijgsmacht. De minister laat met deze begroting zien oog te hebben voor de veranderende wereld en de uitdagingen die dit met zich brengt voor de krijgsmacht. Dit blijkt onder meer uit de prioriteit die wordt gegeven aan de opbouw van veiligheidssectoren in fragiele staten en de extra investeringen in de strategisch-luchttransportcapaciteit. De ChristenUnie-fractie kijkt verwachtingsvol uit naar de resultaten van de verkenningen die meer inzicht moeten verschaffen in de vraag welke betekenis de veranderende veiligheidssituatie heeft voor de toekomstige rol van de krijgsmacht.

Vanuit het streven naar recht en gerechtigheid hecht de ChristenUnie-fractie sterk aan een krijgsmacht die in staat is om wereldwijd een bijdrage te leveren aan het bevorderen van veiligheid en stabiliteit. Mijn fractie heeft grote waardering voor onze militairen, die zich inzetten voor veiligheid, recht en ontwikkeling in onder meer Afghanistan, Irak, Sudan en Tsjaad. Recente conflicten, zoals in Kosovo en Georgië, maken ook duidelijk dat de krijgsmacht ook dichterbij huis inzetbaar moet blijven.

Militaire operaties zullen vaker in EU-verband worden uitgevoerd. De Europese Unie zal ook in militair opzicht meer verantwoordelijkheid op zich moeten nemen voor de internationale vrede en veiligheid. Uit de praktijk blijkt dat er anders gaten vallen in het internationale veiligheidsbeleid door de politieke tegenstellingen in veiligheidsorganisaties, zoals de VN. De ChristenUnie is blij dat de EU bij Somalië, Tsjaad en Congo heeft laten zien dat zij bereid is om een bijdrage te leveren aan de vrede en stabiliteit in Afrika.

De ChristenUnie-fractie is tevens tevreden dat defensie voor het eerst sinds tijden globaal op sterkte blijft door extra geld vrij te maken voor gereedstelling en compensatie voor slijtage en vervangingskosten bij de missies. In 2009 komt daar nog een extra bedrag van 80 mln. bij. Hiermee wordt de motie van de ChristenUnie-fractie uitgevoerd waarin wordt verzocht om de kosten van de missies niet ten laste te laten komen van de lopende defensiebegroting. Defensie kampt met een groot personeelstekort. Hierdoor zal defensie in de toekomst mogelijk vaker genoodzaakt zijn om te volstaan met het leveren van hoogwaardig materieel, in plaats van het sturen van "boots on the ground". Ik zeg niet dat wij ons ambitieniveau moeten bijstellen, maar gezien de krapte op de arbeidsmarkt is dit mogelijk een toekomstscenario waar wij rekening mee moeten houden. Graag hoor ik hierop een reactie van de staatssecretaris.

Dan kom ik op de C-17. Het is belangrijk om over voldoende luchtcapaciteit te beschikken. Daarom is het verstandig dat het kabinet investeert in het inhuren van vlieguren voor de C-17 van de NAVO-pool. Wij zouden vaker op deze wijze gezamenlijk schaarse middelen moeten inkopen. Ik geef trouwens mijn complimenten aan de minister voor het feit dat hij het kabinet zo ver heeft gekregen daarvoor geld beschikbaar te stellen.

Ik geef nog een ander voorbeeld van samenwerking binnen de NAVO-pool met betrekking tot de heli's. De Britten en de Fransen hebben dit goed begrepen. Zij hebben gezamenlijk een heli-trust fund opgezet tijdens de ministeriële NAVO-bijeenkomst in Londen om negen Tsjechische, Bulgaarse en Hongaarse helikopters weer uitzendklaar te krijgen. De ISAF heeft nog steeds een groot tekort aan helikopters. Inmiddels hebben naast Frankrijk en Groot-Brittannië, ook de Denen, de Noren, de Esten, de Litouwers en de Limburgers geld gestort in dit fonds. Het zou mooi zijn als Nederland hierin ook kan participeren, vooral om de Tsjechische helikopters inzetbaar te maken voor Uruzgan. Is Nederland bereid om hierin te participeren?

De heer Knops (CDA):

De heer Voordewind zei dat de Limburgers geld hadden uitgetrokken om...

De heer Voordewind (ChristenUnie):

Oh sorry, ik bedoelde de Luxemburgers, maar misschien willen de Limburgers ook wel bijdragen. Dat weet ik niet.

De heer Knops (CDA):

Ik ben een Limburger en weet van niets.

De heer Voordewind pleit ervoor om geld vrij te maken voor het op orde brengen van een beetje bouwvallige helikopters die niet geschikt zijn in andere landen. Kan hij zich nog herinneren dat wij nog niet zo heel lang geleden in Nederland een discussie hebben gevoerd om de vijf Apaches te upgraden, dat er toen geen geld voor was en dat dit geld er wel gekomen is door inzet van de Kamer? Is het niet beetje bijzonder dat wij nu op deze wijze andere landen gaan helpen, terwijl wij zelf nog een hele hoop wensen hebben?

De heer Voordewind (ChristenUnie):

Ook toen heeft de ChristenUnie-fractie het voorstel gesteund om de Apaches te upgraden. Dat is ook inderdaad gebeurd. Ik constateer dat in Oost-Europa een aantal helikopters niet zozeer bouwvallig zijn, maar wel operationeel en niet uitzendklaar. Deze helikopters kunnen wij daar via dat trust fund met weinig middelen beschikbaar maken. Ik vraag aan de bewindslieden of er mogelijkheden zijn, misschien uit de onderputting van dit jaar, om daarin te participeren, zodat wij daar uiteindelijk ook van kunnen profiteren via de Tsjechische bijdrage aan ISAF.

De heer Boekestijn (VVD):

Mijnheer Voordewind, bent u het niet met mij eens dat het toch een beetje treurig is als wij ons geld gaan stoppen helikopters van Oost-Europeanen? Als het goed is zijn wij snel weg uit Uruzgan en dan is het geld gewoon weg! Wij zouden dan toch eigenlijk veel beter eigen materiaal kunnen aanschaffen? Dan hebben wij er nog wat aan.

De heer Voordewind (ChristenUnie):

Ik heb goed begrepen dat de VVD-fractie voor het inkopen van die 500 uur voor de C-17 was. Wij konden dat alleen niet opbrengen en op deze manier hebben wij toch strategisch luchttransportcapaciteit beschikbaar gekregen. Als wij met weinig middelen gezamenlijk binnen de NAVO een aantal van deze belangrijke helikopters beschikbaar kunnen krijgen en wij daar in ISAF er al zo'n groot tekort aan hebben -- ik hoor getallen als 120 -- dan moeten wij daar toch serieus naar kijken.

Voorzitter. Het is van belang dat wij de inlichtingencapaciteit van defensie versterken, zoals ook in de brief Wereldwijd dienstbaar is aangekondigd. Defensie beschikt nu over het tactisch onbemande waarnemingsvliegtuig de Sperwer, maar die dekt slechts een beperkt segment af en heeft een beperkt bereid. De aankoop van de MALE UAV zal hopelijk de eigen inlichtingenpositie en het omgevingsbewustzijn boven land en zee versterken, zowel om effectief en precies te kunnen optreden als ter bescherming van de eigen troepen. Daar komen wij echter later nog op terug. In eerste instantie pleit de ChristenUnie nu voor een zo snel mogelijke aanschaf van de opvolger van de Sperwer, indien mogelijk al voor 2010 -- ook ik zie dat wij op dit moment civiel moeten gaan inhuren -- en het liefst met een groter bereik en gericht op missies. Graag een reactie van het kabinet op dit pleidooi.

Ook ik heb de berichten gezien dat de Amerikanen met 25.000 tot 30.000 man naar Afghanistan willen afreizen en dat dit met name ten goede komt aan RC-South, oftewel het zuiden. De VS hebben een meer regionale benadering, dus meer over de provincies heen, maar dat zou in strijd zijn met onze benadering in onze provincie Uruzgan. Gaat dat problemen opleveren? Voorziet de minister inderdaad dat de Amerikanen ons als lead nation en eigenlijk helemaal zouden kunnen vervangen in Uruzgan? Dat zou toch een heel mooi resultaat zijn. Ik erken dat de NAVO daarvoor verantwoordelijk is maar het zou toch mooi zijn als wij bijtijds weten of de Amerikanen daartoe bereid zijn, gezien de uitspraken van de Afghaanse minister Wardak dat de Afghanen zelf waarschijnlijk nog niet in staat zullen zijn om de veiligheid te garanderen.