Het zijn de kleine verhalen van gewone mensen die in de vele Berlijnse musea het grote verhaal vertellen. Een amateurfilmpje van een Joodse familie die in 1934 voor het laatst vakantie vierde in hun buitenhuis. Een met potlood geschreven brief van een man die in een trein vol huilende en schreeuwende mensen naar Auschwitz zat. ‘En niemand weet wat ons daar te wachten staat.’ In een vitrine liggen twee trouwringen van een echtpaar dat samen vergast is. Vlak bij een resterend stuk Muur hangt de foto van een tiener die in het voorjaar van 1989 een vluchtpoging naar West-Berlijn waagde en daarbij werd doodgeschoten. Beelden van een Oost-Duitse grenswachter die een lijk wegdraagt. Filmpjes van Oost-Duitsers die constant bespioneerd werden, soms door hun eigen familieleden. Deze stad heeft een onvoorstelbaar hoge prijs betaald voor de terreur van eerst het nationaal-socialisme en daarna het communisme.

Het blijft verbijsterend om te bedenken dat zo veel mensen zich blijkbaar kunnen schikken in zo veel gekte. De meeste mensen blijken altijd en overal mee te hobbelen, waar de meute dan ook maar naartoe gaat. In de Prinz-Albrecht-Strasse 8, waar ooit de Gestapo was gehuisvest, is nu een museum dat dat zichtbaar maakt. Er is een filmpje te zien van het Neurenberger Tribunaal. Daarin zei een Duitse generaal: ‘Mijn schuld is mijn gehoorzaamheid.’ Vijftien jaar later klonk in Jeruzalem diezelfde verontschuldiging uit de mond van Adolf Eichman. Het was gehoorzaamheid die tot de dood van miljoenen leidde. Het was ook diezelfde ambtelijke loyaliteit die van een gewone Oost-Duitse man een grenswachter maakte. En toen op 9 november 1989 de grens open ging en drommen Oost-Berlijners onder de Brandenburger Tor aan hem voorbij trokken, zag je de verbijstering in de ogen van deze grenswachter die wist dat zijn loyaliteit niets meer waard was.

In een buitenwijk van Berlijn staat, aan de Marienburger Allee 43, een groot herenhuis, met een tuin met hoge dennenbomen. De dagen dat Dietrich Bonhoeffer thuis was, zat hij vaak op zijn studeerkamer aan de zijkant van het huis. Dit is ook het huis waar Bonhoeffer voor het laatst in vrijheid heeft geleefd, voordat hij er op 5 april 1943 werd gearresteerd. Ik stond er afgelopen weekend voor, dankbaar voor het getuigenis van een man die heeft laten zien dat wij geen willoze wezens zijn die alleen maar kunnen meedrijven met de stroom van de geschiedenis. Bij iedere nieuwe, verwoestende stap van de nazi’s, die elders in Berlijn uitgebreid zijn gedocumenteerd, verzette Bonhoeffer zich met woorden en daden tegen het kwaad van zijn tijd. Jodenhaat, oorlogszucht, systematische vernietiging van medemensen – voor Bonhoeffer was zelfs een moordaanslag op die ene kwade genius gerechtvaardigd om het te stoppen. Juist toen ik, staand voor zijn huis, me een voorstelling probeerde te maken van zijn alledaagse leven hier, bedacht ik dat ook goedheid en heldhaftigheid gewoon mensenwerk is. Van een Duitse man, woonachtig aan de Marienburger Allee.

De geschiedenis is het werk van mensen van vlees en bloed. Mensen die zich meestal conformeren aan de meerderheid en zo meegaand zijn dat ze soms niet eens doorhebben dat ze onvrij zijn. Het is het werk van een kleinere groep mensen die ronduit kwaadaardig is en de massa goedschiks en kwaadschiks achter zich probeert te krijgen. De donkere bladzijdes van de geschiedenis zijn grotendeels het werk van gehoorzame mensen die om hun eigen hachje te redden, bereid zijn anderen de dood in te jagen. Maar de geschiedenis is ook het werk van enkelingen die de rug rechten als de meute door de knieën gaat. En boven alles is de geschiedenis het werk van de Man die gehoorzaam was tot de dood aan het kruis, zodat de rest van de wereld gered kon worden. Wij zijn bevrijde mensen. De keus welke rol wij willen spelen in de geschiedenis is aan ons.

Gert-Jan Segers, Tweede Kamerlid voor de ChristenUnie

Deze column verscheen ook in het Nederlands Dagblad van 19 maart 2013