Algemene Europese Beschouwingen: een kantelmoment in de geschiedenis
De inval van Rusland in Oekraïne heeft alles anders gemaakt. De minister noemt het in zijn staat van de Unie terecht een kantelmoment in de geschiedenis. De reden waarom de Europese Unie is ontstaan, het bereiken van vrede in Europa, is opeens weer actueel. Geen thema uit het verleden, maar een werkelijkheid van vandaag.
Het verlangen van Oekraïne en andere landen als bijvoorbeeld Georgië en Moldavië, om lid te worden van de Europese Unie, is gestoeld op dat verlangen naar vrede. ‘Wij vechten niet alleen voor de vrijheid van Oekraïne, wij vechten voor de vrijheid van Europa’ zei de ambassadeur van Oekraïne in Nederland. En terecht.
De laatste jaren werd aan de waarde van de Europese Unie meer en meer getwijfeld. Hardop of binnensmonds. Maar die twijfel, die bijvoorbeeld ook leidde tot de Brexit, is bij de landen die nu EU vormen veranderd in een besef van de waarde van de Europese Unie. Landen die elkaar nodig hebben, die elkaar steunen in hun gezamenlijke verlangen naar vrede en vrijheid. Europa is een werelddeel dat het zich niet kan veroorloven te zeer te steunen op grote wereldmachten voor onze vrijheid en onze welvaart. Daarvoor zijn de geopolitieke ontwikkelingen te onzeker en is de machtshonger van landen als bijvoorbeeld China te groot. Europa zal zichzelf als wereldmacht moeten leren zien, schrijft Caroline de Gruyter.
Samenwerking met de NAVO
Er is een toenemend besef dat het Europese Gemeenschappelijke buitenlandse beleid slagvaardiger en het Gemeenschappelijke veiligheids- en defensiebeleid versterkt moet worden. Het Strategisch Kompas dat onlangs in maart werd aangenomen legt daar een grondslag voor. Maar met de oorlog in Oekraïne is ook de NAVO weer terug op het wereldtoneel. Wie had vorig jaar kunnen voorspellen dat Zweden en Finland nu toe willen treden tot de NAVO? En dat Nederland, naast andere landen, zich serieus voorneemt om aan de financiële verplichtingen van het bondgenootschap te gaan voldoen? Een voornemen waar de ChristenUniefractie het kabinet mee complimenteert, al moet dat voornemen vanzelfsprekend nog wel werkelijk uitgevoerd worden.
Mijn fractie steunt van harte het versterken van het GVDB en het serieus nemen van de NAVO. Wel vragen wij ons af hoe beide ontwikkelingen succesvol naast elkaar kunnen bestaan. Bij de Unie wordt benadrukt dat een sterk Europa van toegevoegde waarde is voor de NAVO. Vanuit de NAVO wordt daar mogelijk anders naar gekeken. Wordt daar niet meer gedacht in ‘of of’, waar de Unie denkt in ‘en en’? Kan de minister daar zijn zienswijze op geven? In een lezenswaardig interview in Trouw waarschuwt voormalig secretaris generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer voor de toekomst van de NAVO na 2024, wanneer er mogelijk weer een machtswissel in het Witte Huis zal zijn. Hij meent dat Europa, los van de ontwikkelingen binnen de NAVO, de bereidheid moet hebben om ook zelfstandig militair op te treden. Voorzitter, mijn fractie ziet de rationaliteit van deze opmerking. Maar aan de werkelijke uitvoering van zo’n zelfstandig optreden zien wij heel veel haken en ogen. Hoe kijkt het kabinet hiernaar?
Vrede en veiligheid
Voorzitter, vrede en vrijheid zijn begrippen die horen bij de Europese Unie. Werkelijke vrijheid voor burgers veronderstelt naar het oordeel van mijn fractie een democratische rechtsstaat, waar de plichten en rechten van burgers en overheid helder en evenwichtig zijn en gerespecteerd worden. Onder de indruk van de aanval op de vrede in Europa zouden we de waarde van de vrijheid die de rechtsstaat biedt, kunnen vergeten. Ondanks onze bewondering voor de houding van met name Polen bij de genereuze opvang van Oekraïense vluchtelingen zal de aandacht voor de rechtsstaat in Polen en Hongarije onverminderd moeten zijn. Datzelfde geldt voor andere landen als bijvoorbeeld Oekraïne wanneer zij willen toetreden tot de Europese Unie. Hoe verleidelijk toelating als kandidaat-lid tot de Unie mag zijn in de actualiteit van het moment, op de lange termijn is het ontbreken van een goed functionerende democratische rechtsstaat naar de mening van mijn fractie een aanval van binnenuit op de vrede en vrijheid binnen de Europese Unie. Er zal daarom nog heel wat water onder de brug moeten stromen voor deze landen volwaardig lid van de EU kunnen worden. Graag een reactie van de minister.
In dit verband hoor ik graag van de minister hoe het kabinet oordeelt over het besluit van de Europese Commissie om Polen niet te korten op de coronasteun in verband met grote tekortkomingen van de Poolse rechtsstaat. Heeft het kabinet vertrouwen in de afspraken die met Polen zijn gemaakt wat betreft de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht? Hoe ziet het kabinet de oplossing, door sommigen bepleit, om Polen wel te korten op de coronasteun, maar tegelijk een vergoeding te betalen voor de enorme kosten die gemaakt zijn voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen?
Klimaat
Voorzitter, wanneer de aanval van Rusland op Oekraïne ons al niet bewust maakt van het belang van de Europese Unie, dan is er nog de klimaat- en energiecrisis. Die drukt ons met de neus op het feit dat sommige problemen te groot zijn voor de nationale lidstaten. Naar de mening van mijn fractie ontkomen we daarom niet aan een sterkere Europese Unie met meer centrale sturing. De uitdaging blijft om het goede evenwicht te vinden tussen de ‘macht van Brussel’ en de soevereiniteit van de nationale lidstaten. Het begrip subsidiariteit is op papier meer helder dan in de praktijk. Voor mijn fractie is dat een blijvende zoektocht, die steeds opnieuw een zorgvuldige afweging vraagt. Kan de minister een reactie geven hoe het kabinet hiermee omgaat. Is hij het met mijn fractie eens dat dit begrip opnieuw doordacht moet worden?
Democratischer en transparanter
Het feit dat de EU de conferentie over de toekomst van Europa heeft georganiseerd laat zien dat ook bij de EU gezocht wordt naar een versterkte democratische legitimatie van de besluiten in Europa. De algemene uitkomst dat het democratischer en transparanter moet, wekt geen verbazing. Al is de manier waarop deze conferentie is georganiseerd nu juist weer geen uithangbord voor transparantie en democratie. De manier waarop de resultaten tot stand kwamen, o.a. door gesprekken met burgers die zichzelf hiervoor hadden aangemeld, is moeilijk representatief te noemen. Deze gekozen werkwijze beperkt in de ogen van mijn fractie de waarde van de uitkomsten van de conferentie. Toch beoordelen wij het feit positief dat de EU aansluiting zoekt bij de burger. Het laat zien dat ook bij de EU het besef leeft dat het draagvlak voor de EU versterkt moet worden. Daar is de conferentie een goede aanzet voor geweest.
In de staat van de Unie schrijft de minister dat hij een rol ziet voor Nederland, als een van de 6 oprichters, bij het noodzakelijke versterken van de Unie. Zou de minister er op in kunnen gaan hoe het kabinet die rol precies ziet en waarom het feit dat Nederland een van de oprichters is, daarbij van belang is? Kan de minister erop ingaan met welke maatregelen de transparantie en democratie in Europa versterkt zou kunnen worden?
Migratie
Voorzitter, nog een laatste onderwerp, de minister schrijft in zijn brief over de voortgang van het migratiepact en de inzet van Nederland op dit onderwerp. Voor mijn fractie is dat een belangrijk onderwerp, de omgang met vluchtelingen heeft alles te maken met het ondersteunen van vrede en veiligheid, ook buiten Europa. De indruk van mijn fractie is dat op het migratiepact weinig voortgang wordt geboekt, is dat ook de indruk van de minister?
Bij de opsomming van de inzet van het kabinet wordt gesproken over betere screening en registratie aan de EU-buitengrenzen en versterking van deze grenzen. 70% van de ondervraagde burgers ondersteunt dit, voegt de minister daar nog aan toe. Voorzitter, even los van het onderwerp, wie zijn deze ondervraagde burgers, waarom werden ze ondervraagd en waarop baseren zij hun oordeel? Waarom vindt de minister het belangrijk om deze zin toe te voegen? Graag een reactie.
Voorzitter, de inzet van het kabinet gaat over sterkere grenzen, en een EU-gecoördineerde aanpak richting derde landen om de vluchtelingenstromen tegen te gaan. Mijn fractie zou graag meer horen over de Nederlandse inzet wat betreft de vluchtelingenkampen aan de grenzen, er net binnen of er net buiten, van Europa, waar ontheemde mensen in uitzichtloze en zeer slechte omstandigheden leven. Wat is de Nederlandse inzet om deze kampen mens- en gezinsvriendelijker te maken en de bewoners zicht te geven op een toekomst buiten het kamp?
Eensgezinde sterke Europese Unie
Voorzitter, ik begon mijn bijdrage met de opmerking van de minister over een kantelpunt in de geschiedenis. Ilja Pfeiffer schrijft In zijn boek ‘Grand Hotel Europa’ uit 2018 over een Europa dat de wereld eigenlijk niets meer te bieden heeft dan haar geschiedenis. Een werelddeel dat het gevaar loopt alleen nog interessant te zijn voor toeristen. In een recent interview in het Financieel Dagblad zegt hij: ‘Europa is op een moment in de geschiedenis aanbeland waarop het zich moet herdefiniëren.’
Aan het woord ‘herdefiniëren’ kun je in dit verband veel verschillende betekenissen toekennen. Mijn fractie zegt hem dit woord daarom niet zomaar na. Maar met de inval van Rusland in Oekraïne is ook voor mijn fractie de noodzaak eens te meer duidelijk geworden om ons te bezinnen op een eensgezinde, sterke Europese Unie. Ook bij het kabinet proeven wij deze houding, dat waardeert mijn fractie.
