ProRail komt direct onder ministerie
Zondagmiddag maakte staatssecretaris Dijksma (I&M) bekend dat het kabinet besloten heeft om ProRail als zelfstandig bestuursorgaan onder het ministerie te brengen. De reacties in de media variëren van 'daadkrachtig' tot 'onfatsoenlijk' (Ondernemingsraad ProRail). Feit is dat hier een historische stap wordt genomen: In de 175 jaar Nederlandse spoorgeschiedenis is de infrastructuur nog nooit in overheidshanden geweest.
Het beeld bestaat dat Prorail in de negentiger jaren van de vorige eeuw van de overheid naar private handen is gegaan en dat dat nu wordt teruggedraaid. Dat beeld is onjuist. De overheid heeft destijds de vervoerderstaak en de infrastructuurtaak van de Nederlandse Spoorwegen N.V. opgesplitst. De infrastructuurtaak kwam uiteindelijk terecht bij ProRail B.V. Eén groot bedrijf werd dus gesplitst in twee kleinere bedrijven. Het nu de-privatiseren van ProRail is daarmee niet het terugdraaien van een eerder genomen besluit, maar het creëren van een totaal nieuwe situatie zonder precedent.
De ChristenUnie is niet persé tegenstander van het nationaliseren van de spoorinfrastructuur. Het spoor heeft immers een nationaal belang en er gaat veel belastinggeld naar toe. Het is goed voor te stellen dat dat onder de directe verantwoordelijkheid van de overheid valt. Maar de snelheid waarmee en de wijze waarop dit besluit nu wordt genomen, baart de ChristenUnie zorgen.
In 2012 deed de Eerste Kamer onderzoek naar de parlementaire besluitvorming over de privatisering en verzelfstandiging van overheidsdiensten. De parlementaire onderzoekscommissie stond onder voorzitterschap van ChristenUnie-senator Roel Kuiper. De commissie heeft geconstateerd dat de veranderingen destijds onvoldoende waren doordacht, doorgerekend en dat de processen complexer waren dan vooraf waren ingeschat. Bovendien stond de dienstverlening aan de klant niet centraal.
De commissie heeft in haar rapport geadviseerd dat bij dergelijke grote veranderingen een aantal vaste stappen dienen te worden doorlopen. Bij het voornemen tot verandering is het essentieel is dat de belangrijkste partijen reeds in een vroeg stadium over het voornemen worden geïnformeerd. Bij het ontwerp (stap 2) wordt de organisatie ook in een vroeg stadium betrokken. Dan zal duidelijkheid bestaan over welke variant de meeste steun zal krijgen. Deze kan dan nader worden uitgewerkt door een projectteam waarin ambtenaren samenwerken met medewerkers van de betrokken organisatie. Daarna komt het besluit, dan de uitvoering en dan de opvolging.
In het licht van de Commissie Kuiper lijkt staatssecretaris Dijksma hier een valse start te maken. Wat voor privatisering geldt, geldt immers ook voor de-privatisering. Dat is net zozeer een operatie met immense complexiteit en met grote maatschappelijke impact.
Het feit dat ProRail, de spoorsector, vervoerders en reizigersorganisaties pas in een laat stadium dit nieuws horen en niet meepraten, meedenken, meerekenen, is zorgwekkend.
Bovendien zijn veel organisaties in de spoorsector van mening dat dit besluit op dit moment niet ten goede komt aan de dienstverlening. Staat de de reiziger wel centraal in deze besluitvorming en dit verandertraject? Gaat deze verandering leiden tot betere spoorinfrastructuur en tot meer waar voor ons geld?
De ChristenUnie is van mening dat I&M in nauwe samenspraak met ProRail, de spoorsector en de reizigersorganisaties alle stappen van de Commissie Kuiper zorgvuldig moet doorlopen, waarbij alle scenario's aan bod komen. Ook de nul-optie (geen verandering) is een scenario dat moet worden doorgerekend, ook als die politiek ongewenst of onhaalbaar is. Want is het ministerie technisch en inhoudelijk wel voldoende toegerust om een bedrijf als ProRail beter aan te sturen dan nu het geval is? Deze vraag kan slechts worden beantwoord met een groot vraagteken.
De staatssecretaris heeft de Tweede Kamer in juni toegezegd dat zij een aantal toekomstscenario's aan de Kamer zal voorleggen. Zoals het er nu uit ziet perkt zij het aantal scenario's bij voorbaat in op grond van gewenste politieke besluitvorming.
De ChristenUnie wil dat het beste scenario boven tafel komt, waarbij de reiziger en de dienstverlening centraal staan. Pas als de kosten en baten van alle scenario's goed zijn doorgerekend, kan een zorgvuldig afgewogen besluit worden genomen. Laat ons niet de fouten van de negentiger jaren nu opnieuw maken. Voordat je het weet is ook dit immense verandertraject weer vele malen complexer dan voorzien en wordt het op het spoor de komende jaren niet veel beter.
Eppo Bruins
