In de aanloop naar de verkiezingen lijkt het gezin terug van weggeweest. De beste gezinspartijen in Nederland zijn de ChristenUnie en de SP wat betreft Gezinssocioloog en demograaf Prof. dr. Kees de Hoog. “Het programma van de ChristenUnie vind ik heel doordacht." Het CDA benadrukt met regelmaat nog steeds dé gezinspartij van Nederland te zijn. De Hoog zet hier zijn vraagtekens bij. “Ik vind ze ongeloofwaardig geworden.”

Martijn van Rossum

Het gezin staat volop in de aandacht in de aanloop naar de Kamerverkiezingen van 22 november. Met de slagzin ‘Wat goed is voor het gezin, is goed voor Nederland’ laat het CDA met regelmaat weten nog steeds dé gezinspartij te zijn waar Nederland op kan rekenen. Door anderen wordt dit in twijfel getrokken. André Rouvoet vindt dat zijn ChristenUnie zo ongeveer nog de enige partij is die echt voor het gezin kiest. Hij doelt op het feit dat nu ook het CDA op termijn van de heffingskorting af wil. “Het laatste restje kostwinnersmodel wordt nu met steun van het CDA om zeep geholpen, omdat het thuiszitten zou belonen.” Maar ook andere politieke partijen als de PvdA en de SP timmeren aan de weg als het om gezinsbeleid gaat. In ieder geval mag er in de politiek tegenwoordig weer gesproken worden over het gezin – zonder gelijk uitgelachen te worden.

Kou uit de lucht
Prof. dr. Kees de Hoog is hoogleraar gezinssociologie en gezinsbeleid aan de Universiteit van Wageningen. Hij is tevens sociaal-demograaf. Aan de Universiteit van Wageningen wordt het gezinsbeleid al gevolgd sinds de Tweede Wereldoorlog. Volgens hem is de hernieuwde aandacht al wat eerder in gang gezet. “Tijdens de algemene beschouwingen in 1994 kwam de inmiddels overleden CDA’er Enneüs Heerma opeens met het idee dat er een gezinsbeleid moest komen met zelfs een gezinsminister. Dit idee werd in de Tweede Kamer destijds met hoongelach ontvangen. ‘Dan ben je weer terug in de jaren vijftig’, was de algemene teneur. Toch werd het idee opgepakt. Onder anderen Frits Bolkestein van de VVD vond het nog niet zo’n gek idee. Langzamerhand zag je dat meer partijen aandacht gingen krijgen voor gezinsbeleid.

De kou was inmiddels voor veel partijen ook uit de lucht omdat door toenmalig staatssecretaris Erica Terpstra in 1996 een nieuwe definitie – inclusief taalfout – van het woord ‘gezin’ werd aangenomen. Niet langer was het gezin ‘een gehuwd echtpaar met kinderen’, maar ‘elk leefverband van een of meer volwassenen die verantwoordelijkheid dragen voor de verzorging en opvoeding van een of meer kinderen.’ Aan het eind van de twintigste eeuw zie je dat over de verschillende gezinsmodellen niet meer zozeer gesproken werd in termen van voorlopers en achterblijvers. Veel partijen begonnen zich weer bezig te houden met gezinsbeleid. In het kabinet-Balkenende I werd zelfs de LPF’er Khee Lian Phoa aangesteld als staatsecretaris voor gezinsbeleid en emancipatieaangelegenheden. Dit was echter van korte duur. In het kabinet-Balkenende II trad geen nieuwe staatsecretaris voor gezinsbeleid aan.”

Hoeveel kost ‘gratis’? Eind september liet minister van Sociale Zaken Aart Jan de Geus (CDA) zich in AD al kritisch uit over de plannen voor gratis kinderopvang. Volgens De Geus kost het meer dan tien miljard euro om alle kinderen onder de 4 jaar gratis opvang te bieden. De VVD trekt hiervoor in haar verkiezingsprogramma niet meer dan 400 miljoen euro uit, de PvdA 2,3 miljard. De gratis kinderopvang komt er dan ook niet, denkt de minister. Vooral de rijken zullen profiteren van een regeling voor gratis kinderopvang, zegt De Geus. Zij betalen nu meer voor opvang dan lagere inkomens. “Maak je het gratis, dan breng je een paar miljard naar de rijkste Nederlanders. Dat verbaast me vooral van de PvdA. (…) Maar ik vind het gezin geen melkkoe. We moeten vaders en moeders niet uit hun huizen sleuren om hen aan het werk te zetten.” Ook de kwaliteit van de kinderopvang zal eronder lijden: “Ouders zijn kritischer als ze meebetalen. Als het gratis is, heb je kans dat het verloedert.” (Novum/Elsevier)

‘Brandweerbeleid’
Volgens De Hoog is het gezinsbeleid sindsdien sterk verwaterd. “Het begon goed, de aanzet was aardig, maar daar bleef het toch bij.” De Wageningse hoogleraar heeft de nodige kritiek op het huidige gezinsbeleid. “Het huidige beleid lijkt op het beleid van de brandweer; als er iets mis is rukt men uit. Er moeten zich eerst problemen voordoen voordat men optreedt. Ondertussen is het beleid ook enorm versnipperd geraakt. Er is aandacht voor jeugdbeleid, voor ouderenbeleid, voor mantelzorg en gezinscoaches met opvoedingsondersteuning voor gezinnen waar het allemaal niet zo goed gaat. Al deze zaken zijn onder verschillende ministeries terecht gekomen. Emancipatiezaken valt tegenwoordig onder Sociale Zaken van minister De Geus en welzijn onder staatsecretaris Ross. Men bestrijkt een heel breed terrein zonder de kern te raken; het gezin.”

De Hoog richt zijn kritiek met name op het CDA. “Hoe kun je als zelfbenoemde gezinspartij nu instemmen met het afschaffen van de Nederlandse GezinsRaad (NGR)? Het is een zeer goede beleidsondersteunende en wetenschapsondersteunende raad die buitengewoon nuttige rapporten uitbrengt. Daarnaast is het CDA voor de invoering van de 40-urige werkweek. Dat zal geen positieve uitwerking hebben op het gezinsleven. Met de invoering van de 36-urige werkweek zijn veel mensen, voornamelijk mannen, in staat gesteld meer zorgtaken op zich te nemen. Als gezinssocioloog durf ik te zeggen; de zorgzame vader is een begeerlijke man! De levensloopregeling met daarin mogelijkheden voor zorgverlof kent een grote zwakte. Jonge mensen denken er over het algemeen helemaal niet zo over na hoe hun leven er over vijftien jaar uit zal zien.”

Beloften genoeg Een overzicht van de belangrijkste punten die betrekking hebben op het gezin uit de verkiezingsprogramma’s van enkele politieke partijen. CDA Er komt een minister voor jeugd- en gezinszaken. Er komt kinderopvangtoeslag die inkomensafhankelijk is en gebaseerd op de normprijs voor kinderopvang. De overheid geeft ouders een bijdrage tijdens het ouderschapsverlof in de vorm van een ouderschapsverlofkorting wanneer zij deelnemen aan de levensloopregeling. PvdA De kwaliteit van de kinderopvang gaat omhoog. De eisen liggen hoger dan de huidige normen. Ook wordt er toezicht gehouden op de onderwijskundige kwaliteit. Drie dagen kinderopvang zijn gratis. Meer dagen kan tegen bijbetaling naar draagkracht. Er komt een algemene regeling voor ouderschapsverlof gedurende zes maanden tegen 70 procent van het minimumloon. VVD Voor werkende en ondernemende ouders wordt de kinderopvang gratis. Wie bijzondere wensen voor kinderopvang heeft, betaalt bij. SP De kinderbijslag wordt inkomensafhankelijk. Kinderopvang wordt gratis. Er komt een wettelijk recht op betaald ouderschapsverlof van zes maanden en meer mogelijkheden voor zorgverlof. Alleenstaande ouders met kinderen tot 12 jaar hebben geen sollicitatieplicht meer. GroenLinks Financiële voordelen voor traditionele gezinnen in de belastingen en sociale zekerheid worden geleidelijk afgeschaft. De levensloopregeling en spaarloon worden omgebouwd tot ruimere en betaalde verlofregelingen die flexibel op te nemen zijn. Kinderopvang wordt een gratis basisvoorziening. Ouders mogen kiezen tussen professionele kinderopvang of een persoonsgebonden budget voor informele kinderopvang. ChristenUnie Er komt een minister voor Jeugd en Gezin. Nieuwe regelgeving van de overheid wordt eerst onderworpen aan een gezinstoets: nadelige effecten op het gezin, zowel financieel als sociaal, worden voorkomen. De kinderbijslag wordt inkomensafhankelijk en wordt verhoogd. Er komt een kindgebonden budget. De huidige inkomensafhankelijke kinderkorting en de financiële middelen samenhangend met de Wet KinderOpvang (WKO) worden hierin samengevoegd. Werkgevers wordt verplicht bij te dragen aan de kinderopvangkosten van de werknemers.

Kinderopvang
De kinderopvang staat bij de meeste politieke partijen centraal in de paragrafen over gezinsbeleid. Zowel PvdA, SP, VVD en GroenLinks pleiten voor gratis kinderopvang, en het CDA wil een kinderopvangtoeslag in het leven roepen om tegemoet te komen aan de kosten. Dat is ook opgevallen bij Kees de Hoog. “Het is wel een beetje veel van hetzelfde. Gratis kinderopvang, meer kinderopvang, uitbreiden van kinderopvang, naschoolse opvang, tussenschoolse opvang.” Volgens hem worden de kinderopvangplannen voor een groot deel ingegeven door de vergrijzing. Als de kinderopvang goed geregeld is en gratis, zullen meer vrouwen ervoor kiezen te gaan werken als de kinderen nog klein zijn, is de gedachte. Hij betwijfelt echter of gratis kinderopvang wel zal leiden tot een grotere arbeidsparticipatie van vrouwen die er nu nog voor kiezen thuis te zijn bij de kinderen. “Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die nu reeds op de arbeidsmarkt actief zijn, minder zullen uittreden en misschien ook hun baan uitbreiden. Toetreden zal in een enkel geval wel gebeuren, maar het is niet de verwachting dat mensen die kiezen om thuis te zijn zich massaal bij arbeidsbureaus zullen gaan inschrijven.”

De Hoog had liever goede verlofregelingen in de verkiezingsprogramma’s gezien. “Ik zou graag zien dat de mogelijkheden voor zorgverlof als er jonge kinderen zijn aanzienlijk worden uitgebreid. Dus niet alleen voor een paar maanden na de bevalling, maar echt flink eruit – met de mogelijkheid je bij te scholen tijdens het verlof. Zorg er in ieder geval voor dat ouders weer terug kunnen keren naar hun oude werk wanneer ze ervoor kiezen een aantal jaar voor de kinderen te zorgen wanneer dezen klein zijn. Mogen ouders ook nog een beetje zelf kiezen wat hen goed lijkt? Het motto lijkt nu te zijn: ‘gij zult werken.’”

Hedonistische tijdbom
Kees de Hoog ziet de problemen van de vergrijzing wel. Hij verwacht problemen als het kindertal zo laag blijft als nu het geval is in Nederland. Voor hem is dat een reden een ander gezinsbeleid te gaan voeren dat veel breder is dan de eenzijdige aandacht voor de kinderopvang. “Het gezin met twee kinderen wordt in Nederland als ideaal gezien, maar in werkelijkheid ligt het kindertal bij ons ongeveer rond de 1,6 à 1,7. Nederland is wereldkampioen laat kinderen krijgen. In de groep vrouwen met de hoogste opleiding en die het gemakkelijkst de arbeidsmarkt kunnen betreden, kiest ongeveer één op de vijf vrouwen er bewust voor kinderloos te blijven. Tien jaar geleden was dit nog maar een heel klein groepje. Deze groep hangt een hedonistische levensstijl aan; winkelen in Parijs, even het vliegtuig nemen naar New York, veel buitenshuis eten, vakantie, sport en vooral optimaal genieten van het leven. Sommigen voelen zich bij deze levensstijl buitengewoon prettig.

Deze verandering, die elders in Europa al eerder heeft plaatsgevonden, kun je in wezen een demografische tijdbom noemen. Als andere groepen dit gaan overnemen, bijvoorbeeld de mensen met een MBO-opleiding, krijgen we toch echt een probleem. Het is heel goed mogelijk dat dit gaat gebeuren. In de sociologie noemen we dit een gezonken cultuurgoed. Iets wordt bovenaan uitgevonden, en sijpelt langzaam naar beneden in de samenleving. Geboortepremies zijn in ons land een absoluut taboe. Nederland is vol! Maar het is niet goed als we in de toekomst een bevolkingspiramide gaan krijgen die naar beneden toe steeds smaller wordt. In Denemarken en Frankrijk bestaat zo’n geboortepremie, net als in Rusland waar ze die enorm hoge abortuscijfers hebben.”

Gezinstoets
De beste gezinspartijen in Nederland zijn wat De Hoog betreft de SP en de ChristenUnie. “De SP heeft een buitengewoon sympathiek programma met betrekking tot de bestrijding van armoede. Vooral veel gezinnen in het traditioneel denkend kostwinnersmodel worden hiermee geholpen. Het programma van de ChristenUnie vind ik heel doordacht. In zekere zin is hierin ook de keuze om te kiezen tussen kinderopvang, opvang door derden of het zelf verzorgen van de kinderen vastgelegd. Heel goed vind ik het idee van de gezinstoets. Bij ál het beleid dat vanuit Den Haag komt wordt dan de vraag gesteld: welke gevolgen heeft dit voor het gezin? Ik zou er dan ook niets op tegen hebben er een bewindspersoon op te zetten. Maar deze moet dan wel een stevige positie hebben binnen het kabinet.”

Bron: Katholiek Nieuwsblad