De wereld staat in brand. Vluchtelingen, uitgehongerde kinderen, oorlog en geweld. De beelden dringen zich aan ons op. En dan debatteren we vandaag over de Dikke Ik uitspraken van de premier. Heeft dat wel zin? Mijn overtuiging is van wel, voorzitter. Juist dit debat gaat over de grote morele vraagstukken van onze tijd. Ik zie in de speech van de premier en in dit debat een opening. Een opening om aan het begin van het nieuwe politieke seizoen de oorverdovende stilte te verbreken in de politiek als het gaat over normen en waarden. Het zou hier veel vaker moeten gaan over onze diepste uitgangspunten. Over de waarden die we belangrijk vinden. En over wat die betekenen voor de grote vraagstukken van onze tijd, zoals de vluchtelingenproblematiek. Anders wordt politiek een opgesmukte vorm van boekhouden.

De brief die de minister-president heeft geschreven stelt mij dan echt teleur. Normen en waarden zijn meer dan een achtergrondmuziekje bij het politieke debat. Je kunt daar niet vrijblijvend over spreken. De MP heeft, zo constateer ik, te weinig oog heeft voor de onderliggende oorzaken van de dikke ik: het woekerende individualisme. En de fundamentele waarden van onze Joods-christelijke samenleving staan niet alleen aan de kant van de werkenden. Ze staan ook aan de kant vluchtelingen in bootjes op de Middellandse zee, de 600.000 werkzoekenden in ons land, chronisch zieken en gehandicapten, dak- en thuislozen en noemt u maar op. Ik geloof dat het dikke ik alleen is te bestrijden als iedereen meetelt, als ieder leven waardevol is. Normen en waarden kunnen nooit het bezit zijn van een verzameling losse individuen. Ze zijn het bezit van een land van mensen die op elkaar betrokken zijn.

Dat zou ook de klassieke liberaal in de premier moeten aanspreken. De overheid waakt niet alleen over de buitengrenzen van het maatschappelijke leven; het recht. En maatschappelijke vrede is niet hetzelfde als het opzoeken van de randen van dat recht. Net zoals moreel gedrag van bankiers niet hetzelfde is als jezelf binnen de grenzen van de wet een ton cadeau doen. Het gaat in ons land te veel over wat mag en te weinig over wat zou moeten. We snakken naar een samenleving vol mensen die niet de grenzen opzoeken, maar de verantwoordelijkheid. En dat vraagt ook om politiek leiderschap van deze premier.

De discussie over het Dikke Ik gaat in essentie over de vraag in hoeverre je verantwoordelijkheid neemt voor de mensen om je heen. Daar zit mijn teleurstelling over de brief van de premier. Helemaal geen politieke agenda! Terwijl de Dikke Ik iedere keer opduikt. Vluchtelingen in Syrië? Prima, maar liever niet teveel in ons land. Klimaatverwarming bestrijden? Nee, we gaan in hoger beroep. Jonge mensen leren dat het prachtig is om iets voor de samenleving te doen? Nee, het kabinet bezuinigt de maatschappelijke stage weg. Natuurlijk, ik realiseer me dat de premier en ik tot verschillende politieke keuzes kunnen komen. Maar ik wil graag van de minister-president horen wat zijn plannen dan WEL zijn om de dikke ik mentaliteit in ons land te bestrijden. Wat heeft de minister-president te bieden aan vrijwilligers en mantelzorgers. Aan werkgevers die WEL maatschappelijk verantwoord willen ondernemen. Aan mensen die eerlijk willen bankieren. Hoe ziet hij de voorbeeldfunctie van de overheid? Om te beginnen van zijn eigen kabinet? Wat is zijn boodschap aan al die mensen van goede wil, die iedere dag van de dikke ik een dikke wij maken?

Arie Slob, voorzitter Tweede Kamerfractie ChristenUnie