Politieke toespraak van André Rouvoet tijdens 8e Uniecongres van de ChristenUnie, zaterdag 24 mei 2003 in Ede

Wat heet strategisch stemmen…!?

Beste vrienden en vriendinnen van de ChristenUnie!

Er is heel wat gebeurd, sinds de vorige keer dat ik u mocht toespreken. Dat was op 9 november, op de dag dat u mij als lijsttrekker voor de Kamerverkiezingen van 22 januari koos. Ik heb toen gesproken over wat voor mij de essentie van de christelijke politiek is: de roeping om de samenleving te dienen en haar meer te richten op de dienst aan het Koninkrijk van God, door vrijmoedig en met overtuiging op te komen voor bijbelse waarden, voor politiek naar bijbelse normen. Daar klopt het hart van de ChristenUnie.
En weet u nog dat ik u heb gezegd dat ik niet wilde worden afgerekend op het behalen van een bepaald aantal zetels? Ik zou bijna zeggen: gelukkig maar… Maar ik heb er ook bij gezegd waar ik wél op afgerekend wil worden, namelijk op het uitdragen van onze missie. En ik méénde het toen ik u voorhield: “Liever een kleinere fractie met een scherp profiel dan een groot gezelschap met een verwaterde inhoud.” Nou bedoelde ik daarmee bepaald niet te zeggen dat een fractie van 4 of 5 mij te groot zou zijn om dat scherpe profiel te vertonen… We waren dus zeker teleurgesteld toen we op 22 januari opnieuw een zetel verloren. Neemt u van mij aan dat we wel wat te verwerken hadden in Den Haag! Dezelfde berg werk met opnieuw één Kamerlid minder! En aangezien een zetel minder ook betekent een ton minder fractiebudget, dreigt ook het team van medewerkers opnieuw te moeten inkrimpen. Daar kwam nog bij dat we onverwacht afscheid van Leen moesten nemen. Dat liet mij ook persoonlijk, na tien jaar intensief samen te hebben opgetrokken in dienst van de christelijke politiek, bepaald niet onberoerd. Leen, je mag dan een eigenwijze, koppige Zeeuw zijn, ‘k heb je de laatste maanden stiekem toch wel een beetje gemist!
We hadden – kortom – als Gideonsbende wel behoefte aan enige reflectie: Wat staat ons te doen? Hoe gaan we de zaken aanpakken? Waar moeten onze prioriteiten liggen? En hoe kunnen we de komende jaren in het parlement en daarbuiten bouwen aan de ChristenUnie en het potentieel aan kiezers voor een uitgesproken christelijke politiek mobiliseren? Want de uitslag heeft ons niet de overtuiging kunnen ontnemen dat er in Nederland ruimte en draagvlak is voor een principiële partij als de ChristenUnie, een overtuiging waarin we zes weken later gesterkt werden toen het aantal kiezers bij de Statenverkiezingen het niveau van 15 mei vorig jaar benaderde. Onze uitdaging is om die kiezers en – kan het zijn – nog vele anderen ook landelijk aan ons te binden. Daar kunnen, daar mogen we niet mee wachten tot er weer verkiezingen aankomen, zelfs niet als dat eerder is dan in 2007; voor de ChristenUnie is de campagne op 23 januari begonnen!
Maar nu loop ik een beetje op de zaken vooruit. Ik keer terug naar de periode direct na de verkiezingen, waarin we dus – zoals ik zei – behoefte hadden aan bezinning op hoe we het werk zouden aanvatten. Nu, veel gelegenheid kregen we daar niet voor. Mag ik u eens aan de hand van mijn dagboekjes met grote stappen meenemen langs een aantal gebeurtenissen van de afgelopen maanden?

CDA en PvdA niet…
Vrijdag 24 januari: bezoek aan H.M. de Koningin om haar te adviseren over de kabinetsformatie.
Maandag 27 januari: belangrijke dag voor Tineke: presentatie van het Srebrenica-rapport van de enquêtecommissie-Bakker.
Woensdag 29 januari: ’s morgens in de fractie afscheid van Leen, ’s middags de laatste vergadering van de Kamer in oude samenstelling.
Donderdag 30 januari: beëdiging nieuwe Kamer.
Vanaf half februari tot 11 maart: alweer een intensieve campagne, nu voor de Statenverkiezingen. Volle zalen, bemoedigende avonden: in Werkendam, Zwolle, Alkmaar, Amsterdam, Katwijk, Groningen.
Woensdag 12 maart: debat over prinses Margarita én – in de Oude Zaal – een plechtigheid omdat het Hare Majesteit heeft behaagd Leen een onderscheiding toe te kennen. Dat behaagt hem eveneens en ons als fractie trouwens ook.
Dinsdag 18 maart: het beslissende Irak-debat, waarin Wouter Bos met zijn stevige afwijzende standpunt de formatiebesprekingen met het CDA onder spanning zet.
Maandag 24 maart: Voorlichter Nico Schipper heeft uit betrouwbare bron vernomen dat Gerrit Zalm in kleine kring heeft laten weten een CDA/VVD/ChristenUnie-kabinet met gedoogsteun van de SGP te willen proberen; Balkenende zou daar niet afwijzend op gereageerd hebben. Interessant, maar ik word er niet erg opgewonden van.
Dinsdag 8 april: gisteren de zoveelste cruciale dag in de formatie. De PvdA noemt het bezuinigingspakket onverantwoord. In de fractievergadering analyseren we de situatie en nemen we de verschillende alternatieven door voor het geval het stuk loopt. Via via horen we dat er bij het CDA scenario’s rondgaan waar ook de ChristenUnie een rol in speelt; zelf zijn we daarover zeer terughoudend. CDA en PvdA moeten er gewoon samen uitkomen!
Donderdag 10 april: ’s avonds laat op de fiets van station naar huis word ik gebeld: de formatiepoging CDA–PvdA is mislukt! Het is definitief over en uit. Twee-en-een-halve maand na de verkiezingen zijn we weer op punt nul…

CDA en VVD plus…
Vrijdag 11 april: ‘s avonds politiek beraad van fractie en bestuur over de ontstane situatie, de positie van de ChristenUnie en ons advies aan de Koningin. We komen uit bij een CDA/VVD/+ kabinet; als anderen het een reële optie vinden dat de ChristenUnie die ‘+’ kan zijn, mogen we ons daar niet lichtvaardig aan onttrekken.
Dat is ook de lijn die we in het debat op maandag 14 april en de volgende dag in het gesprek met de Koningin aanhouden. De dagen daarna zijn er de eerste informele contacten met CDA en VVD, waarbij de mogelijkheden worden afgetast. Ik drink die dagen erg veel koffie en constateer dat ons verkiezingsprogramma in de VVD grondig bestudeerd wordt… Een combinatie met de ChristenUnie blijkt ook voor de VVD wel degelijk een serieuze optie, terwijl het voor het CDA de eerste voorkeur is. Dat brengt ons ertoe ons serieus op het vervolg voor te bereiden. We stellen een formatieteam samen, met daarin naast de Kamerleden en twee medewerkers ook Thijs van Daalen namens het Uniebestuur, werken aan een ‘wensenlijst’ en ons financiële plaatje om goed beslagen ten ijs te komen en hebben een zeer bemoedigende bijeenkomst met een representatieve groep opinieleiders uit onze achterban. We beseffen dat het van belang is om er van meet af aan glashelder over te zijn dat de ChristenUnie niet zonder stevige wensen aan de onderhandelingstafel aanschuift: ik zal ons programma meenemen en verder praten heeft alleen zin als er zicht bestaat op een voldoende herkenbaar profiel in het regeerakkoord en het te voeren kabinetsbeleid. Met andere woorden: onze deelname aan een kabinet had een prijs en het was aan CDA en VVD om te beslissen of men bereid was die prijs te betalen.
En toen volgde dan op dinsdag 22 april een eerste inhoudelijk gesprek met CDA en VVD over een mogelijke kabinetsdeelname door de ChristenUnie. Intensief wat betreft de inhoud, maar zeer ontspannen van sfeer. Er komt erg veel aan de orde, o.a. het asielbeleid, ontwikkelingssamenwerking, het gezinsbeleid en landbouw, natuur en milieu. Ten aanzien van de immateriële thema’s (medisch-ethisch, bordeelverbod, drugs, homohuwelijk) geef ik aan dat een ‘standstill’ over de hele linie mooi is, maar niet voldoende voor regeringsdeelname. Er wordt gepeild of er – m.n. bij de VVD – op dit punt blokkades liggen. Daarvan is geen sprake: er zijn geen onbespreekbare onderwerpen, al is wel duidelijk dat de VVD niet wil weten van het terugdraaien van allerlei wetten. Maar er is wel degelijk ruimte om te spreken over wezenlijke verbeteringen én correcties op de paarse wetgeving.
Op donderdag 24 en vrijdag 25 april volgen vruchtbare besprekingen, waaraan dan ook de SGP meedoet. Ter sprake komen het financieel-economisch kader, opnieuw de immateriële thema’s, de positie van de SGP en tenslotte een verkenning in vogelvlucht van een aantal overige onderwerpen waar voor een kabinet nog potentiële struikelblokken zouden kunnen liggen.

CDA en VVD plus D66?
Ondanks de vrijwel mediabrede gerichtheid op de route met D66 als enige serieuze optie, hebben we die week bepaald niet het gevoel gehad dat we ‘gebruikt’ werden, hoewel we ons er natuurlijk van bewust waren dat er vroeg of laat gekozen moest worden en dat er geen garanties waren dat er voor ons gekozen zou worden. In elk geval ontleenden wij aan het verloop van de gesprekken goede hoop dat voor ons belangrijke punten in een regeerakkoord gerealiseerd zouden kunnen worden en dat een kabinet mét de ChristenUnie een ander, in velerlei opzicht positiever beleid zou gaan voeren dan het eerste kabinet-Balkenende. Zover is het – zoals bekend – niet gekomen, doordat het CDA op een merkwaardig moment en een al even merkwaardige wijze de eigen eerste voorkeur losliet en voor D66 koos. Ik pak voor de gang van zaken die laatste twee dagen m’n dagboekje er maar weer even bij.

Maandag 28 april: spannende dag: vandaag kan er een keuze gemaakt worden! Teletekst heeft de hele dag als kop: ‘mogelijk vandaag al keuze voor D66’… In het formatieteam vraag en krijg ik het mandaat om, als er toch voor ons gekozen wordt, op basis van de verkennende gesprekken de onderhandelingen in te gaan. Er zal nog wel heel wat besproken en ook ‘binnengehaald’ moeten worden voor we tot deelname kunnen beslissen!
Vlak voor vijven komt het bericht door dat er morgen nóg weer verder gepraat gaat worden met D66. Ik bel Gerrit Zalm en Maxime Verhagen om opheldering. De eerste legt mij telefonisch uit dat er nog van alles te bespreken is met D66, maar dat er nog geen keuze is gemaakt; Maxime komt even langs en verzekert mij hetzelfde én herhaalt dat een coalitie met de ChristenUnie nog altijd de eerste voorkeur van het CDA is. Ik neem dat van hem aan, maar geef ’s avonds via ‘2Vandaag’ en ‘Den Haag Vandaag’ wel blijk van het nodige ongeduld.
Dinsdag 29 april: we nemen als fractieteam de tijd voor een bidstond; weldadig! Om 14:00 uur, tijdens een vergadering van het formatieteam, staat er ineens een cameraploeg voor de deur: of ik wil reageren op de keuze van het CDA voor D66… Nee, dat wil ik niet. Maxime komt nu op eigen initiatief langs om het slechte nieuws te bevestigen. Ik laat merken deze gang van zaken niet te begrijpen, zeker na ons gesprek van gisteren. Via een sluiproute naar de informateurs, die ook overvallen zijn door dit bericht en op mijn verzoek zo snel mogelijk een gesprek met CDA en VVD zullen beleggen. Dat wordt kwart voor vier. Daar wordt de politieke conclusie getrokken dat de derde coalitiepartner nu bekend is en dat het voor de ChristenUnie en de SGP afgelopen is. Na een drukbezochte persconferentie en ’s avonds ‘Het Elfde Uur’ kan ik naar huis. Het goede nieuws is dat ik nu morgen met m’n kinderen Koninginnedag kan vieren.

Hoezo strategisch stemmen?
Beste vrienden en vriendinnen van de ChristenUnie. Met het voorgaande heb ik uitvoerig verantwoording willen afleggen voor ons optreden in de bijzondere situatie van de afgelopen weken en maanden. Kort en goed: wij waren bereid om, zonder dat we het gezocht hadden, onze verantwoordelijkheid te nemen en deel te nemen aan een kabinet, dat – hoewel het niet onze eerste keuze was – goede dingen voor ons land had kunnen doen. Het heeft niet zo mogen zijn. Terugkijkend kwamen er bij mij twee gedachten op die ik met u wil delen. In de eerste plaats dit: het moet ons te denken geven dat we nog maar een jaar terug door de voortdurend gunstige peilingen gretig, té gretig, begonnen te speculeren over kabinetsdeelname, en uitgerekend nú, nu niemand het verwachtte omdat we bij twee verkiezingen op rij een tik op de neus hadden gekregen, ineens wél als serieuze gesprekspartner aan tafel gevraagd werden. En ten tweede een gedachte – zo is mij gebleken – ook in D66-kringen leeft: stél nu eens dat de ChristenUnie twee zetels of zelfs maar één zetel meer had gehad…; zou het dan niet anders gelopen zijn? Zou het CDA dan ook een coalitie met twee van de drie paarse partijen hebben verkozen boven de ChristenUnie, waarmee een daadwerkelijke versterking van de christelijke politiek wordt bereikt? Wat heet strategisch stemmen, denk je dan… Het blijkt maar weer: je kunt maar beter de stem van je hart volgen, want iedere stem telt!
Nu het niet tot een akkoord met ons is gekomen, betekent dat overigens ook dat van enige vorm van gedoogsteun voor dit kabinet geen sprake is en dat van onze fractie de komende jaren een zelfstandige, onafhankelijke beoordeling van het beleid verwacht mag worden, waarbij we zullen steunen wat onze steun verdient, maar bestrijden wat bestrijding behoeft. En me dunkt dat het regeerakkoord voor een christelijk-sociale partij als de ChristenUnie voldoende uitdagingen bevat om het beleid bij te sturen vanuit principiële uitgangspunten als rechtvaardigheid, rentmeesterschap, respect voor het leven en internationale gerechtigheid! Want er zit veel zuur en heel weinig zoet in het vat. Dat mag dan onontkoombaar zijn, de vraag is of het zuur eerlijk verdeeld wordt en of er voldoende gepoogd wordt de ergste pijn te verzachten. Namens de fractie heb ik dinsdag aangegeven dat wij daar ernstige twijfels over hebben en ons ernstig zorgen maken over de gevolgen van dit akkoord, met de forse ingrepen in de sociale zekerheid, de stevige maatregelen in de zorg, die vooral de zorgbehoevenden treffen, maar ook over bijv. de toonzetting van de paragraaf over immigratie en integratie, de dreigende vervuiling van het budget voor ontwikkelingssamenwerking en het ontbreken van een visie op de aanpak van het milieuvraagstuk: het is veelzeggend dat de term ‘rentmeesterschap’ in het akkoord niet één keer voorkomt… Oftewel, zoals ik het afgelopen dinsdag tegen de heren Balkenende, Zalm en De Graaf heb gezegd: u kunt niet rekenen op onze steun, u kunt die wel verdienen!
We zullen ons werk in de Kamer weer met volle inzet oppakken en zoeken naar mogelijkheden om door middel van constructieve oppositie punten uit ons christelijk-sociale programma te verwezenlijken. Hopelijk biedt het door de nieuwe coalitie beleden dualisme kansen om daarvoor ook de steun te verwerven van één of meer coalitiepartijen of voor mijn part individuele CDA’ers, die hun hart durven laten spreken en hun geweten willen volgen. Rekent u erop dat wij die kansen zullen proberen te grijpen!
Dat kunnen we allemaal niet alleen. We hebben het als fractie hartverwarmend gevonden om te merken hoe er de afgelopen weken werd meegeleefd, meegedacht en meegebeden. Talloze bemoedigende mailtjes kregen we. Dank daarvoor! Maar ook voor de komende tijd hebben we uw steun, uw betrokkenheid, uw gebed, hard nodig.

Vriend van de fractie
Heel concreet ook: we hebben uw financiële steun nodig om ons fantastische team van medewerkers te behouden, waardoor we ook echt in staat zijn het parlementaire werk met volle kracht voort te zetten. U kunt daaraan bijdragen door ‘vriend van de fractie’ te worden. Vijf- à zeshonderd vrienden, onder wie veel bestuurders van de ChristenUnie, gingen u al voor en ik wil hen vanaf deze plaats bijzonder hartelijk danken voor hun spontane steun. Als u meer over deze bijzondere vriendschap wilt weten, spreek een van ons er dan gerust op aan. Ik zei het al: we krijgen een ton subsidie minder. Daarom staat daar een ton voor de fractie; die ton moet dus vol!! Met vriendschapsbetuigingen wel te verstaan. Doet u mee? Om het werk van de christelijke politiek goede voortgang te doen hebben? Het gaat tenslotte maar niet om de ChristenUnie, het gaat uiteindelijk ten diepste om God, om Zijn Koninkrijk, om de zaak van Jezus Christus. Dát is waaraan de ChristenUnie dienstbaar wil zijn, op welke plek Hij ons ook wil gebruiken. Het is mijn diepe wens dat we ons in de ChristenUnie voortdurend in díe dienst aan elkaar verbonden weten en ons handelen en ons spreken daardoor zullen willen laten bepalen.