Door Roel Kuiper en Marja Jager-Vreugdenhil

Tevens gepubliceerd in dagblad Trouw, 18 september 2009

Minister Van der Laan (Integratie) weigert subsidie te verstrekken aan een aantal maatschappelijke projecten in Eindhoven: een weekendschool voor het wegwerken van taalachterstanden, en activiteiten om de sociale binding in de wijk Woensel-Zuid te versterken. Zijn argument: de projecten worden uitgevoerd door een moskee, en die kon hij niet subsidiëren omdat de scheiding van kerk en staat dat onmogelijk zou maken.

En dat terwijl in maart van dit jaar de VNG samen met het ministerie van binnenlandse zaken in een handreiking ’Religie in het publieke domein’ duidelijk stelt dat deze redenering niet juist is. De handreiking behandelt onder andere precies de casus van Van der Laan: kan een gemeente taalcursussen georganiseerd door een moskee subsidiëren?

Het antwoord is ondubbelzinnig: ’Ja, een talencursus kan bepaalde doelen bevorderen die de gemeente voor ogen staan. Dat de organisatie in handen is van een religieuze organisatie, hoeft aan subsidiering niet in de weg te staan.’ De VNG en het ministerie van binnenlandse zaken bepleiten zo een ontspannen en pragmatische uitleg binnen de bestaande juridische kaders. Minister Van der Laan antwoordde onlangs echter ’nee’.

De onduidelijkheid die hij zo schept raakt niet alleen de betreffende moskee, maar schept ook verwarring in de dialoog tussen lokale kerken en overheden. Dat is een ontwikkeling van de laatste jaren. De overheid treedt terug en roept burgers en kerken op zich in te zetten voor de samenleving. De kerk is herontdekt als een van de belangrijke instituties van de samenleving, niet alleen als leverancier van vrijwilligers, maar ook als bron van het moreel kapitaal dat zich toont in de bereidheid er voor een ander te zijn.

Binnen de kerk wordt dit op eigen wijze benoemd: de kerk heeft een ’diaconale taak’, niet alleen voor haar eigen leden, maar ook voor de omringende wereld. In de kerken komt steeds meer oog voor eenzame inwoners, overbelaste mantelzorgers en kwetsbare medeburgers die in iedere stad en elk dorp te vinden zijn. Maar bij de vormgeving van concrete activiteiten voor deze ’nabije naasten’ stuiten veel kerken op vragen over de relatie met de lokale overheid.

Decennialang heeft de overheid op grond van de scheiding tussen kerk en staat zich van de kerken af bewogen. Ambtenaren blijken vaak weinig te weten van wat er in kerken omgaat en kunnen moeilijk aangeven wat de overheden van kerken willen.

Dit voedt bij kerken het wantrouwen dat er met de overheid nog altijd niet te handelen valt. Natuurlijk: er wordt al jaren gepionierd, kerken zijn vertegenwoordigd in WMO-raden en overal ontstaan diaconale platforms die belangrijke gesprekspartners vormen voor wethouders. Maar juist ook binnen die platforms en raden blijft er veel onduidelijkheid over de eigen rol van kerken, en onzekerheid over de relatie met de overheid.

De heruitvinding van het lokaal diaconaat is wel begonnen, maar loopt het risico te stagneren vanwege onduidelijkheid over ieders rol in de lokale omgeving.

Roel Kuiper (Eerste Kamerlid voor de ChristenUnie) en Marja Jager-Vreugdenhil zijn verbonden aan het Centrum voor Samenlevingsvraagstukken van de Gereformeerde Hogeschool Zwolle