Door Gerard Beverdam en Aldwin Geluk van het Nederlands Dagblad (23/02/2009)

,,De ChristenUnie moet sowieso nog een ethisch punt scoren in de komende tijd.''

Eensgezindheid, vertrouwen, bewondering zelfs. Maar ook: irritatie, teleurstelling en achterdocht. Het hangt er heel erg van af wie je vraagt hoe het gaat met het grote CDA en de kleine ChristenUnie in het kabinet Balkenende IV.

Stel je de vraag aan het vriendelijke CDA-Kamerlid Jan Schinkelshoek, oudgediende op het Binnenhof, dan zegt hij: ,,De ChristenUnie speelt een heel goede rol. Het is altijd lastig om als kleine partij tussen twee grote je draai te vinden, maar dat lukt ze toch wel. Ze accepteren dat ze een juniorpartner zijn, maar weten die invloed tegelijk te maximaliseren.''

Vraag je het zijn partijgenoot Eddy Bilder - die als gereformeerdebonder binnen het CDA dichtbij de belevingswereld van de ChristenUnie staat - dan klinkt het daarentegen schamper: ,,Met name onder invloed van evangelische kiezers heeft de ChristenUnie een steeds linkser profiel gekregen, dat afwijkt van het profiel van de voorgangers GPV en RPF.''

Bilder vindt dat de ChristenUnie het politieke spel wel beheerst, maar dat het daarbij alleen om kortetermijnsuccesjes draait. ,,Wanneer ik hun bestuurlijke spel bekijk - dus wat je echt voor elkaar krijgt - is m'n oordeel minder positief.''

Bij de ChristenUnie zelf is het oordeel over het CDA ook verre van eenduidig. Fractievoorzitter Arie Slob uit zich mild. ,,Met Pieter van Geel (CDA-fractieleider, red.) gaat de samenwerking vanaf het eerste moment prima. In onze werkrelatie is er een enorme openheid. Dat is geen pose, dat meen ik oprecht.''

Sommigen in het CDA zijn blij met de ChristenUnie als coalitiepartner, anderen zullen minder enthousiast zijn, analyseert Slob. 'Het CDA' bestaat niet, benadrukt hij. ,,Het zijn veel zielen in één borst, dat is inherent aan een brede volkspartij.''

Gert Jan Segers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie, uit zich minder diplomatiek. Hij zet het CDA neer als ,,machtsmachine'', die geregeld ,,streken'' levert. Segers ergert zich vooral aan premier Balkenende, die volgens hem te vaak zijn CDA-hoed opzet. Bijvoorbeeld door zijn recente uitspraken over de hypotheekrenteaftrek, laat de premier merken op cruciale momenten niet boven de partijen te staan, stelt Segers. ,,Dat getuigt niet van leiderschap.''

Buitenstaander Hans Vollaard, politicoloog aan de Universiteit Leiden en volger van de christelijke politieke partijen, denkt dat het allemaal wel meevalt met de animositeit tussen CDA en ChristenUnie. Een beetje spanning hoort erbij, zegt hij. ,,De ChristenUnie blijft natuurlijk een partijtje van zes zetels, en voor mensen die twijfelen tussen CDA en ChristenUnie, moet je laten zien dat je als ethische luis in de pels fungeert.''

Identiteit
Over één ding zijn de heren het eens: de ChristenUnie heeft de afgelopen twee jaar veel geleerd. Segers spreekt van een ,,vrij steile leercurve'' en steekt daarbij de hand in eigen boezem. ,,We hebben in ons enthousiasme over de regeringsdeelname, sommige compromissen uit het coalitieakkoord wat te enthousiast verdedigd en willen verkopen als winst. We hadden vaker moeten zeggen: u weet hoe we het eigenlijk willen, maar dat konden we er niet uit slepen. Daarom moeten we genoegen nemen met minder.''

Bij het CDA moet Jan Schinkelshoek nog wel eens aan vroeger denken als hij de ChristenUnie nu bezig ziet. De CDA'er maakte GPV-oprichter Jongeling nog mee in Den Haag. ,,Die kon in vlammende betogen het kabinet 'voor de laatste keer' waarschuwen, omdat het God en gebod verlaten had. Dat zie ik Arie Slob niet doen. De Christen­Unie heeft werkelijk een ongelooflijke ontwikkeling doorgemaakt.''

De ChristenUnie kent inmiddels de pijn van het regeren, constateert Schinkelshoek mild glimlachend. ,,Als het gaat om medisch-ethische kwesties zit de ChristenUnie op dezelfde koers die ze tot voor kort het CDA verweet. Ik herinner mij tijdens de verkiezingcampagne een debat met Joël Voordewind die mij verweet in coalitieverband niet op te treden tegen de euthanasie- en abortuswetgeving. Ik constateer dat het wat dat betreft een stuk stiller is geworden, nu de ChristenUnie zelf compromissen heeft moeten sluiten over deze onderwerpen.''

Zijn collega Eddy Bilder zegt dat de ChristenUnie nu zelf ervaart hoe klein de ruimte is op ethische punten. Het is volgens hem niet nodig dat de partij zich op dat gebied sterk profileert: ,,Ik heb de indruk dat de ChristenUnie-achterban vrij veel accepteert. Die ziet ook wel wat wel en niet haalbaar is.''

Arie Slob stelt dat zijn partij er juist alles aan doet om de identiteit overeind te houden. ,,Ons doel is niet opnieuw in de coalitie te komen na volgende verkiezingen. Ons doel is in deze samenleving goede dingen te doen'', benadrukt hij. Dat kan betekenen dat je ervoor kiest je niet overmatig te profileren, omdat dat beter is voor het land. ,,De grootste valkuil in deze tijd van crisis is dat je te veel met je eigen profiel bezig bent, en te weinig met het grote doel. We moeten ons nu niet door kleine dingen laten verleiden.''

Wat voor kleine dingen dat zijn? Beide partijen klagen over pesterijtjes over en weer. Zo bestaat er binnen de ChristenUnie grote onvrede over de opstelling van Maxime Verhagen (CDA-minister van Buitenlandse Zaken) in de discussie over al dan niet langer in Afghanistan blijven. Terwijl CU-Defensieminister Van Middelkoop net in december had gezegd dat er geen grote, nieuwe missie zou komen, gaf Verhagen een interview aan De Telegraaf waarin hij uitdrukkelijk op zo'n nieuwe missie zinspeelde. Hij vertrok daarop voor een tweeweekse reis naar Azië. Terwijl Van Middelkoop mede door Verhagens uitspraken - en door zijn eigen onhandigheid - zich door lastige Kamerdebatten moest worstelen, liet de altijd met mobieltjes en internet in de weer zijde minister van Buitenlandse Zaken richting zijn Defensiecollega niets van zich horen. Terwijl andere collega's uit het kabinet Van Middelkoop wel bemoedigende berichten stuurden. ,,Dat zijn streken'', zegt Segers. ,,Daar word je echt niet blij van.''

Fractievoorzitter Arie Slob wil er alleen in algemene zin iets over zeggen: ,,Den Haag is een enorme slangenkuil, waar van alles wordt gelekt. Maar wat met ons in vertrouwen is besproken, blijft vertrouwelijk. Op het moment dat anderen wel trucjes willen uithalen, doen wij daar niet aan mee.''

Machtswellust
Als het gaat over het CDA, valt bij de ChristenUnie vaak het woord 'machtspartij'. CDA-Kamerlid Bilder wijst dit oordeel resoluut van de hand. ,,Maar we werken wel op zo'n manier, dat binnen de fractie aan alle verschillende opvattingen recht wordt gedaan. Ook zorgen we ervoor dat we elkaar niet verrassen en dat grote ongelukken worden voorkomen. Dat heeft niets te maken met het op macht uit zijn, maar met een grondhouding van verantwoordelijkheid nemen.''

Jan Schinkelshoek kent de beschuldiging van machtswellust. ,,Nu het CDA weer een tijdje aan het bewind is, wordt het steeds populairder je tegen ons af te zetten.'' Hij weigert daarin mee te gaan. ,,Laat ik het maar zo zeggen: ik gun iedereen z'n eigen karikatuur.''

CDA-prominent en Eerste Kamerlid Hans Hillen wil het etiket van machtspartij ook niet opgeplakt krijgen. ,,Ik denk dat bij het CDA de regie eerder rammelt dan dat ze zo sterk is. Kijk, Jan Peter (Balkenende, red.) is een goede minister-president, maar hij kijkt de kat uit de boom. Het is in ieder geval iemand die zelden een vlucht naar voren neemt. Dat is een persoonlijke eigenschap, maar er is bij andere CDA'ers heus wel ongerustheid en bezorgdheid. Die wordt echter achter gesloten deuren besproken. De partij mag wel meer moed tonen door ook twijfels te laten zien. CDA'ers staan minder alleen dan ze wel eens denken.''

Als het gaat om onderlinge irritatie, hebben de CDA'ers hun eigen voorbeelden klaarliggen. Zo verwijt Hillen ChristenUnie-leider André Rouvoet een ,,belerend toontje'' te hebben. ,,Met het maken van tegeltjes zit het nog niet in de hoofden en harten van mensen.'' Hillen brengt dat in verband met de haast waarmee de ChristenUnie succes wil boeken. Dat is een illusie, zegt de senator. ,,De partij zit nog maar kort in de regering, terwijl je voor fundamentele veranderingen veel tijd nodig hebt.'' Bovendien verwijt hij de ChristenUnie - net als overigens Bilder doet - op veel onderwerpen ,,bijna instinctief'' aan te haken bij de linkse PvdA. ,,Dan denken ze bij het CDA: daar heb je ze weer.''

Arie Slob vindt de neiging de Christen­Unie in te delen bij links op zijn beurt een ,,instinctieve reactie''. ,,Ik moet dan direct denken aan Joop Wijn, die tijdens de verkiezingscampagne sprak over 'rooie Rouvoet'. Het is heel gemakkelijk om dat soort etiketten te plakken. Ga liever inhoudelijk het debat aan. Dan zul je zien dat wij principieel opkomen voor alles wat zwak en kwetsbaar is.''

Er zijn onderwerpen waarbij de ChristenUnie dan inderdaad dichtbij de PvdA uitkomt, zoals het ontslagrecht, zegt Slob. Maar toen de PvdA ,,een poging deed'' de flitsscheiding te laten voortbestaan, vonden CDA en ChristenUnie elkaar juist weer, om dit te voorkomen, legt hij uit. ,,Wij zijn niet zo gemakkelijk in te delen, we zijn niet eendimensionaal.''

CDA'er Hans Hillen denkt dat de ChristenUnie met haar positie - ,,en als ze niet te veel links uit de boot gaat hangen'' - een brugfunctie kan vervullen tussen CDA en PvdA. Dat is volgens hem broodnodig. ,,De verhouding tussen PvdA en CDA is veel gevoeliger. Hun onderlinge profileringsdrang zie ik weer sterker worden. Tegen de ChristenUnie zou ik willen zeggen: ga bemiddelen tussen die twee en help daarmee deze coalitie naar het geplande einde.'' Tweede Kamerlid Bilder is echter sceptisch over die suggestie. ,,Mijn beeld is dat de ChristenUnie de afgelopen twee jaar die rol niet heeft vervuld. Ik vrees dat het voor zo'n brugfunctie te laat is. De piketpaaltjes zijn geslagen.''

Van zich afbijten
Eind volgende week trekken de Kamerleden en bewindspersonen van de ChristenUnie zich een paar dagen terug op de hei, om de balans op te maken van twee jaar regeren, en vooruit te blikken. Geluiden dat de ChristenUnie meer dan voorheen van zich moet afbijten, zullen daar zeker klinken. Bijvoorbeeld uit de mond van Gert Jan Segers. Wat hem betreft zoekt zijn partij de komende twee jaar ,,vrijmoedig'' de ruimte. De verantwoordelijkheid daarvoor legt hij vooral bij de fractie. ,,Die tegelijk wel moet oppassen het niet te hoog te spelen. Je moet nooit inzetten op een breuk. Maar het is wel de taak van de fractie steeds duidelijk te maken wat de originele ChristenUnie-standpunten zijn.''

Hij vindt dat zijn partij best wat gehaaider mag zijn, maar stelt daar tegelijkertijd grenzen aan. ,,Uitgangspunt blijft dat wij dit land op een goede manier willen dienen. We moeten niet meegaan in het machtsspel, ons niet naar beneden laten trekken. Het gaat erom dat wij ons focussen op de hogere doelen.''

Ook politicoloog Hans Vollaard verwacht nog wel de nodige profileringsdrang bij de ChristenUnie. ,,De partij moet sowieso nog een ethisch punt scoren in de komende tijd, waarmee ze kunnen laten zien: het was niet makkelijk, maar zonder ons was het nog erger geweest.''

Dat de noodzaak resultaat te oogsten sterker wordt naarmate verkiezingen naderen, is voor Vollaard een gegeven. ,,Partijen concurreren nu eenmaal. De ChristenUnie zal willen bewijzen dat het nuttig was om te regeren, en het CDA zal op haar beurt de ChristenUnie bestrijden.''

Enorm vuurwerk verwacht de politicoloog echter niet. ,,Voor het CDA is de ChristenUnie meer een lastige vlieg, dan een grote concurrent.''