Wat een verademing als er leiders zijn die verbinden, verzoenen en richting wijzen. Onze samenleving snakt naar goed leiderschap, niet alleen op landelijk niveau maar ook lokaal. Maar wat is goed leiderschap? In dit artikel nemen wij als adviseurs besturen en bestuurders de lezer graag mee in onze zoektocht en in de route die wij vanuit het partijbureau zijn ingeslagen.

We leven steeds meer in een samenleving van vloeibare netwerken, eenzame eilandjes en nieuwe kloven. In onze beginselverklaring staat in een notendop een schets van de ontwikkelingen: “In onze samenleving zijn mensen bezorgd over hun bestaanszekerheid en de toekomst. Doorgeslagen individualisering en marktdenken gaan ten koste van relaties, gezinnen en gemeenschappen. In onze samenleving is er vervreemding en polarisatie.”¹ Waar zijn de leiders die zich niet verbergen achter stoere taal en debattrucs? Leiders die echt luisteren en verbindingen leggen, waar die verbroken zijn of niet meer vanzelfsprekend tot stand komen?

Leiderschap, juist lokaal
Ook lokaal spelen deze vraagstukken. Er liggen enorme uitdagingen om te verbinden, richting te geven, kloven te overbruggen. Door de decentralisaties zijn veel taken lokaal neergelegd. Lokaal liggen enorme beleidsopgaven, rond klimaat, woningmarkt, jeugdzorg, schuldhulpverlening. Veel oplossingen moeten juist lokaal gevonden worden. En dat kan tegenwoordig niet meer top-down vanuit het gemeentehuis.
            De ChristenUnie wil, moet en kan een cruciale rol vervullen in de samenleving, samen met het netwerk van andere maatschappelijk betrokken christenen en organisaties. In steeds meer gemeenten zien we dat ook gebeuren. Mensen van de ChristenUnie staan op, nemen initiatieven, durven verantwoordelijkheid te nemen. Wij zien ook de extra kracht van die afdelingen waar niet alleen de fractie, maar ook bestuur en leden actief zijn.
            We zijn dankbaar dat wij de laatste jaren landelijk, regionaal (provinciaal en in waterschappen) en lokaal zoveel bestuurlijke verantwoordelijkheid mogen dragen en op die manier invloed mogen uitoefenen. Wij denken dat we daarin effectiever kunnen worden en verder kunnen groeien, als ook de afdelingen - die de schil vormen om onze bestuurders en fracties heen - sterker en actiever worden.
            Wij denken dat daar leiderschap voor nodig is: goed, lokaal leiderschap. Er is behoefte aan leiders die visie hebben voor hun afdeling en voor hun lokale gemeenschap. Leiders die samen met de mensen om hen heen strategische plannen maken. Leiders die realistisch en hoopvol zijn; omdat zij niet overschatten wat ze in een paar maanden kunnen bereiken, maar ook niet onderschatten wat ze in een paar jaar voor elkaar kunnen krijgen.

Wat is leiderschap?
Waar hebben we het dan precies over? De beste definitie van leiderschap komt wellicht van Peter Guy Northouse, een autoriteit op het gebied van leiderschap: “Leiderschap is een proces waarbij een individu een groep van individuen beïnvloedt om een gezamenlijk doel te bereiken.”²
            Leiderschap wordt in de literatuur op allerlei manieren beschreven: als een karaktereigenschap, een vermogen, een talent, een vaardigheid, een gedrag of zelfs wel als een relatie. Northouse veegt die definities niet van tafel, maar kiest zelf voor leiderschap als een proces van beïnvloeden. Leiderschap is een proces. Een proces van vallen en opstaan. Een proces van trekken en soms duwen. Een proces van samen zoeken naar wegen om een gezamenlijk doel dichterbij te brengen.
            De beginselverklaring van de ChristenUnie zegt een paar rake dingen over leiderschap in relatie tot dat gezamenlijke doel: “Wie het kwaad wil begrenzen moet weten wat goed is. Onze leiders dienen ook morele leiders te zijn, door recht als recht en onrecht als onrecht te benoemen, en het goede voorbeeld te geven.”³ “Vrede en recht worden niet alleen gevonden in woorden, maar ook in onze houding en in ons handelen. De ChristenUnie wil zich ook daarin laten leiden door wat de Heer van mensen vraagt: ‘niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God’. (…) Maatschappelijke en politieke leiders dienen het goede leven voor te leven.”⁴ Leiders hebben dus een voorbeeldfunctie. En daarmee hebben zij invloed en inspireren ze.

Wat is goed leiderschap?
De beginselverklaring wijst erop dat leiders morele leiders dienen te zijn.⁵ Morele leiders zijn leiders die weten wat goed is. Wat goed is wordt mooi verwoord in Micha 6:8. De beginselverklaring citeert dat gedeelte terecht: recht doen, trouw zijn en nederig wandelen met God. Goede leiders zoeken naar wat rechtvaardig is, zij zijn trouw en betrouwbaar in hun verantwoordelijkheden en relaties, en zij zijn nederig. En authentiek. Zie hier weer het proces, waar Peter Northouse het over heeft, want als iets een proces is, dan is het wel wandelen met God en samen met Hem zoeken naar wat recht is. Het vraagt nederigheid om samen met anderen te zoeken naar wat goed is, om daarbij te willen reflecteren en zo nodig je fouten te erkennen, om te willen blijven leren. Als er iets inspirerend is, dan zijn het leiders die zo in het leven staan.
            Hier zouden we kunnen stoppen, want we hebben de kern te pakken – maar er valt nog zoveel meer te zeggen over wat goed leiderschap is. Goed leiderschap neemt initiatieven. Leiders zetten de eerste stap. Soms is die eerste stap: een kop koffie drinken met die andere lokale voorzitter en elkaar bevragen: wat wordt de volgende stap?
            Goed leiderschap kijkt vooruit, is proactief. Dat betekent niet dat lokale voorzitters altijd precies moeten weten waar ze uit willen komen, maar wel dat ze het voortouw nemen om met hun mede-leider en met fractie, bestuur, leden en andere betrokkenen een proces in te gaan om doelen te formuleren en stappenplannen te maken om die doelen proberen te bereiken.
            Het is ook een belangrijke rol van leiders om het overzicht te houden. Niet alles zelf doen, maar taken verdelen en vervolgens het overzicht houden. Wie is waarmee bezig? Wat moet er gebeuren en wat moet er eerst? En ook: hoe zit iedereen in z’n vel? Goede leiders zijn luisterende, dienende leiders. Niet oordelen, maar eerst luisteren. De ander hoger achten dan jezelf. En zoals geformuleerd in het gebed dat toegeschreven wordt aan Franciscus van Assisi: eerst begrijpen, voordat je zelf begrepen wordt.
            We kunnen dure woorden als ‘talentmanagement’ gebruiken, maar het begint gewoon bij het persoonlijk contact met mensen en bij de vraag: wie ben jij, waar ben je goed in, wat vindt je leuk en wat heb jij nodig? En ook: waar maak jij je zorgen over en waar zou jij het verschil willen maken? Vervolgens kijkt de leider vanuit het overzicht dat hij heeft naar wie waar het beste ingezet kan worden.
            De oplettende lezer heeft in het voorgaande zowel de echo van de Bijbel als van Stephen Covey gehoord. Covey heeft het leiderschapsdenken een enorme dienst bewezen met zijn ‘zeven eigenschappen van effectief leiderschap’.⁶ Later heeft hij daar nog een achtste eigenschap aan toegevoegd: inspiratie.  
            Hierboven zijn de meeste eigenschappen al genoemd, maar twee cruciale ontbreken nog: goed leiderschap zoekt samenwerking en denkt in win-win (in plaats van win-lose), want leiderschap doe je samen.

Leiderschapsconferenties
“Leidinggeven heeft nog veel meer facetten dan je zou zeggen. Ik ga me verder verdiepen in talentmanagement en het zoeken van ieders passie.” Dit citaat is van een bezoeker van de nieuwe leiderschapsconferentie van de ChristenUnie. Het afgelopen jaar zijn er twee leiderschapsconferenties gehouden. Het is het begin van iets nieuws en hopelijk de start van een traditie. In twee dagdelen neemt een team adviseurs van het partijbureau een groep lokale voorzittersduo’s (bestuursvoorzitter en fractievoorzitter) mee in leiderschapsprincipes en strategieën voor bruisende afdelingen. De eerste ervaringen waren positief. Inmiddels hebben de leiders van zo’n 35 afdelingen zich verdiept in hun rol en een start gemaakt met een plan voor hun afdeling voor de komende jaren. Het is de bedoeling dat ze die plannen in hun eigen afdeling vervolgens uitwerken en uitvoeren met fractie, bestuur en leden.
            Leiders zijn verbinders. Wat we beogen met de leiderschapsconferenties is via de twee lokale leiders fractie en bestuur meer aan elkaar te verbinden. Daarnaast willen we die leiders op weg helpen om meer mensen aan het werk van de ChristenUnie te verbinden.
            Wij denken dat een sleutel voor sterkere afdelingen ligt bij fractievoorzitters en bestuursvoorzitters die meer samen optrekken. Samen verantwoordelijkheid nemen voor versterking van hun lokale (of provinciale) afdeling. Elkaar aanvullen en aanvuren. Fractie en bestuur dichter bij elkaar brengen. Lokaal één team vormen. Dan is leiderschap niet eenzaam, maar teamwork.
            Dat gezamenlijke trekken wij graag door naar regionaal en landelijk niveau. Wij hopen dat voorzitters van fracties en afdelingen elkaar regionaal meer gaan opzoeken. Ze kunnen zoveel van elkaar leren en elkaar tot steun zijn. En elkaar inspireren en krachten bundelen. Dan is één plus één opeens drie. Of zoals Covey het in managementtaal zegt: leiders zoeken synergie.
            Dit zoeken we ook landelijk. De leiderschapsconferenties zijn een middel, maar wel een heel belangrijk middel om landelijk en lokaal de handen ineen te slaan. De adviseurs van het partijbureau willen niets liever dan samen met de lokale voorzitters-tandems optrekken in het versterken van de ChristenUnie. Vanaf de basis. Samen de schouders eronder.
            Met regelmaat organiseert het ChristenUnie Opleidingscentrum een leiderschapsconferentie. Het is onze ambitie om vóór de volgende gemeenteraadsverkiezingen de leiders uit alle afdelingen op zo’n conferentie gehad te hebben. Het is ons verlangen dat ze daarna geïnspireerd en toegerust aan de slag gaan. Met concrete plannen. Als dienende leiders van steeds meer bruisende afdelingen en als moreel leiders in waardevolle netwerken.

Noten:

1. ChristenUnie, (2018). Vrede zoeken, recht doen. Beginselverklaring, p5
2. P.G. Northouse, (1997/ed. 2015). Leadership : Theory and Practice. Sage Publications Inc.
3. Vrede zoeken, recht doen, p11
4. Vrede zoeken, recht doen, p13
5. In zijn recente boek Moreel leiderschap (Prometheus, 2019) zet oud-Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer moreel leiderschap tegenover leiderschap gebaseerd op macht (Trump, Poutin, Erdogan). Moreel leiderschap is volgens Brenninkmeijer gebaserd op waarden als eerlijkheid, oprechtheid en gematigdheid.
6. Zie hier een handig overzicht van deze eigenschappen

Door Erik van Dijk, politicoloog en hoofd van de afdeling Opleiding & Advies op het partijbureau van de ChristenUnie. Eerder werkte hij bij het Wetenschappelijk Instituut. Hij schreef dit artikel samen met twee adviseurs van zijn afdeling: Rieke Elsenbroek, coördinator Opleidingscentrum en Addy Plieger, adviseur Bestuurdersvereniging. Dit artikel is verschenen in Groen 1/2019