Het proces dat er aan vooraf gaat, het ontstaan van relatieproblemen en de gevolgen van echtscheidingen op langere termijn blijft vaak onderbelicht. Tijdens twee rondetafelgesprekken met diverse organisaties is het idee ontstaan hiervoor 7 gezamenlijke aanbevelingen te formuleren gericht op de winst van preventie, verbetering van het aanbod van relatieondersteuning,  het verbeteren van de positie kinderen in de echtscheiding en het inzichtelijk maken van de effecten van een echtscheiding en de kosten die hiermee gemoeid gaan.

1. Verbeter de positie van kinderen bij (v)echtscheiding
Zorg dat ouders geholpen worden om hun verantwoordelijkheid nemen en zich richten op het welzijn van het kind, en hierbij ondersteund kunnen worden door professionals ^[1]. Zorg voor een betere toegankelijkheid van een preventief passend aanbod ^[2]. Vroegsignalering en regie van hulpaanbod zijn hierbij sleutelbegrippen ^[3]. Standaard toevoegen van kindervertegenwoordiger wanneer escalatie dreigt ^[8]. Maak indien er sprake is van vechtscheiding mediation mogelijk. Stel mediation verplicht bij een vechtscheiding met minderjarige kinderen.

Bij deze aanbeveling volgt deze adviesraad de conclusies van het rapport ‘De ondertoezichtstelling bij omgangsproblemen’ van de heer Brenninkmeijer en de Kinderombudsman, de heer Dullaert ^[4], het rapport ‘Vechtende ouders, het kind in de knel’, onder regie van de heer Dullaert ^[5], de brief van Staatssecretaris Teeven ^[6] en de brief van de heer Teeven en staatssecretaris de heer Van Rijn ^[7].

2. Maak signaleren van ouderlijke conflicten en relatieondersteuning onderdeel van de kerntaak van de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG)
Er bestaat een verband tussen problemen bij kinderen en problemen in de relatie van ouders of andere opvoeders. Er zijn aanwijzingen dat het verbeteren van de relatie van de opvoeders een positief effect heeft op de gezondheid en het functioneren van kinderen. Kinderen uit stabiele gezinnen vertonen minder ontwikkelings-, gedrags- en emotionele problemen. Vooral ernstige ouderlijke conflicten hebben een negatief effect op de ontwikkeling en het welzijn van kinderen.

Vroegtijdige signalering van relatieproblemen voorkomt  dat  problemen onoplosbaar worden en kinderen daarvan schade ondervinden. Specifieke aandacht binnen de organisaties is nodig voor a) jonge paren in de beginfase van hun relatie, b) paren met jonge kinderen. Relatieondersteuning in deze fasen kan, zo wijst internationaal onderzoek uit, een preventieve werking hebben en ernstiger problemen in  latere fasen voorkomen.  Daarom hebben de CJG’s een signalerende taak.

Hiervoor is systemische expertise in de zorgketen (CJG’s, GGD, huisartsen en POH-GGZ) een noodzaak. De komende transitie jeugdzorg biedt gemeenten een kans om met aanbieders afspraken te maken over het beschikbaar hebben van systemisch opgeleide werkers aan de voordeur van de CJG’s. Tevens dient bij lichte problematiek (bv herdefiniëring van rollen)  relatieondersteuning standaard beschikbaar zijn  in het aanbod van CJG’s met o.a. kennis over relaties en opvoedingsinformatie.
Bij ernstiger relatieproblematiek (bv chronische conflicten, vechtscheidingen) hebben CJG’s  een verwijzende taak.

3. Maak behandeling van relatieproblemen toegankelijk binnen de basisverzekering
Behandeling van relatieproblematiek is in Nederland momenteel geen verzekerde zorg. Alleen wanneer relatietherapie onderdeel is van de behandeling voor een psychische stoornis, wordt dit vergoed vanuit het basispakket. De kosten vormen voor veel mensen een drempel om hulp bij hun relatie te krijgen. Dat relatieproblemen geen onderdeel van het verzekerd pakket uitmaakt werkt contraproductief op de langere termijn en kan leiden tot vermeerdering van gebruik en dus hogere kosten in de somatische zorg, de GGZ en de jeugdzorg. Hulp aan partnerrelaties dient te worden vergoed vanuit de basisverzekering; aangeboden door hulpverleners die hier aantoonbaar bekwaam zijn. Voorgesteld wordt  om hulpverleners te vergoeden volgens de NZa beroepentabel bij voorkeur aangevuld met inschrijving in het kwaliteitsregister relatietherapie van de Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie (NVRG).

4. Onderzoek de effectiviteit van Nederlandstalige programma’s gericht op relatieondersteuning
Er is niet veel Nederlands onderzoek beschikbaar naar de effecten van  zowel preventieve als curatieve programma’s voor relatieondersteuning of relatietherapie. Nader onderzoek naar de korte- en lange-termijn (kosten)effectiviteit van programma’s zoals genoemd in de verkennende studie relatie-ondersteunend aanbod Centra Jeugd en Gezin (Anthonijsz, 2010) brengt beter in kaart wat de opbrengst is van deze programma’s voor deelnemers, verzekeraars en overheid. Internationaal onderzoek laat zien dat er effectieve programma’s bestaan. De resultaten van deze studies kunnen niet direct vertaald worden naar de Nederlandse (multiculturele) situatie. Onderzoek kan worden uitgevoerd binnen Nederlandse universiteiten en kenniscentra (bv Nederlands Jeugdinstituut). Geschatte kosten van dit onderzoek zijn afhankelijk van vraagstelling en gekozen methodiek.

5. Investeer in een landelijk dekkend netwerk van programma’s gericht op relatieondersteuning en vermindering van ouderlijke conflicten
Laagdrempelige programma’s gericht op de ondersteuning van partnerschap worden onvoldoende aangeboden en ondersteund. Ook het aanbieden van (landelijk ontwikkelde) e-health oplossingen gericht op informatieverstrekking en laagdrempelige interventies kan hierin een bijdrage leveren. Conform een recent advies van de Britse overheid kan juist de inzet op dit soort laagdrempelige programma’s veel kosten besparen en sluit dit aan op de wensen en behoeften van hulpvragers.  Training van professionals om relatie ondersteunend aanbod te verzorgen is in de jeugdzorg en GGZ onvoldoende beschikbaar. Gemeentes kunnen gestimuleerd worden om effectief bewezen programma’s en goede praktijkvoorbeelden gericht op relatieondersteuning aan te bieden.

6. Investeer in het geven van voorlichting, informatie en advies op scholen en kinderopvang ten aanzien van relatiekwaliteit en de fase van pre-marriage
De focus in organisaties en hulpverlening is nu gericht op het verminderen en beperken van de schade en negatieve gevolgen van relatieproblematiek. Tot nu toe is er te weinig aandacht besteedt aan laagdrempelige en preventieve programma’s gericht op relaties, relatiekunde, omgangskunde en leefstijl. Aandacht voor relaties start al bij kinderen en jongeren: hoe ga je met elkaar om, hoe ga je relaties aan. Door op scholen aandacht te besteden aan relaties, leren kinderen en jongeren beter wat ze later kunnen verwachten. Daarmee bouwen zij een gezonde bagage op die ze meenemen in de toekomst, naar het moment waarop ze zelf hun keuzes maken voor een partner, gezin en kinderen. Als aanvulling op laagdrempelige programma’s voor omgangskunde tijdens de lagere school leeftijd, kan in de fase van de start van een intieme relatie met een levenspartner, aanvullende voorlichting een sterk preventieve werking hebben (fase ‘pre-marriage’).

7. Maak inzichtelijk wat de maatschappelijke kosten van relatieproblemen en scheiding zijn
Partners met relatieproblemen maken vaker gebruik van de gezondheidszorg dan mensen zonder relatieproblemen. Scheidingen betekenen een grote maatschappelijke en financiële druk op de (sociale) woningmarkt, juridische hulpverlening, sociale voorzieningen en inzet van jeugdzorg. Een eerste verkennende literatuurstudie berekende dat de totale maatschappelijke kosten van scheiding op jaarbasis 2,3 miljard euro betreffen (EconoVision, 2013). Nader onderzoek is nodig om de maatschappelijke kosten en de kosten voor de gezondheidszorg voor de Nederlandse situatie te bevestigen. Dit onderzoek dient richting te geven aan toekomstig beleid gericht op verminderen van de maatschappelijke kosten.

Drs. J. Voordewind        Tweede Kamerlid ChristenUnie
Drs P. Dingemanse         EFT-Nederland
Dr. G.J. Kloens             Happy Couple Institute
Dr. E.S. Kluwer             Universiteit Utrecht
Dr. L. Pondman          Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie (NVRG)
Drs. P. Verboom          EFT-Nederland
Drs. A. Luteijn            Pro-life / Achmea
Drs J. Hol                     Marriage Week Nederland
Mw. M.M. van Bergeijk     Marriage Course Nederland
Drs. Inge Anthonijsz          Nederlands Jeugdinstituut (NJi)


Referenties:
Anthonijsz, I., Dries, H., Berg-Le Clerq, T. , C. Chênevert, Verkennende studie Relatieondersteunend aanbod Centra Jeugd en Gezin (2010). Uitgave:  Nederlands Jeugdinstituut

Baracs, M.N. & Vreeburg- Van der Laan, E.J.M (2014). Vechtende ouders, het kind in de knel. De Kinderombudsman.

Brenninkmeijer, A.F.M. & Dullaert, M. (2012). De ondertoezichtstelling bij omgangsproblemen. Nationale Ombudsman

EconoVision (2013), Socio-economic impact of divorce and family breakdown in the Netherlands; Indicative analysis of socio-economic consequences, Rotterdam, EconoVision. (http://www.marriageweek.nl/wp-content/uploads/2013/02/MW-2013-report-final2.pdf)

Noten

[1] Parafrasering van eerste conclusie uit rapport van De Kinderombudsman (Baracs en Vreeburg– Van der Laan, p. 33). Ouders moeten goed voorgelicht (educatie) en geholpen kunnen worden.

[2] Parafrasering van tweede conclusie uit rapport van De Kinderombudsman (Baracs en Vreeburg– Van der Laan, p. 33) en conclusie Teeven en Van Rijn (brief 31 maart 2014, kenmerk 500685, p. 3)

[3] Baracs en Vreeburg– Van der Laan, p. 33; 39.

[4] 6 november 2012

[5] Baracs, M.N. & Vreeburg- Van der Laan, E.J.M (2014).

[6] brief 8 februari 2013, kenmerk 335514

[7] brief 31 maart 2014, kenmerk 500685, inclusief het Uitvoeringsplan Verbeteren situatie kinderen in een ‘vechtscheiding’.

[8] Parafrasering van vijfde conclusie uit rapport van De Kinderombudsman (Baracs en Vreeburg– Van der Laan, p. 37)