Het is een mooie dag om over openbaar vervoer te praten. Buiten schijnt de zon en staan de Haagse trams en bussen stil. Hoe goed Arie Slob ook thuis is in het openbaar vervoer; hij was even vergeten dat de HTM vandaag aan de beurt was om te staken tegen bezuinigingen en aanbestedingen in de drie grote steden. En dan is het een eind lopen van zijn Haagse appartement in Scheveningen naar Binnenhof 1a. Drie kwartier om precies te zijn. Genoeg tijd om zijn 7800 volgers te twitteren. “Passeer nu het Vredespaleis. Het heeft wel wat zo’n wandeling door Den Haag.” Slob heeft er alle begrip voor dat werknemers van de vervoerbedrijven hun wettelijke recht op staken benutten. Tegelijk is hij teleurgesteld over het automatisme waarmee de stakingen worden ingezet als drukmiddel. “Waarom niet gewoon gratis bussen en trams laten rijden? Nu tref je reizigers die geen keuze hebben. Minister Schultz komt gewoon met de auto naar het ministerie, hoor. En diezelfde reizigers krijgen straks ook nog de effecten van de bezuinigingen voor hun kiezen. Op die manier ondermijn je het maatschappelijke draagvlak voor het openbaar vervoer.” Eén voordeel hebben de bezuinigingen van het kabinet-Rutte: door de stakingen in de drie grote steden staat openbaar vervoer weer even bovenaan de agenda, zij het in negatieve zin. Want het gedoogkabinet VVD-CDA kan niet worden betrapt op een visionaire blik op mobiliteit. Harder rijden, meer wegen, minder aandacht voor groene mobiliteit. De logische consequentie is dat het openbaar vervoer het ondergeschoven kindje is waarop bezuinigd kan worden. In die context vallen de vragen, amendementen en moties op die de ChristenUnie - lees Arie Slob - op dit terrein aflevert. Over ERTMS, wissels en inhaalsporen, over omvorming van de OV-chipkaart tot mobiliteitskaart, een ‘witboek’ over de prestaties van NS in de winter, ProRail en grenskaartjes. “Openbaar vervoer past bij de ChristenUnie. Dat heeft te maken met onze ideeën over rentmeesterschap. In een dichtbevolkt land als Nederland zou het openbaar vervoer een grotere rol moeten hebben dan nu het geval is. Dat voorkomt dat we de schaarse ruimte dichtbouwen met wegen.”

Negatieve spiraal
“Het is momenteel erg oppassen in de Tweede Kamer als het om openbaar vervoer gaat. Geen sector ontkomt aan de bezuinigingen, maar het openbaar vervoer wordt wel erg zwaar getroffen. Niet alleen omdat er geen geld meer is, maar ook omdat de groeiambitie helemaal is verdwenen. Ik ben bang dat dit kabinet onherstelbare schade gaat aanrichten. Schade die langer doorwerkt dan alleen deze kabinetsperiode doordat het openbaar vervoer in een negatieve spiraal kan terechtkomen. En dat terwijl ik de indruk had dat we de afgelopen jaren behoorlijk op de goede weg waren. Openbaar vervoer verliest politiek terrein. Op gebied van infrastructuur blijft het openbaar vervoer achter bij de wegen. Bij wegen loopt de investeringsperiode tot 2028, bij het openbaar vervoer tot 2020.”

Lobby
“De ov-lobby kan geen vuist maken in Den Haag. Af en toe krijg ik eens een mailtje van reizigersorganisaties, maar de ov-bedrijven zie ik hier zelden. Het openbaar vervoer is te veel verbrokkeld, allemaal losse clubjes die voor hun eigen belang opkomen. Laten ze een voorbeeld nemen aan de ijzersterke autolobby. Sla de handen ineen en overstelp de politiek met goede en reële voorstellen en een scherpe visie op de toekomst. Waar moeten we met het openbaar vervoer naartoe? Daar moet je in Den Haag over praten. Ik zie weinig gebeuren.”

Verleiden
“De ChristenUnie heeft geen moeite met aanbestedingen in de drie grote steden. Daar waren we voorstander van en dat zijn we nog steeds. Overal in het land zijn voorbeelden dat aanbestedingen beter zijn voor de reiziger. In het streekvervoer is niet de verschraling opgetreden die destijds werd gevreesd. Of er is meer openbaar vervoer voor hetzelfde geld, of hetzelfde aanbod voor minder geld. Ik zie in het Noorden goede ontwikkelingen. Nieuwe bussen, nieuwe treinen. In mijn woonplaats Zwolle zijn door de komst van de nieuwe vervoerder Syntus verbeteringen gekomen als dynamische halte-informatie. Hartstikke handig. De vervoerders die meedoen aan aanbestedingen proberen daadwerkelijk méér reizigers te verleiden tot het openbaar vervoer met betere voorzieningen en betere service.”

Sentimenten
“De grote steden zijn natuurlijk ingewikkelder door de combinatie van bus en rail, maar dat wil niet zeggen dat je die steden niet kunt aanbesteden. De gemeentelijke vervoerbedrijven hebben onder de dreiging van concurrentie al veel vooruitgang geboekt, maar ik ben ervan overtuigd dat daar wel voordeel te halen is. Waarom zou je dan niét aanbesteden? Ik begrijp best dat bedrijven als RET, HTM en GVB veel sentimenten oproepen bij inwoners, maar moet je daarom die bedrijven jaren beschermen? Laat ze gewoon in open concurrentie meedingen naar hun eigen stad. Ik ben er niet van overtuigd dat ze kansloos zijn tegen grote buitenlandse vervoerders. Ze kennen hun eigen vervoergebied als geen ander en weten precies wat er mogelijk is. En ze kunnen ook besluiten om onderling samen te werken, zoals RET en HTM onderzoeken. Dan krijg je grote, sterkere bedrijven die de concurrentie aan kunnen.”

Vertroebeld
“De discussie over de grote steden wordt vertroebeld door het uitgangspunt dat dit kabinet hanteert. De aanbestedingen gaan gepaard met onhaalbare bezuinigingen. 120 miljoen aanbestedingswinst is nattevingerwerk, bizar hoog. Er is hooguit 40 miljoen haalbaar. Minister Schultz heeft nu wat water bij de wijn gedaan, maar dat is nog niet voldoende. Het bezuinigingsbedrag is gebaseerd op verouderde aannames; de minister moet durven toegeven dat het niet haalbaar is. Als deze grote bedragen op tafel blijven, kunnen wij niet voor de aanbestedingen in de grote steden zijn.”

Groeiambitie
“De ChristenUnie heeft zich in het vorige kabinet sterk gemaakt voor beter openbaar vervoer. We hebben ervoor gezorgd dat voor het spoor de groeiambitie van 5 procent in het regeerakkoord kwam. Er is 4,5 miljard euro gereserveerd voor het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer. De uitgangspunten voor goed openbaar vervoer in Nederland zijn er. We zouden veel beter gebruik kunnen maken van het netwerk dat er is. Maar de politiek ziet momenteel de noodzaak van goed openbaar vervoer niet. Ik stoot mijn hoofd in de Tweede Kamer als het over dit onderwerp gaat. Een simpel inhaalspoor bij enkele stations op de lijn Utrecht–Zwolle kan al niet. Ik wil meer kleine stationnetjes. Het is hartstikke druk bij de Keukenhof, maar de trein rijdt er voorbij omdat we het station daar hebben gesloten. Schiedam Kethel en Staphorst komen maar niet van de grond. Het gaat om kleine investeringen die je op termijn terugverdient, omdat je treinreizigers beter bedient. Station Zwolle gaat één maand dicht vanwege werkzaamheden. Ik pleit voor een noodstation, daar is ruimte voor. Het kan allemaal niet. De Kamer heeft een blinde vlek voor dit soort zaken. Maar toen de verlegging van de A2 bij Utrecht was vertraagd, is er zo 30 miljoen euro gevonden voor tijdelijke noodstroken. Zo liggen de verhoudingen.”

OV-chipkaart
“Met de OV-chipkaart gaat het de goede kant op. Die komt op zijn pootjes terecht. Het had allemaal wel wat strakker gekund, ook in de vorige kabinetsperiode, maar dat kun je de ChristenUnie moeilijk verwijten. Het besluit om de invoering van de chipkaart te decentraliseren is tegen onze zin genomen, voordat Tineke Huizinga als staatssecretaris voor die kaart verantwoordelijk was. Schultz loopt, net als Huizinga, tegen de eerdere afspraken aan. Het enige dat ze kan doen is de partijen bij elkaar roepen. De Wet personenvervoer zal moeten worden aangepast zodat het Rijk meer zeggenschap krijgt over de landelijke organisatie van de kaart.”

Scoren
“Nu de chipkaart bijna overal wordt gebruikt, moeten we verder kijken. Wij pleiten voor een mobiliteitskaart, die echt makkelijk is voor de reiziger. Dat je er ook de taxi mee kunt betalen. Maar ook daarvoor geldt dat er geen visie is. Terwijl je nu moet nadenken over de toekomst. Juist bij het openbaar vervoer, omdat daar de besluitvormingstrajecten zo lang duren. Dat is misschien ook de reden waarom het politiek vaak niet zo’n prioriteit heeft. Je kunt als kabinet amper scoren met openbaar vervoer. Wij maken ons druk over de werkzaamheden aan de A27. We geloven nog altijd in de spoorlijn Utrecht–Breda, die een rendabele verbinding kan zijn. Maar we moeten nu goed opletten dat bij de werkzaamheden aan de weg geen domme fouten worden gemaakt, dat er straks helemaal geen ruimte meer is voor die spoorlijn.”

NS
“We moeten NS het spoor onderhands gunnen, in ieder geval voor de komende concessieperiode. Maar we moeten wel heel goede afspraken maken met NS. Daarom pleiten we ervoor dat we in een vroeg stadium nadenken over een goed programma van eisen. We moeten straks niet weer in de Kamer hoeven discussiëren over een toilet in stoptreinen. Laten we over dat soort zaken afspraken maken, zodat we weten waar we aan toe zijn en zodat NS weet waar ze aan toe is. In de concessie moeten ook afspraken komen over de rechten van de regionale vervoerders op het hoofdnet. En als die afspraken niet worden nageleefd, volgen er boetes. Zo houd je het bedrijf scherp. Ook al is NS in staatshanden en snijden we met een boete in ons eigen dividend, het heeft toch wel degelijk effect. Het bedrijf vindt het niet leuk om publiekelijk te worden terechtgewezen.”

Tevreden
“Dat we voor aanbestedingen in de steden zijn en niet voor aanbesteding op het hoofdnet is niet met elkaar in tegenspraak. Ik zie geen partijen die het nu zouden kunnen overnemen van NS, zonder dat het tot grote overgangsproblemen gaat leiden. Bovendien zijn we in principe tevreden over NS. Als we nu niet onderhands gunnen, voorzie ik dat NS voorlopig geen investeringen meer doet. Dat was ook de reden waarom we in de vorige kabinetsperiode voor onderhandse gunning waren. Toegegeven, het is een materieel argument. Maar ons standpunt ligt niet in beton gegoten. Een volgende concessie voor het hoofdnet zou misschien wel kunnen worden aanbesteed.”

Toekomst
“Ik ben geen techneut, maar ik interesseer me wel voor technische kwesties op het spoor als ze grote effecten hebben. Neem de discussie over ERTMS. Er is nog veel onduidelijkheid over kosten en baten, maar het is wel de toekomst. Laten we ons daarop voorbereiden en niet kortetermijninvesteringen doen in oude beveiligingssystemen.”

ProRail
“Ik ben laatst bij ProRail geweest om me helemaal bij te laten praten over treinen die elkaar korter kunnen opvolgen. Dat kan een alternatief zijn voor de aanleg van nieuw spoor. Maar ik ben wat wantrouwig. Is korter volgen geen panacee? Wij zijn van mening dat ProRail korter bij de overheid moet zitten. Vandaar ons voorstel om ProRail samen te voegen met Rijkswaterstaat. Dat werkt beter in de aansturing. Maar goed, daar was geen meerderheid voor.”

Lastigvallen
“Ook als fractievoorzitter blijf ik vervoer doen. Ik vind het een belangrijk en interessant dossier, waarover we veel kennis in huis hebben. Ik had graag in de parlementaire onderzoekscommissie spoor zitting genomen, maar daar heb ik nu geen tijd voor. Maar ik heb minister Schultz al gewaarschuwd dat ik haar blijf lastigvallen met vragen.”

(OV magazine, 30-06-2011)