WI congres Arbeid en zorg: iedereen aan het werk?!

Een nieuwe sociale kwestie

I. Gezinsbeleid

Het middagdeel ging over de druk op gezinnen. De ChristenUnie waardeert het gezin als vrijwel geen andere partij dat doet. Hoe bieden we ruimte in het gezinsbeleid om ouders zelf te kunnen laten kiezen om voor de kinderen te zorgen. Hoe garanderen we dat ze de vrijheid houden fulltime hun kinderen op te voeden? ChristenUnie-lid Benne van Popta (MKB Nederland) en Erna Hooghiemstra (voormalig directeur van de Gezinsraad) spraken over deze kwestie en gingen met elkaar en de zaal in debat. Ook Simone Kennedy, een van de auteurs van de dit voorjaar te verschijnen WI-publicatie over dit thema, nam zitting in het forum.

Benne van Popta: eigen verantwoordelijkheid eerst

Van Popta wees vooral op de eigen verantwoordelijkheden van ouders. Iedereen maakt eigen afwegingen en keuzes, in consumptie en carrière. Deze keuzes zijn – ook onder christenen – erg divers. Sommige ouders willen veel consumeren en moeten daarom ook hard en veel werken. Tijd voor kinderen is er dan minder. Anderen kiezen heel bewust voor ruimte voor kinderen door minder te werken. In dat geval moet men ook niet klagen dat er minder bestedingsruimte is. Je kiest er zelf voor. Uiteindelijk hebben maar heel weinig mensen recht om te klagen. De meeste Nederlanders hebben (volgens Van Popta) wel de mogelijkheid wat opzij te leggen, ook in het anderhalfverdienersmodel. Hij stelde dat de keuzevrijheid in veel gezinnen om te werken en of te zorgen tot op grote hoogte dus aanwezig is. We moeten niet teveel van de overheid verlangen. Tegelijk kritiseerde hij het kabinetsbeleid dat sterk inzet op meer arbeidsparticipatie van vrouwen. Dat gebeurt nu eenmaal als je niet wil tornen aan regelingen als hypotheekrenteaftrek en AOW.

Erna Hooghiemstra: relatie ouder-kind uniek

Lector Erna Hooghiemstra begon met een analyse van het gezin in verschillende verkiezingsprogramma’s. Ze gaf aan dat in het ChristenUnie-program het gezin het meest prominent aan bod kwam en dat de partij uniek was in bijvoorbeeld het bespreken van dit thema in relatie tot demografische ontwikkelingen. De lector nuanceerde de kritiek op kinderopvang. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat – als de kwaliteit van de opvang goed is – de kinderopvang niet perse slechter is voor het kind dan fulltime opvoeding binnen het gezin. Het hangt van meerdere factoren af, zoals de stabiliteit van het gezin, het soort kind (hoe sociaal is het kind?), het aantal dagen opvang, etc. We kunnen dus niet zonder meer zeggen dat opvoeding binnen het gezin per se beter is, maar we moeten kijken naar specifieke omstandigheden. Cruciaal is dat het kind een stabiele omgeving nodig heeft. Tegelijk is het zo dat de ouder-kind-relatie binnen het gezin uniek is en onvervangbaar; die is ook niet vervangbaar door informele opvang. De overheid moet het gezin dan ook zoveel mogelijk beschermen. Uiteindelijk moet de ontwikkeling van het kind zo optimaal mogelijk blijven. Zo kan het kind sociaal kapitaal blijven opdoen om goed te kunnen functioneren in de samenleving.

Forumdiscussie: andere context, zelfde principes

Tijdens de discussie werd onder andere nog expliciet gewezen dat er aandacht moet zijn voor de wat-vraag, niet alleen voor de hoe-vraag: wat is de Bijbelse opdracht voor het gezin? Allereerst moet kinderen de mogelijkheid gegeven worden zich te ontplooien, dan pas komen de ouders en hun wensen ten aanzien van werk en ontspanning. Beide zaken hoeven elkaar uiteraard niet uit te sluiten.

De overheid heeft maar beperkt de mogelijkheid in te grijpen als het gaat om keuzes rond arbeid en zorg. Simone Kennedy: Vrouwen met een hoge opleiding stellen het krijgen van kinderen vaak uit. En mannen willen graag nog even hun vrijheid behouden. De overheid kan hier weinig aan doen. De preferenties van mensen zijn gewoon gewijzigd. Van Popta vult aan dat de hele context volledig is veranderd vergeleken met veertig jaar geleden. Wat hetzelfde blijft – moet blijven – is dat we onze kinderen met liefde en op verantwoordelijke wijze opvoeden en zorg geven.

II. Ouderenparticipatie

Het avondgedeelte ging over het belang van de oudere werknemers. Zij zijn steeds vroeger gaan stoppen met werken – mede door de overheid daartoe gestimuleerd. Is het niet jammer dat al die fitte VUT-ters geen betaald werk meer doen? Ze zijn immers hard nodig.

Peter Ester: investeer in oudere werknemers

Professor Peter Ester, lid van de commissie-Bakker die voor het kabinet onderzoek doet naar arbeidsparticipatie, pleitte op een bevlogen manier voor een nieuwe blik op de (mogelijkheden van de) oudere werknemer. We maken momenteel een overgang mee van een industriële samenleving naar een kennissamenleving. Dit maakt het nodig dat we (extra) moeten scholen in deze groep, zodat ze in staat blijft goed deel te nemen aan het arbeidsproces. We moeten ook niet te snel denken dat ze minder productief is. Deze groep brengt juist allerlei unieke en waardevolle eigenschappen met zich mee, zoals veel kennis en ervaring en bedrijfsspecifieke competenties. De werkgever moet zijn beeld van deze werknemer bijstellen en samen met de werknemer zoeken naar wegen om tot een goede en duurzame inzet te komen in het arbeidzame leven. Blijvende scholing, ook voor 45+-ers is hiervoor essentieel. Een omslag in het cultuur is nodig. Maar wel een vanuit het denken in mogelijkheden en talenten van deze groep oudere werknemers. Uiteindelijk draait het erom dat we toewerken naar een duurzaam stelsel, gekenmerkt door de gedachte dat we de samenleving beter willen achterlaten dan dat we die aantroffen. Kortom: solidariteit tussen generaties. Werk voor de oudere werknemer is hierbij essentieel. Zo kan hij zijn talenten ontplooien en zich dienstbaar opstellen.

Ester waarschuwde voor een nieuwe sociale kwestie, waarin er een kloof is tussen degenen die wel en degenen die niet kennis hebben en zich blijven ontwikkelen.

René Paas: ruim misverstanden uit de weg

CNV-leider Rene Paas weet de aandacht knap vast te houden, ook al vordert de avond. Zijn perspectief is uiteraard dat van de werknemer, en hij wijkt niet sterk af van Ester. Wel wijst hij prikkelend op een aantal misverstanden rond de zogenaamde werknemer. De nieuwe werknemer is schaars, oud, tot voor kort ‘kansarm’, wil zekerheid, en zoekt naar mogelijkheden om de verhouding tussen arbeid en zorg in zijn leven goed vorm te geven. Ook wijst hij op misverstanden rond de oudere werknemers. Zij zijn niet zo duur als vaak wordt gedacht. Ze zouden beter gewaardeerd moeten worden. Werkgevers denken te eenzijdig over deze groep en zouden hun beeld moeten bijstellen. Nu willen ze alleen witte, jonge mannen. Dat is een traditioneel beeld dat verandering behoeft. Tegelijk roept Paas fitte VUT-ters op om langer door te werken.

Forumdiscussie: AOW-leeftijd en scholing

Albert v.d. Horst, een van de auteurs van de komende WI-publicatie, wijst er tijdens het debat onder meer op dat vergrijzing ook en allereerst een verdelingsvraagstuk is, dus niet alleen een participatieprobleem. Hij geeft ook aan dat omdat de gemiddelde levensverwachting stijgt we niet te verkrampt moeten vasthouden aan de AOW-leeftijd van 65. Tweede Kamerlid Esme Wiegman-van Meppelen Scheppink geeft aan dat we wel zorgvuldig moeten zijn in dit verband. Mensen leven langer, maar niet meteen ook langer gezond. Een vraag is ook hoe we de scholing onder werknemers doen toenemen. Levenslang leren lijkt een toverformule geworden die alle problemen op de arbeidsmarkt doet verdampen. Paas benadrukt dat toename van scholing in kleine stapjes gaat, bijvoorbeeld door het een plek te geven in CAO’s. Ook zijn er (O&O-)fondsen die stampvol zitten en die we maar eens moeten gaan opmaken.

Zo is er al een hoop mogelijk zonder grote ingrepen. Misschien moeten we daar maar eens mee aan de slag.