Nu spreekt het voor zich dat niet alles zich leent voor publicatie. Ware het maar dat er meer mensen bij betrokken zijn én de privacy van de betrokken gewaarborgd moet zijn. Een paar zaken wil ik voor dit moment wel kwijt.

Allereerst over de methode Wijffels. Ik heb veel waardering voor Herman Wijffels gekregen. Ik kende hem alleen op afstand. Met name in zijn rol als voorzitter van de SER. Het gaat wat te ver om het succes van de informatie alleen op zijn naam te schrijven, maar hij heeft zeker een belangrijke rol gespeeld in het geheel. Vooral de eerste week in Friesland was, zo is gebleken, van groot belang voor het vervolg van het proces geweest.

Ik vermoed wel dat Wijffels weer blij is dat hij naar de VS kan terugkeren. Het kamerdebat van afgelopen donderdag zal dat verlangen alleen maar versterkt hebben.  Halsema, Pechtold, Rutte en Marijnissen waren uitgebreid in te media te zien en te horen op het moment dat er alleen nog maar een half uitgelekt stuk in hun bezit was. Geen enkel probleem voor hen om daar uitgebreid (vooral) kritiek op te geven. Eerder had men ook al aangegeven graag te willen debatteren. Op het moment dat er een volledig stuk lag en de bereidheid aanwezig was bij de fractievoorzitters van de onderhandelende partijen om daar, in aanwezigheid van de informateur, over te debatteren liet men het afweten. Het getuigt van weinig respect voor het parlement en de mogelijkheden die het eigen reglement van orde biedt voor dit soort debatten. Ik deel de opvatting van Bas van der Vlies dat we dan nog maar eens goed naar dat onderdeel in het reglement van orde moeten kijken. Dat betekent dan wel inleveren voor het parlement.

De pers heeft lang moeten wachten voordat men echt iets zinnigs kon schrijven over de informatie. Dat is moeilijk voor hen geweest, zo heb ik wel begrepen. Er waren zelfs kranten die dan maar artikelen publiceerden over de soorten snoepjes die op informatietafel terug te vinden waren. Je moet toch iets, niet waar. Persoonlijk ben ik vooral de eerste drie weken veel gebeld en op de dinsdagen aangesproken door journalisten. Toen is het zo goed als gestopt. Ik begrijp heel goed waarom. Er viel bij mij/ons namelijk niets te halen. Als je met collega's afspreekt naar buiten toe te zwijgen, nemen wij zo'n afspraak serieus. Misschien zijn we daarin wel wat naïef, maar dat zij dan maar zo. Ik heb een aantal keren gemerkt dat stukken in de krant een negatieve impact had op onze gesprekken.

Mede gezien het voorafgaande was het natuurlijk wrang dat juist vanuit onze fractie een deel van het regeerakkoord op straat kwam te liggen. We weten nog steeds niet hoe dat gegaan is. Er was in ieder geval geen sprake van kwade opzet. Dan lek je ook niet met je naam er prominent op vermeld. Er viel een pijnlijke stilte in de fractie toen bekend werd dat dit gebeurd was. Dat zegt genoeg. PvdA en CDA hebben het ons overigens niet kwalijk genomen. Er was zelfs om gelachen dat nu juist ons dit moest overkomen.

Over PvdA en CDA gesproken. Ik vind het bijzonder dat in vijf weken tijd zo'n hechte coalitie gesmeed is. Ik proef veel onderling vertrouwen en ook een grote ambitie om er met elkaar iets van te gaan maken. En dat 'iets' is fraai verwoord in het regeerakkoord. In de afgelopen weken heb ik dat vertrouwen zien groeien. Het heeft van tijd tot tijd zeker geknald. Met name als het ging om gevoelige politieke items. Ik ben daar niet zo van geschrokken. Zo gaat dat in dit soort processen. Als ChristenUnie zaten we minder belast met het verleden (formatie 2003, campagnegedoe) ertussen. Dat was ook niet verkeerd.

Waardering van mijn kant ook voor de twee andere 'secondanten'. Jacques Tichelaar had een geheel eigen rol in het geheel. In de richting van Wouter Bos, maar ook van het CDA. Maxime Verhagen heeft indruk op mij gemaakt vanwege zijn grote dossierkennis. Zelf heb ik in de richting van André ook mijn eigen rol 'gespeeld'. Het was goed dat iedere onderhandelaar een fractiegenoot bij zich had. Jacques Tichelaar en ik hebben veel met elkaar opgetrokken. We reisden samen en sliepen tijdens de Catshuis-sessies in dezelfde hotels. Dat schept een band. Met alle mensen krijg je overigens tijdens dit soort weken een goede band. Tot en met de beheerders van het Catshuis, de chauffeurs en de beveiligingsmensen toe. Onder de bij de formatie betrokken ondersteunende mensen zat overigens een speelvriendje uit mijn jeugd. Ik had hem veertig jaar geleden voor het laatst gesproken. Wat zo'n formatie allemaal niet oplevert.

Nog even over het document. Wat boeiend om een dergelijk proces mee te maken en er een bijdrage aan te leveren. De hele wereld ging over tafel. Daar word je niet minder van. Ik hoop er mijn winst mee te doen. Ook in de komende jaren. Ik vond het wel een grote verantwoordelijkheid. Je bent wel bezig de lijnen uit te zetten voor de komende jaren. Het is een geode keuze geweest om de uitwerking voor een deel nog open te laten. Dat biedt mogelijkheden voor professionals in het veld én ook het parlement om daar een bijdrage aan te leveren. In dat opzicht kun je niet spreken van een dichtgespijkerd akkoord. Nu maar hopen dat men de geboden mogelijkheden ook echt als een kans ziet en er gebruik van maakt.

Ik was aan het eind van het proces behoorlijk afgemat. Fysiek en mentaal hebben deze weken een behoorlijke aanslag op ons gestel gedaan. Weinig tijd voor rust is er overigens niet. Afgelopen vrijdag heb ik wel even pas op de plaats gemaakt. Samen met mijn vrouw ben ik naar Nieuweschans in de provincie Groningen geweest. Heerlijk even bijkomen in een fantastisch kuuroord. Warme baden , massages en ook een heerlijke stilte in rustruimten. Een kadootje van mijn vrouw, die weet wat ik nodig heb. Dank, lieverd. Zij kreeg overigens zelfs een prachtig bos bloemen van de informateur. Als dank voor het afstaan van haar man in de afgelopen weken. Ook niet verkeerd. Volgende week gaan we er weer 'gewoon' tegen aan. Er staat al weer een debat in mijn agenda. Dat er nog velen zullen volgen.