Antisemitisme: kijk je weg of sta je op?
Tekst: Jeroen Fidder - Beeld: Anne Paul Roukema
Sinds 7 oktober neemt het antisemitisme schrikbarend toe, ook in Nederland. Joodse Nederlanders worden lastiggevallen en bedreigd. Ze voelen zich diep onveilig. Hoe is de situatie? En vooral: wat kunnen we zelf doen? In gesprek met politicus Mirjam Bikker en historicus Bart Wallet.
De begroeting tussen Mirjam en Bart is hartelijk. Ze kennen elkaar al heel wat jaren, sinds de studententijd. Mirjam ging de politiek in, Bart is hoogleraar Joodse Studies. Hij doceert vroegmoderne en moderne Joodse geschiedenis aan de Faculteit der Geesteswetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Bart verschijnt de laatste tijd veel in talkshows, om te praten over de situatie in Israël en Gaza en de gevolgen in Nederland. Mirjam voert vanuit haar positie het debat.
Nooit weggeweest
Antisemitisme is nooit weggeweest uit onze samenleving”, benadrukt Bart. “Het is in de late oudheid ontstaan en altijd overgedragen in liedjes, kinderboeken en grapjes. Helaas leert de geschiedenis dat ook het christendom daaraan heeft bijgedragen, want de Joden hadden Jezus toch vermoord?” Vooral tijdens crises komt het antisemitisme naar boven, ook in de vorm van complottheorieën. “In coronatijd begonnen mensen een complot te vermoeden van Joodse mensen die de macht willen overnemen in de politiek, het bankwezen en de media. Ook denken sommigen dat de Joden achter de Oekraïne-oorlog zitten. En het antisemitisme is nu dus alle hevigheid terug sinds 7 oktober, de dag van die vreselijke aanval van Hamas. Omdat de oorlog zo lang duurt, is de impact groot.”
Die impact is in de eerste plaats voelbaar voor de Joodse gemeenschap, vertelt Mirjam. “Mensen die zichtbaar Joods zijn, hebben te maken met scheldwoorden en bedreigingen. Ze krijgen een steen door hun ruit omdat er een menorah, een zevenarmige kandelaar, achter het raam staat. Of omdat er een mezoeza, een tekstkoker, op hun deurpost hangt. Allerlei vormen van agressie komen voor.”
"We moeten een grens trekken als Nederlandse inwoners worden aangevallen op hun band met Israël"
Hangertje verstoppen
In gesprek met Joodse mensen horen ze schrijnende verhalen. Mirjam: “Ouders die tegen hun kinderen zeggen: ‘Vertel maar niet dat je Joods bent, verstop je Davidsterhangertje.’ Joden die worden aangesproken op de situatie in het Midden- Oosten. Of vrienden die juist stil blijven. Allemaal vormen van uitsluiting, die zijn toegenomen sinds 7 oktober. Ik sprak mensen die bij de opening van het Holocaust Museum waren, ook overlevenden van de Holocaust. Ze hoorden de woorden die de demonstranten riepen en slapen sindsdien slecht, bang dat het spook terug is. Ik sprak een rabbijn die me vertelde dat, als hij door de stad loopt, het meevalt als hij drie keer wordt uitgescholden.
Dit mag niet normaal worden, hier mogen we niet aan wennen.” Bart ging direct na 7 oktober in gesprek met zijn Joodse studenten. “Sommigen hadden familieleden die waren vermoord, anderen waren op een andere manier getroffen. Schokkende verhalen. Vrij snel daarna vertelden studenten wat ze zelf meemaken in Nederland. Dat ze zich geïsoleerd voelen in hun vriendengroepen. Een studente vertelde dat ze werd lastiggevallen toen ze met haar familie in een restaurant zat. De man zei: ‘Wat jullie allemaal doen in Gaza’, gevolgd door een tirade. Velen hebben sinds 7 oktober het gevoel: in Israël zijn we niet veilig en uiteindelijk zijn we ook in Nederland niet veilig. De wereld is een onveilige plek voor ons.’ Dan gaat er iets helemaal mis in de samenleving.”
Mirjam schudt haar hoofd: “Voor mij is het helder: We kunnen niet op zo’n manier omgaan met de Joodse gemeenschap in Nederland. Het roept boosheid in me op maar óók de bereidheid op te staan. Wij moeten er samen voor zorgen dat Joodse Nederlanders zich veilig weten. Of je nu leraar in een klas bent, conducteur bij de NS, bedrijfsleider van een supermarkt of burgemeester.
Veilig samenleven
Het conflict in het Midden-Oosten verdeelt mensen in Nederland. Hoe voer je het gesprek verstandig? Bart: “We hebben het conflict in het Midden-Oosten én daarnaast hebben we de doorwerking in Nederland. Dat zijn twee thema’s. Het is goed om het te hebben over het conflict. Over Hamas, de Israëlische politiek en Iran. Maar we moeten een grens trekken als Nederlandse inwoners worden aangevallen op hun band met Israël, de Palestijnse gebieden of Iran. En als Lenny Kuhr niet kan optreden, omdat sommigen het oneens zijn met haar politieke opvattingen. Dan gaat er iets helemaal fout in de samenleving. Als we dit toestaan, valt onze samenleving uiteen.” Ook Mirjam ziet veel verdeeldheid. Wat is de visie van de ChristenUnie op de situatie in Israël en Gaza? “Allereerst veroordelen we het terroristische geweld vanuit Hamas. Wat er op 7 oktober is gebeurd, is onbeschrijfelijk en nog steeds zijn er zoveel mensen gegijzeld. Zij moeten vrijkomen en wel zo snel mogelijk. Het raakt het bestaansrecht van Israël ook dat er zo’n permanent gevaar is. Daarom begrijpen we dat Israël zich moet verweren en probeert de gijzelaars vrij te krijgen.
Tegelijk laat het oorlogsgeweld ons niet onberoerd. Ook de staat Israël heeft het humanitaire oorlogsrecht te respecteren en in al het geweld van de afgelopen weken stellen we daar ook vragen over. Niet voor niets is Don Ceder op reis geweest door Israël, waar hij alle betrokkenen sprak, ook Palestijnse christenen die in uitzonderlijk moeilijke omstandigheden leven. Of het nu gaat over de Westbank of Gaza, ook daar is verschil als we kijken naar het bestuur. Voor beide plekken geldt dat het Palestijnse volk ook daar in vrede en veiligheid moet leven. Ook dat zullen we voor zover dat kan vanuit Nederland proberen te bevorderen. De spiraal van geweld en de kwalijke rol van Iran dat baat heeft bij onrust en vijandschap in Israël hebben de weg naar vrede verder bemoeilijkt. Dus zetten we ons in de Tweede Kamer ook in voor strenge sancties voor Iran en de geldstromen die terrorisme aanwakkeren. Maar hoe je ook denkt over de situatie, in Nederland moeten we pal voor de Joodse gemeenschap staan. Joodse mensen worden beschimpt vanwege hun identiteit. Als Joodse Nederlander ben je geen verantwoording verschuldigd over hoe je naar de regering van Israël kijkt, kritisch of juist niet. Je hoort bij Nederland, jou komt dezelfde veiligheid toe als elk ander. Alle minderheden moeten veilig kunnen leven in Nederland. En zeker de Joodse gemeenschap, als kleine minderheid, met de geschiedenis die ze heeft.”
"We moeten die oude, stereotype beelden de kop indrukken zodra ze opkomen"
Brede politieke verklaring
Als het gaat om het bestrijden van antisemitisme, wordt al gauw gewezen naar de politiek. “Dat is ook goed, vindt Mirjam. “Vanuit de politiek is het belangrijk dat de ChristenUnie, samen met andere partijen, partner is van de Joodse gemeenschap in de strijd tegen antisemitisme. Daarom heb ik ook initiatief genomen voor een brede politieke verklaring om op te staan tegen Jodenhaat. Die is van links tot rechts ondertekend, op een enkele partij na. Hiermee geven we aan: antisemitisme is niet iets politieks, maar dit is wie wij willen zijn als land.”
Maar niet alleen de politiek is aan zet. Uiteindelijk heeft volgens Mirjam en Bart iedere inwoner van Nederland een verantwoordelijkheid. Mirjam: “Als je in de supermarkt ziet dat iemand wordt belaagd, wat doe je dan? Kijk je weg of stap je in? Als de falafeltent in jouw dorp dicht moet vanwege bedreigingen, dan moet je daar als dorp iets aan doen.” Mirjam wijst ook op de spreekkoren in voetbalstadions. “Te lang hebben we die genormaliseerd. Mijn zoontje las in Gouda op een muur: ‘Hamas, Hamas, alle Joden aan het gas’. Dat komt omdat de spreekkoren veel te weinig zijn aangepakt. We moeten die oude, stereotype beelden de kop indrukken zodra ze opkomen. Ook in het onderwijs moet er aandacht zijn voor antisemitisme en de Holocaust. Daarom hebben we met de VVD een initiatiefwet ingediend om dit te bevorderen.”
Goede initiatieven
Beiden zien goede initiatieven in Nederland en omringende landen. Bart: “Kort na 7 oktober was er in Berlijn een aanslag op een synagoge. De eerstvolgende dienst stond er een kring van Berlijners om de synagoge te beschermen zodat de dienst kon doorgaan. Het is belangrijk dat het gewone leven doorgaat. Dat is een opdracht voor ons allemaal. Vraag de Joodse gemeenschap in jouw stad of dorp: waar lopen jullie tegenaan? Waar kunnen jullie hulp bij gebruiken? Heel belangrijk.”
Mirjam sprak mensen van de ChristenUnie in Amersfoort. “Zij hoorden dat de kleine Joodse gemeenschap in Amersfoort onder druk staat. Daarom organiseerden ze een wandeling over de Joodse geschiedenis en het Joodse leven in de stad. Zelf heb ik zo’n wandeling onlangs in Gouda gedaan. Dat was ook voor mij confronterend én motiverend: ik moet opstaan tegen antisemitisme.”
Holocaust museum
Bijna een kwart van de jongeren en volwassenen die zijn geboren na 1980 trekt de Holocaust in twijfel. Dit blijkt uit een onderzoek in opdracht van de internationale organisatie Claims Conference. Elke generatie moet het verhaal van de Holocaust weer leren, stelt Bart. “Ik hoop enorm dat het nieuwe Holocaust Museum deze plek inneemt. Dat alle jongeren hiernaartoe komen en zich realiseren dat dit gewoon in Nederland is gebeurd. Niet in zwartwitbeelden, maar in kleur op dagen dat de zon scheen en de vogels floten. Je ging gewoon naar de winkel, terwijl je Joodse buren werden afgevoerd. Dat kan ook in onze samenleving gebeuren.”
Dit artikel verscheen eerder in het ChristenUnie Magazine
