Algemene financiële beschouwingen
De miljoenennota is – zoals bekend – tot stand gekomen in een bijzondere tijd. Het kabinet is demissionair en dit leidt tot een beleidsarme miljoenennota. De fractie van de ChristenUnie wil primair het kabinet complimenteren met deze miljoenennota; naar ons idee zijn daarin op hoofdlijnen de juiste keuzes gemaakt.
De fractie van de ChristenUnie maakt zich zorgen om de bredere context waarin deze miljoenennota tot stand is gekomen. De Nederlandse economie is weliswaar sterk uit de corona- en energiecrisis gekomen, mede door de riante overheidssteun, maar de economie is inmiddels wel oververhit geraakt. Dit wordt zichtbaar in een extreem krappe arbeidsmarkt en een aanhoudende hoge inflatie, die thans weer laag is, maar voor 2024 wordt geschat op 3,8%. Ook ontwikkelingen op wereldniveau baren ons grote zorgen: de steeds meer merkbare invloeden van klimaatverandering, de toenemende polarisatie in de wereld, de toenemende kloof tussen de have’s en de have’s nots, de uitbarsting van geweld in Israël en de Palestijnse gebieden, de aanhoudende oorlog in Oekraïne en de recente ontwikkelingen in Nagorno Karabach.
Overheidsfinanciën
Gegeven deze onzekere situatie lijkt het ons daarom alleszins geboden voorzichtig te begroten. De huidige begroting die voorligt kent een meevaller in de oorspronkelijke begrootte uitgaven voor energie - onder andere vanwege de zachte winter - maar dit soort toevalligheden kan niet de driver zijn waarop een lagere termijn begroting is gebouwd. We pleiten er dan ook sterk voor dat er voldoende ruimte zit in de begroting om budgettaire tegenvallers en economische schokken op te kunnen vangen, zodat er niet direct bezuinigd hoeft te worden.
De overheidsfinanciën zijn bovendien zeer gevoelig voor de vergrijzende bevolking en een afnemende beroepsbevolking. Zowel de overheidsuitgaven als de overheidsinkomsten zijn leeftijdsafhankelijk. Vooral de uitgaven aan de zorg en de AOW-uitkeringen lopen op met de leeftijd. Het lijkt onmogelijk om toekomstige generaties dezelfde sociale zekerheid, zorg en overheidsvoorzieningen te bieden, zonder dat daarvoor de belastingen moeten worden verhoogd. Zorg en bestaanszekerheid voor huidige en toekomstige generaties, zijn belangrijke thema’s voor onze fractie. We achten het van belang goed te kijken naar de betaalbaarheid van dit stelsel, met het doel om deze voor toekomstige generaties te behouden. Een mogelijke oplossing in deze is naar de visie van de ChristenUnie het hoger belasten van vermogen in plaats van het hoger belasten van inkomen.
- Deelt de minister het advies van de Raad van State om een verdere analyse te doen van de overheidsuitgaven?
- Als fractie hebben we bij herhaling een punt gemaakt van bezuinigingen of slechts niet-structurele investeringen in de rechtsstaat, zoals bij de gerechtelijke keten, de gefinancierde rechtsbijstand en de politie. Zijn de financiële maatregelen op grond van de miljoenennota voldoende om hier echt iets aan te doen?
Bedrijfsleven
Gelet op hetgeen ik zojuist heb gezegd, is het volgens onze fractie van groot belang dat er een goede publiek-private samenwerking is in deze tijden. We merken soms dat het bedrijfsleven in het publieke debat te negatief wordt benaderd, terwijl we het bedrijfsleven keihard nodig hebben. De Nederlandse samenleving kan zich een negatieve benadering ten aanzien van het bedrijfsleven niet permitteren. Overheid, bedrijfsleven en maatschappelijk middenveld moeten gezamenlijk in gesprek blijven om de grote maatschappelijke uitdagingen te trotseren. Dat vraagt iets van het bedrijfsleven, namelijk dat zij hun verantwoordelijkheid nemen, maar ook van de overheid en de discours in het debat.
Klimaat
En dit geldt zeker voor de uitdagingen die we de komende decennia als samenleving hebben ten aanzien van het klimaat: van het drukken van de oplopende verhoging van de temperatuur, het tegengaan van uitstoot tot klimaatadaptatie. Voor sommigen is dit wellicht een ongemakkelijke waarheid en niet weinigen steken als een struisvogel liever de kop in het zand, maar steeds meer valt het gewoonweg niet te ontkennen dat klimaatverandering in toenemende mate het nieuws en dus ook het beleid zal gaan bepalen. De komende jaren zullen forse investeringen in deze verwacht kunnen worden. Het is verleidelijk om voor de financiering van noden van nu een greep uit bestaande fondsen te doen, maar structurele vernieuwing zal geboden blijven, willen we klaar zijn voor nieuwe tijden.
- De fractie van de ChristenUnie is dan ook kritisch naar de greep uit het Nationaal Groeifonds, bedoeld voor innovatieve projecten, om accijnsverlaging te financieren, omdat we daarmee structurele innovatie van het bedrijfsleven – ook gericht op klimaatadaptatie – in gevaar brengen. Kan de minister aangeven hoe zij kijkt naar deze ingreep?
Kwetsbare huishoudens
Inzet voor het klimaat gaat naar de visie van de ChristenUnie altijd gepaard met inzet voor de naaste. De fractie van de ChristenUnie juicht het dan ook toe dat gekozen is voor extra en vooral ook structurele maatregelen in plaats van tijdelijke om met name kwetsbare huishoudens te ondersteunen in de strijd tegen armoede, zoals de verhoging van het kindgebonden budget, de hogere huurtoeslag en de indexatie van heffingskortingen en schijfgrenzen in de inkomstenbelasting. Dit vraagt wel enige prudentie, omdat deze maatregelen het gevaar in zich kunnen hebben om de inflatie verder op te drijven en de toch al oververhitte economie verder op te stuwen. De fractie van de ChristenUnie vindt dan ook dat de maatregelen zich primair moeten richten op het bestrijden van armoede; op lastenverlichting voor hen die dit ook daadwerkelijk het hardste nodig hebben.
Met deze maatregelen wordt voorkomen dat armoede verder toeneemt. En hier is echter wel iets aan de hand. 830.000 mensen leven thans in armoede, terwijl er maar 350.000 werklozen zijn. Hoewel niet één op één te vergelijken is, betekent dit dat er een grote groep werkenden is die desondanks in armoede leven.
- Uit onderzoek is gebleken dat de armoedegrens hoger ligt voor gezinnen met meer of oudere kinderen. Hierdoor kunnen personen met een lager inkomen uit werk onder de armoedegrens uitkomen. Een analyse hiervan heeft het SCP echter niet gemaakt. Deelt de minister de opinie van de fractie van de ChristenUnie dat er grondig onderzoek naar armoede in Nederland – met name onder werkenden - moet worden gedaan?
- Voorts blijkt dat er veel onbekendheid is met voorzieningen waardoor er een grote groep is die voorzieningen niet aanvraagt waar men wel recht op heeft. Wat zijn de plannen van de minister om hier veranderingen in te brengen?
Ontwikkelingslanden
Paus Franciscus merkt in zijn beroemde encycliek Laudato Si op: “Er bestaan niet twee crises afzonderlijk, een milieucrisis en een maatschappelijke crisis, maar één complexe sociale en ecologische crisis. De richtlijnen voor een oplossing vragen om een integrale benadering om de armoede te bestrijden, uitgesloten mensen hun waardigheid terug te geven en tegelijkertijd voor de natuur te zorgen.” (Laudato Si, Paus Franciscus, 139). Deze opmerkingen van paus Franciscus gaan niet alleen over armen dichtbij; ze gaan zeker ook over armen veraf: in Latijns Amerika, Afrika en Azië. Het verbaast de fractie van de ChristenUnie dat wederom dekking voor de opvang van asielzoekers wordt gezocht door te bezuinigen op ontwikkelingshulp. We constateren al jaren dat de ramingen voor de opvang van asielzoekers vaak te laag zijn – met uitzondering van vorig jaar - en dat er steeds een beroep wordt gedaan op het bestaande budget voor ontwikkelingssamenwerking. Ook de OESO uitte forse kritiek op de Nederlandse regering vanwege de keuze voor grote en sterk fluctuerende happen uit directe ontwikkelingssamenwerking om kosten voor asiel in Nederland te betalen.
- Waarom zijn de ramingen voor asielopvang vaak aan de lage kant?
- Vindt de minister het fair dat bezuinigd wordt op ontwikkelingssamenwerking om de kosten voor opvang van asielzoekers te kunnen bekostigen?
Brede welvaart
De miljoenennota 2024 heeft als titel: ‘Begroten voor brede welvaart’. Het verheugt onze fractie dat gekozen is voor deze titel. Al jaren vragen we er aandacht voor om breder te kijken dan alleen naar bruto nationaal product of werkgelegenheid, hoe belangrijk ook. Het gaat over alles wat belang is voor een goede kwaliteit van leven. ‘Mens sana in corpore sano’; een gezonde mens in een gezond lichaam en in een gezonde leefomgeving. Het gaat om zowel bestaanszekerheid als om gezondheid, welzijn, en zo veel meer dat belangrijk is om de waardigheid van iedere mens te verzekeren. Zeker: brede welvaart is een containerbegrip en we achten het van groot belang dat er de komende jaren een maatschappelijke discussie over dit begrip wordt gevoerd want naar onze mening is de mens meer dan een consumptief wezen. We merken onbehagen in onze samenleving en een antwoord hierop kan zeker gevonden in de vraag wat brede welvaart is en hoe we deze handen en voeten kunnen geven.
De fractie van de ChristenUnie wenst het demissionaire kabinet veel wijsheid en succes toe in de komende periode en bidt het Gods zegen toe. We zien uit naar de beantwoording van onze vragen.
