Vrede en recht

We leven in geheel andere tijden, maar helaas niet zonder dreiging. De dreiging van een onzichtbaar maar heftig virus raast door Nederland en veroorzaakt een wereldwijde pandemie. Dat maakt de bespreking van de miljoenennota een bijzondere zaak. Want duidelijk is nu al dat alle ramingen voor het komende jaar maar ook daarna vast en zeker anders zullen uitpakken. De coronacrisis heeft heftige gevolgen en legt genadeloos de vinger bij zaken die we niet op orde hadden. De verschillen worden groter. 

Toen de eerste coronagolf kwam stond de Nederlandse samenleving op, met solidariteit en de wil om elkaar te helpen. De fractie van de ChristenUnie is onder de indruk van deze veerkracht en er ook trots op. Een breed gevoelde solidariteit en een diepe waardering is zeer gepast voor alle harde werkers in de ziekenhuizen, verpleeghuizen en andere plekken van zorg. Maar ook het onderwijs dat in no-time zichzelf digitaal uit vond en de politie, waar men ondanks alles de veiligheid bleef bevorderen. En de samenleving besefte, dit zijn de mensen die zich inzetten voor ons allemaal, voor het publieke belang.

Huiswerk
Maar we beseffen ook onze kwetsbaarheid en dat er stevig huiswerk ligt. Of het nu gaat om beschikbaarheid van medische hulpmiddelen, zelfvoorzienendheid bij essentiële goederen of over de grote thema’s als de inrichting van de arbeidsmarkt en de positie van laagbetaalde arbeidskrachten met een flexibele baan of de waardering van de publieke zaak. De verschillen die Nederland al had, worden groter. En de laagstbetaalden, degenen die in de sociaal zwakste wijken wonen, ervaren de meeste moeite en de grootste lasten. Het tegengaan van die groeiende afstanden is voor de ChristenUnie een van de grootste en belangrijkste opgaven van de regering voor de komende jaren. Hoe reflecteert het kabinet hier op.

Nu de crisis langer aanhoudt, zien we met een nog scherper oog hoe de sociaal-economische en sociaal maatschappelijke problematiek versterkt wordt. Toenemende werkloosheid, jongeren die geen start kunnen maken op de arbeidsmarkt, eenzaamheid (37% van de 75+‘ers) en de cumulatie van problemen in sociaal zwakkere wijken. Voorzitter, dat drukt ons met de neus op de feiten, en wat mij betreft ook op de taak van kabinet en Kamer. Hoe willen wij uiteindelijk uit deze crisis komen? Hetzelfde als hiervoor of kunnen we de kans pakken te herbronnen? Wat kenmerkt onze samenleving en welke rol heeft de overheid? Kunnen we door de crisis heen denken? Dat we het goede behouden, maar meteen beginnen aan de noodzakelijke veranderingen. Het zijn grote vragen, maar ik hoor graag hoe het kabinet organiseert om hier al in alle scherpte keuzes te maken.

De overheid
De overheid heeft duidelijk afscheid genomen van de rol van marktmeester en heeft de regie terug in de zorg en bij het verzachten van de val in een economische crisis. Het is vanzelfsprekend dat daarbij eerst de meeste aandacht uitgaat naar de direct zichtbare problemen. Volle ziekenhuizen en IC’s en economisch gezien de huidige bedrijven en soms hele sectoren die wankelen. Maar hoe komt het kabinet naast dat eerste crisismanagement nu ook tot de lange lijnen die nodig zijn voor het vervolg? En welke uitgangspunten heeft ze voor dat beleid? Hoe wil de overheid zich dan ontwikkelen. Ik heb met instemming gezien dat de al bestaande trend om te stoppen met de neoliberale visie op de overheid, om herstel van het publieke belang te bevorderen, in de Tweede kamer breed is beaamd. Van liberaal georiënteerden tot derde-weg-socialisten. Maar nu komt het er dan wel op aan om een goed vervolg te geven. Voor de fractie van de ChristenUnie is dat niet een pendule die dan weer gaat naar een omvangrijke overheid, maar naar een overheid die ruimte geeft aan de samenleving en regie voert en gedegen kennis heeft op alle terreinen waar de publieke zaak in het geding is. De WRR heeft in dit opzicht goede aanbevelingen gedaan in haar reflecties op de lange termijngevolgen van deze coronacrisis. Investeer in kennis en capaciteit, organiseer tegenmacht en verantwoording en zorg dat private partijen hun verantwoordelijkheid nemen. Komt hier een reactie van het kabinet op? Ook op de specifieke aanbevelingen? Kan de minister-president schetsen op welke wijze hij tot een breed gedeelde aanpak wil komen om de lange termijngevolgen van deze crisis te ondervangen? 

De eerste golf bracht cadeautjes naar het Haagse HagaZiekenhuis. De tweede golf noodzaakt tot de inzet van extra beveiligers om agressieve familieleden van patiënten in toom te houden. Zo schreef de Volkskrant dit weekend. De polarisatie en verharding die onze samenleving helaas ook voor de coronacrisis al goed kende is terug. Niet alleen cijfers doen er toe, er moet ook rekening worden gehouden met de emotionele en sociale gevolgen voor mensen. De hoogbejaarde die zelden nog mensen ontmoet, de jonge student alleen achter de laptop, of de mensen in een contactberoep in permanente onzekerheid. Zij moeten perspectief hebben en ervaren dat de samenleving naast ze staat, dat we hoop hebben op een andere toekomst en dat ze in de tussentijd niet alleen zijn. Dat kan door te blijven benoemen wat voor samenleving we willen zijn, waar we voor leven en ook hoe we uit deze crisis willen komen. Met dus oog voor de groepen die het het zwaarst hebben. In een langdurige crisis is de mentaliteit essentieel. Waar leven we voor? Hoe zorgt het kabinet ook in de komende maanden dat zingeving, en versterking van een mentaliteit om dit vol te houden bevordert wordt? Is dit onderwerp van gesprek met de burgemeesters, met de kerken en religieuze organisaties, met vrijwilligersinitiatieven? Worden lokaal initiatieven aangemoedigd? Is het niet tijd om met de samenleving juist over dit thema in gesprek te gaan en goede initiatieven te stimuleren? 

Arbeidsmarkt
Herstel van de economie zal gepaard moeten gaan met actief arbeidsmarkt beleid. De scheefgegroeide arbeidsmarkt met een wildgroei aan flexconstructies en slechtbetaalde zzp-banen laat tijdens deze crisis extra zien dat hier snel wijzigingen nodig zijn. Ik vraag het kabinet om met gezwinde spoed de adviezen van de commissie Borstlap verder op te volgen. Om naast het afschaffen van de fiscale voordelen, ook met een pakket te komen dat het arbeidsrecht aanpast. Maar ook actief arbeidsmarktbeleid in de zin van omscholing of bijscholing van werknemers die de komende jaren niet of nauwelijks nog werk zullen gaan vinden. Er is veel geld vrijgemaakt, maar nu komt het aan op echt van werk – naar werk, gerichte omscholing en waar nodig weghalen van schotten. Welke arrangementen worden daar ontwikkeld en met welke vaart? Zowel de commissie Borstlap als de WRR constateren dat we internationaal gezien hier de hekkensluiters zijn. Hoe en met welke snelheid gaat het kabinet daar verandering in brengen en houdt het deze Kamer op de hoogte?

Economisch herstel
Het Nationaal Groeifonds kan een goede bijdrage gaan leveren bij het herstel van de economie. Maar ik vraag de regering met klem om hier niet terug te keren naar de tijd waarin enkel economische groei de graadmeter was. Om ook de vraagstukken die ik net noemde hierin te betrekken. Want zoals de commissie Remkes treffend samenvatte: niet alles kan. Het zal aanlokkelijk zijn om om toch maar snel terug te willen groeien en activiteiten te bevorderen die op lange termijn eigenlijk niet passend zijn, maar op korte termijn wel werkgelegenheid opleveren. Het Nationaal Groeifonds kan juist behulpzaam zijn om van de Nederlandse economie een duurzame economie te maken. Is een vereiste voor bedrijven die dit gaan benutten dat zij niet alleen ontvangen van deze collectieve voorziening, maar andersom ook bijdragen?

De steunmaatregelen en het groeifonds leggen een financiële claim op de toekomst. Op dit moment en ook de eerst komende jaren zou het heel onverstandig zijn om al bezuinigend dit terug te verdienen. Terugblikkend op de kredietcrisis moeten we constateren dat de rekening destijds grotendeels bij de werknemer, de belastingbetalende burger is terecht gekomen. De ChristenUnie-fractie wil een rechtvaardige omgang met de kosten van deze crisis. Deelt de minister-president dit uitgangspunt en zal hij zich daartoe inspannen?

Voorzitter, veel van mijn bijdrage gaat over de effecten van de coronacrisis. Maar laten we de grote vraagstukken voordat deze crisis losbrak niet vergeten. Ik denk aan het klimaat en de zorgen om de gevolgen van de opwarming van de aarde, de energietransitie, aan de voortdurende diepe ellende van vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden, aan instabiele regio’s en geopolitieke omwentelingen. Als er een tijd is waarin ontwikkelingshulp er toe zal doen, dan de komende jaren.

Drugsmaffia
Vorig jaar stonden wij hier stil bij de rechtsstaat en hoe deze ernstig onder druk staat door de oprukkende ondermijning en de nietsontziende drugsmaffia. De inzet van het kabinet is goed. Maar helaas blijkt veel meer nodig. Dat onderstreept het rapport Noordanus, dat onderstrepen elke dag de nieuwsberichten over opgerolde plantages en laboratoria. Hoe staat het met  het deltaplan tegen ondermijning van dit kabinet? Wanneer zien we een daadwerkelijke campagne tegen de normalisering van drugs? Immers wie gebruikt, sponsort de zware criminaliteit? En vindt het kabinet dat er nog meer uit de kast moet worden gehaald om deze strijd te winnen? De fractie van de ChristenUnie vindt dat nadrukkelijk langjarig meer nodig zal zijn, in expertise en mankracht, in financiën en vanuit verschillende ministeries om deze strijd te winnen. We moedigen het kabinet van harte aan om daar verdere stappen in te zetten. 

Goede basis
Voorzitter, ondanks alle ellende is het belangrijk om vast te stellen dat Nederland er voor de crisis op tal van terreinen goed voor stond, dat de overheid en de medische wereld op dit moment enorm veel werk verzetten en zo goede zorg leveren voor talloze Nederlanders. Dat is een basis waardoor we de onzekere tijden die komen gaan met een zeker vertrouwen tegemoet kunnen treden. Tegelijk weten we niet hoe lang deze periode zal duren en hoe diep we moeten gaan. Dat zal van alle Nederlanders veel vragen. En ik hoop en vind dat wij allen, ook in deze Kamer, daarin op een goede manier voorop te gaan. Want wat voor samenleving we willen zijn, kunnen we hier al laten zien in wat we agenderen, welke vragen we stellen en welk debat we voeren. Het is een voorrecht om in een land te leven waar vrede en recht het voor het zeggen hebben. Laten we dat op de best denkbare manier gebruiken om tot een goede koers in onzekere tijden te komen. Kabinet en Kamer wens ik daarbij van harte wijsheid en Gods zegen.