De rechtsstaat heeft onderhoud én waardering nodig
De rechtsstaat heeft onderhoud én waardering nodig. Juist in deze tijd is er geen reden om zelfgenoegzaam in de bankjes te gaan zitten of de ontwikkelingen van de rechtsstaat alleen te duiden in gebeurtenissen uit het verleden. De grondbeginselen van onze rechtsstaat hebben goede papieren. Ze zijn diep geworteld en soms zwaar bevochten geweest. We worden geconfronteerd met gewelddadige dreigingen, achterstallig onderhoud en een kloof in de samenleving. Daarom heb ik vandaag een bijdrage geleverd aan het belangrijke debat over de staat van de rechtsstaat.
Dreigingen
In de afgelopen jaren werd Europa geconfronteerd met schokkende terroristische aanslagen. Antiterreurwetten, de uitbreiding van de bevoegdheden van de burgemeester, de nieuwe wet voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, het zijn wetten die ons ook bepalen bij de randen van de rechtsstaat. Ja, het streven naar veiligheid is legitiem en verschrikkelijke gebeurtenissen zoals de terroristische aanslagen in de afgelopen jaren vragen om een weerbare en waakzame overheid. Maar nee, niet alle risico’s zijn uit te sluiten of elke prijs in het opgeven van vrijheden waard. Ja, de staat heeft op te treden tegen geweld, tegen onrecht, maar nee, daarmee is niet alle dreiging weg te nemen. Hoogleraar Beatrice de Graaf legt bijvoorbeeld de vinger bij deze kwetsbaarheid van ons veiligheidsdenken. Ik heb gevraagd naar de visie van de minister op dit punt. Omdat er veel nieuwe wetten zijn aangenomen in de afgelopen jaren, zou ik het goed vinden om ze in gezamenlijkheid te evalueren en zo te bezien of de Nederlandse rechtsstaat genoeg beschermd is. Zowel als het gaat om de veiligheid, als om de waarborging van vrijheden, als om het tijdig en op maat kunnen optreden van de overheid.
Onderhoud
Niet alleen de toegang tot het recht, de effecten van digitalisering, de cultuur van efficiency in de rechtspraak, maar ook de stijgende werkvoorraad bij het OM en de te geringe capaciteit bij de politie zijn punten van zorg. Het regeerakkoord heeft weliswaar de financiële ruimte vergroot, maar het komt er nu ook op aan om de uitdagingen scherp te hebben. Daarom heb ik de ministers gevraagd welke prioriteiten ze willen stellen. Wat zien ze zelf als de grootste uitdagingen?
Kloof in de samenleving
Iedereen moet zonder onderscheid recht kunnen vinden. Verschillende studies in het afgelopen jaar van bijvoorbeeld SCP, de Ombudsman en WRR benoemen de kloof tussen laagopgeleide Nederlanders en de hoogopgeleide Nederlander. Het vertrouwen in de rechtspraak en daarmee ook in het idee dat je recht kan vinden als jou onrecht geschiedt, is in Nederland hoog. Maar nadere bestudering toont ook aan dat dit bij laagopgeleide Nederlanders veel en veel lager is. Ik beschouw dit als een van de grootste uitdagingen van deze tijd. Scherpe reflectie op dit punt is nodig.
