Kies voor goed samenleven, stop met de samenlevingsboetes
Bijdrage debat regeringsverklaring
Vanzelfsprekend allereerst felicitaties aan de leden van dit nieuwe kabinet. Alle ministers en staatssecretarissen zijn vanaf gisteren dienaren van de Kroon. Dienaar zijn van de Kroon, dat is een zware verantwoordelijkheid, die verder reikt dan partijbelang, maar gaat over het hele land, van jong tot oud, van rijk tot arm, van Groningen tot Goes, van Bonaire tot Barneveld. In het bijzonder is dit een verantwoordelijkheid voor minister-president Schoof. De minister-president sprak over Luisteren én doen. Dat is belangrijk. Denk een van de belangrijkste eigenschappen in de politiek is luisteren. Daar begint het mee, met anderen in de ogen kijken. En ja, dan is het ook belangrijk dat je gaat doen. Maar wat je dan gaat doen, dat is afhankelijk van je visie en je kompas. Welke samenleving heb je voor ogen?
Aan het begin van deze kabinetsperiode wil ik stilstaan bij een fantastisch beeld over hoe een land kan zijn. En dat staat voor mij in psalm 85. Dat gaat over een land is dat niet luistert naar de grootste schreeuwers, maar dat begint bij gerechtigheid, recht naar het hart van God. Als dat gebeurt dan staat er in die psalm het volgende: “Trouw en waarheid omhelzen elkaar. Recht en vrede begroeten elkaar met een kus. Uit de aarde bloeit de waarheid op, het recht ziet uit de hemel toe.” Trouw en waarheid, recht en vrede. Dat klinkt heel ver weg, maar dat verlangen begint vandaag. Zo’n visioen is niet maakbaar, maar dat kan wel elke dag het kompas zijn, de richtingaanwijzer. De manier waarop je de stappen zet.
Voor de ChristenUnie draait het bij de beoordeling van nieuw kabinetsbeleid hierom. Niet om rancunepolitiek, maar om hoopvolle realistische politiek die de grote vragen van deze tijd durft te beantwoorden. Ook als het antwoord langere tijd vraagt, of ingewikkelder is.
Een overheid die trouw, waarheid en dus betrouwbaarheid als kenmerk heeft.
Een overheid die mensen recht doet en waar mensen hun recht krijgen.
Een overheid die in haar spreken en handelen vrede zoekt. Met alle inwoners van ons land.
Die stimuleert dat mensen naar elkaar omzien, dat families de ruimte hebben, dat we goed zorgen voor de natuur. Omdat we weten dat onze democratische rechtsstaat kostbaar is, en dat hoe je zelf behandeld wilt worden, je ook een ander zo behandelt.
Als ik dan naar het hoofdlijnenakkoord kijk, dan zie ik goede dingen, dingen die beter kunnen en zaken waar we flink zullen botsen op basis van de normen uit de psalm: betrouwbaarheid, recht en vrede.
Goede dingen
Laat ik beginnen met de goede dingen. Een overheid die afrekenbaar en betrouwbaar wil zijn. De mogelijkheid van constitutionele toetsing. Extra geld voor natuurbeheer door boeren. Broodnodig om boeren van een duurzaam verdienmodel te voorzien en vrede te zoeken voor boer en natuur. Of de ambitie om bij het stikstofbeleid een omslag te maken van modeldenken naar beleid gebaseerd op metingen in het echte leven. Zodat Schiphol, Chemours én de boer allemaal eerlijk bijdragen aan stikstofreductie. Dat is een broodnodige ambitie. Een overheid die het opneemt voor mensen in kwetsbare omstandigheden, en dan denk ik bijvoorbeeld aan de uitbuiting in de prostitutie en de afspraak om de leeftijd omhoog te brengen naar 21. Mijn fractie ziet uit naar de uitwerking.
De verbeterslag
Ik zie dingen waar ik van denk die plannen verdienen een verbeterslag. En ik ben ervan overtuigd, ik hoop ook gezien de uitgestoken hand ook van collega's, dat we dat bij kunnen stellen.
Samenlevingsvisie
En dan begin ik met de grootste witte. De grootste witte vlek in het hoofdlijnenakkoord is de samenleving. Wat is de samenlevingsvisie van dit kabinet?
Want nee, het is niet de overheid die een gezin start, maar gewone mensen. Het is niet de overheid die een onderneming begint, maar een ondernemer. Het is niet de overheid die een vereniging of kerk in stand houdt, dat zijn de leden. Gewone mensen in buurten en dorpen. En gelukkig maar.
Wat wel aan de overheid is, is om dit te beschermen. Maar dit kabinet introduceert een boete op samenleven en straft omzien naar elkaar af. Dat is ronduit pijnlijk:
- Er gaat een streep door de maatschappelijke diensttijd: de plek waar jongeren uit verschillende bubbels elkaar ontmoeten en iets goeds doen voor het land.
- De giftenaftrek wordt gekortwiekt. De manier van de overheid om letterlijk te waarderen dat burgers en ondernemers hun welvaart delen met anderen, hier of wereldwijd.
- In het hoofdlijnenakkoord wordt werkelijk met geen woord gerept over vrijwilligerswerk of mantelzorg. Terwijl zij cruciaal zijn voor het goede samen leven.
Dit kabinet staat op deze manier met de rug naar de samenleving toe. Geen mens leeft voor zichzelf alleen. We zijn elkaar gegeven. Dat besef wordt in dit akkoord met veel afspraken voor het dikke-ik wel gemist. Minister-president Schoof zei vanmorgen dat mensen er voor anderen willen zijn. Ja, zeg ik, eens. Maar investeer dan in dat maatschappelijk middenveld. In die sportvereniging, in die kerken, in al die vrijwilligersorganisaties, in plaats van de voorstellen van deze samenlevingsboetes. Is dit “het vertrouwen geven aan de samenleving”, zoals de minister-president zei? Wat is de visie achter deze maatregelen? Hoe kan dit kabinet het samenleven juist versterken in plaats van beboeten, zo vraag ik de minister-president? Kunnen we samen optrekken om deze missers te corrigeren? Immers: vrede zoeken en recht doen, begint middenin die samenleving.
Bestaanszekerheid
Een ander punt wat verbetering nodig heeft is bestaanszekerheid. Ik schrok van de cijfers van het NIBUD. De grote beloftes uit de verkiezingscampagnes eindigen nu in losse maatregelen waarvan onzeker is of ze effect hebben. Dat kan niet de bedoeling zijn.
Duidelijk is wel dat mensen met dit hoofdlijnenakkoord nóg afhankelijker gemaakt worden van de toeslagen. Toeslagen waar we juist vanaf moeten omdat het de inkomensonzekerheid vergroot. De ChristenUnie heeft laten zien dat het kan: én het stelsel vereenvoudigen, én de inkomens van lage en middeninkomens fors verbeteren. De ambitie van het kabinet is nu nog vaag. Daarom mijn vraag: waar staat dit kabinet over vier jaar? Vinden we in u een bondgenoot om die toeslagen af te schaffen? Om het stelsel te vereenvoudigen.
De botsing
Ik zie ook dingen die keihard botsen met betrouwbaarheid, vrede en recht. Die daar haaks op staan en die de steun van mijn fractie niet zullen krijgen. Ik heb in dit debat in interrupties al een aantal van die zorgen geadresseerd.
De hulp aan de allerarmsten wereldwijd wordt fors gekort. Nederland is één van de rijkste landen op aarde, wij kunnen omzien naar de naaste. Bovendien toont Nederland zich onbetrouwbaar door de afspraak dat we 0,7% van ons BBP zouden bijdragen, nu negeren. De ChristenUnie zal daar niet aan meewerken.
Een minister die spreekt over migratiebeleid dat het strengste moet zijn dat Nederland ooit heeft gehad. Alsof het een wedstrijd is. Dat is geen uitgangspunt wat steun vindt bij de ChristenUnie. Zou Sifan Hassan met dit voorgestelde kabinetsbeleid asiel krijgen?
Ja, u kunt ons vinden bij migratiebeleid waar we de deuren niet ongebreideld openzetten voor arbeidsmigranten. U kunt ons vinden bij afspraken over rechtvaardig asielbeleid. Maar niet voor het cynisme van beleid dat de opvangcrisis vergroot door de spreidingswet te schrappen en daarna de crisis uit te roepen. Maak van het strengste asielbeleid niet het domste asielbeleid ooit. Ga voorzichtig om met onze uitvoeringsorganisaties zoals het IND, en los de opvangcrisis op in plaats van de crisis te verergeren zou ik willen zeggen. Mijn vraag is: hoe verhoudt een overheid die geroepen is mensen recht te doen zich tot een uitgesproken ambitie om zo streng mogelijk te zijn?
De schepping in Nederland is er niet best aan toe. Recht doen aan de schepping, recht doen aan volgende generaties vraagt om het maken van keuzes. Om het zijn van een echte rentmeester. Een goede rentmeester maakt weloverwogen keuzes in het belang van hetgeen hem is toevertrouwd. Dat doet dit kabinet niet.
Witte vlekken, zwarte gaten
Voorzitter, het hoofdlijnenakkoord is niet alomvattend, ik weet het. Dat kan ook niet, maar richting het regeerprogramma is het problematisch. Witte vlekken mogen geen zwarte gaten worden. Over veel onderwerpen zijn geen afspraken gemaakt, waar wel degelijk beleid of visie voor nodig is.
Hoe gaan we bijvoorbeeld de 30 duizend daklozen in Nederland een thuis geven? Hoe zorgen we dat de mentale gezondheid van onze jongeren verbetert. Hoe gaan we de vergrijzing te lijf? Hoe zorgen we dat het rapport Van Geel voor een rechtvaardiger schadeherstel in Groningen daadwerkelijk van kracht wordt?
Het hoofdlijnenakkoord is op al deze onderwerpen stil. Terwijl, dit zijn allemaal cruciale problemen van mensen thuis, dag in dag uit, of worden problemen als we dat nu niet aanpakken. En daarom vraag ik dit kabinet: kom met die visie, kom met concreet beleid. Wat kunnen we van het regeerprogramma op deze punten verwachten?
Ik interrumpeerde zojuist al meneer Omtzigt over het medisch-ethische standpunt van het kabinet. En ik spreek hier van harte de hoop uit dat juist die waardigheid van het menselijk leven, dat dat ook zal blijken in het beleid van het kabinet. En in het terugdringen van het aantal abortussen. Ik hoop van harte dat dat beleid wordt voortgezet.
Slot
Er ligt een verantwoordelijkheid op dit kabinet om de grote beloften waar te maken. Om het vertrouwen, dat veel mensen verloren waren maar bij het aantreden van dit kabinet weer gevonden hebben, niet te beschamen.
Onze overtuiging is dat goed samenleven begint bij het samen zoeken naar een gedeelde toekomst. Dat geldt voor iedere straat, dat geldt ook in dit huis. Dat moeten kabinetsleden en volksvertegenwoordigers voorleven. Ik vraag het kabinet daarin leiderschap te tonen. Dit is hoe wij het kabinet tegemoet zullen treden: zoekend naar vrede en recht. En ja, wij wensen u wijsheid, kracht en zegen op uw werk.
