Debatbijdrage Beëindiging Gaswinning Groningen
Bijdrage Mirjam Bikker, 6 maart 2024
Voorzitter,
Is Groningen het begin
van het einde der wereld?
Plotseling woon je tussen
zigzag gescheurde muren,
adem je slierten gasbel.
Van Overschild tot Uithuizen,
waar mijn voorouders woonden –
Schildwolde, Westwerwijtwerd,
Loppersum, ik fietste daar
lag in de schaduw van olmen,
in het eindeloos wijde,
voelde mij hogelander
hier geworteld gezegend.
Sinds de beving in Huizinge
zijn zeven jaar verstreken –
is je ergste leed
nu eindelijk bijna geleden
na deze ‘ramp in slowmotion’?
We weten het niet, wij vrezen
onder ons Hoge Land
rommelt een onderwereld
die nog niet is bedwongen.
Moed houden, Grunnen, jij bent
ouder dan de stad Rome.
Dwing het verre Haagse
tot haast en gerechtigheid.
Wat jij deelt met heel deze
lieve bedreigde wereld, is:
hoop op veiligheid, vrede.
Groningen, vrede zij jou.
Het zijn woorden van de vorig jaar overleden dichter-theoloog Huub Oosterhuis. In 2020 gaf hij zijn bundel gedichten over Groningen opnieuw uit. 60 jaar nadat hij de gedichten schreef. Met een Groningse hertaling. Als hart onder de riem voor de Groningers. Vergezeld van dit naschrift.
Hoop op veiligheid. Hoop op vrede. Zoeken wij het allemaal niet? Hebben we het allemaal niet nodig? Maar in het bijzonder wel de Groninger. Het gevoel van veiligheid, van zekerheid, van gezien en gehoord te worden, is daar al vele jaren geleden verdwenen. Door toedoen van het Rijk.
De conclusies van het parlementaire enquêterapport waren glashelder. De belangen van de Groningers zijn structureel genegeerd bij de gaswinning. Het morele perspectief ontbrak steeds. Er is sprake van een ereschuld. Die het Rijk zal moeten inlossen. Ik citeer: “boven alles staat de morele verplichting van het kabinet om de belofte gestand te doen om het Groningerveld te sluiten in 2023, of uiterlijk 2024.” Vandaag wordt deze belofte ingewisseld. Er zal geen gas meer gewonnen worden uit het Groningerveld. Definitief. Voorgoed dus, als u het de ChristenUnie vraagt.
Maar voorzitter, het is wel een geschonden belofte. De kraan was al dicht. Sinds 1 oktober 2023. Maar de kraan werd in januari weer geopend. En binnen twee dagen weer gesloten. Tot grote verbazing en verontwaardiging van vele Groningers. Maar ook van mijzelf. Het was niet nodig geweest. Er was geen sprake van uitzonderlijke kou. Toch gebeurde het.
We moeten daarom niet meer talmen, voorzitter. De definitieve sluiting van het Groningerveld moet niet langer uitgesteld worden dan nodig is. Wachten tot 1 oktober 2024 is dus niet nodig. Ik ben geen meteoroloog, maar ik durf vandaag de bewering wel aan dat het niet meer zal vriezen dit jaar. Winning uit het Groningerveld zou alleen nog plaatsvinden als de bestaande gasopslag bij Norg bij extreme kou zou kunnen uitvallen. Dat gaat niet meer gebeuren. Er is dus geen reden om de mogelijkheid tot gaswinning te verlengen tot oktober. Daarom stel ik voor om deze datum naar voren te halen. 1 mei is laat genoeg.
Voorzitter,
Met het sluiten van de gaskraan is de problematiek in Groningen verre van voorbij. Het stoppen van de gaswinning is waarschijnlijk wel de makkelijkste hobbel die genomen moet worden op het pad naar eerherstel van de Groninger. De overlast en onveiligheid zal tot ver na 2028 voortduren. “De onderwereld onder het Hoge Land rommelt nog door, is nog niet bedwongen.” De scheuren in huizen zijn dan nog niet hersteld. Laat staan de scheuren in harten, de verloren jaren, de buurten die tegenover elkaar zijn komen te staan, de gebroken huwelijken, de stress, de uitgestelde dromen.
Er is meer nodig.
Voorzitter,
Allereerst moet zekerheid bij schade gegarandeerd worden. Op 31 december 1974 werd de laatste steenkool uit de Oranje Nassaumijn in Heerlen gedolven. Maar 50 jaar na sluiting van de laatste mijn in Limburg doen zich nog altijd schadegevallen voor, veroorzaakt door de mijnbouw van toen. En wie weet hoe lang de Groningse klei nog zal naschudden. De Parlementaire enquête vroeg daarom aandacht voor de benaderbaarheid van de NAM, zolang dat nodig is. Er moet een aanspreekpunt beschikbaar blijven, waar Groningers terecht kunnen.
- Hoe is dat nu gegarandeerd in dit wetsvoorstel?
- Welke partij neemt deze verplichting over, als de NAM, als laatste vergunninghouder opgeheven wordt, failliet gaat, of anderszins. Wie staat dan garant?
- Hoe gaat de staatssecretaris voorkomen dat er geen aanspreekpunt meer is waar de Groninger in Deo volente 2050 of 2070 terecht kan?
Voorzitter,
Het roept ook de vraag op hoe de andere partijen uit het gasgebouw, ExxonMobil en Shell, betrokken worden bij de hersteloperatie. Met de eenzijdige start van de arbitragezaak door de oliereuzen zie ik het donker in hoe deze partijen hun eerlijke bijdrage gaan leveren aan het verdelen van de kosten van schadeherstel. Een pijnlijke constatering. Graag een reactie van de staatssecretaris.
Daarom is het goed om bedrijven die gaswinnen structureel te wijzen op hun maatschappelijke verantwoordelijkheidszin. Want ook in de toekomst zal er gas gewonnen worden in Nederland. Mogelijk bijvoorbeeld onder de Noordzee. Nu gebeurt dat alleen bij het afgeven van een winningsvergunning, en niet bij het goedkeuren van het winningsplan. Dergelijke winningsvergunningen worden afgegeven vaak zonder einddatum. Door maatschappelijke verantwoordelijkheidszin ook te toetsen bij jaarlijkse winningsplannen en niet alleen bij winningsvergunningen, kan dit invulling gegeven worden. Daarom dien ik hierover met de heer De Groot een amendement in.
Waar we – wat de ChristenUnie betreft - in ieder geval geen gas winnen is onder Natura-2000 gebied de Waddenzee. Deze kwetsbare natuur moeten we niet bedreigen met eventuele bodemdaling.
Voorzitter,
Ondertussen worden in Groningen verbeteringen gemerkt in de afhandelingen van schades. Maar lang niet overal, lang niet in alle gevallen. En dan spreken we niet alleen over de ingewikkelde gevallen, zoals bij agrarische bedrijven, of funderingsbreuken. Ook in tussen aanhalingstekens “normale” schadegevallen is in veel situaties nog geen verbetering te merken. Zeker als de schade al van voor 2012 dateert. Erkent de staatssecretaris dat, en op welke termijn moeten alle Groningers in een schade-afhandelingstraject verbetering ervaren?
Met het wegnemen van de bron van de aardbevingen, worden niet de gevolgen van de aardbevingen weggenomen. Pijnlijke gevolgen, zoals de verschillen in de behandeling van schades tussen straat- of buurtgenoten. Het wachten op het antwoord op het rapport van de commissie Verschillen duurt voort. Ondertussen staan gemeenschappen nog steeds onder druk. Ik noem het voorbeeld van de Stadsweg in Ten Boer. Bijna alle omliggende huizen komen in aanmerking voor sloop-nieuwbouw, de bewoners van deze straat niet. Deze bewoners leven letterlijk in een wereld van verschillen, of beter gezegd: een gebied van verschillen. Zij zijn geholpen met het rapport Van Geel, als hun huizen ook aardgasvrij gereed gemaakt kunnen worden.
- Waar blijft het antwoord van de regering op dit rapport?
- Wat kan de staatssecretaris concreet betekenen voor de bewoners van de Stadsweg?
Voorzitter,
Eerherstel roept om vlotte uitvoering van de maatregelen uit Nij Begun. Misschien nog wel meer in herstel van de harten van mensen, en de samenleving. Kan de staatssecretaris aangeven hoe staat het met de voortgang van de sociale en economische agenda? De kwartiermaker voor , Henk Nijboer is gestart, we zien uit naar de uitwerking van zijn agenda. Wanneer kunnen we daar meer over verwachten? En hoe staat het met de kwartiermaker van de ecnomische agenda?
Op papier gaat de 20 miljard euro verandering brengen in Groningen. Maar papier is geduldig. Het geld is tot op heden nog niet in Groningen aangekomen. We wachten nog steeds op de Groningenwet en (als u het mij vraagt) een bijbehorend Groningenfonds. Wanneer kunnen we daar meer van verwachten? En wanneer kunnen gemeenten en provincie Groningen rekenen op het geld dat hen is toegezegd?
Als ik nog een laatste zaak uit het herstellen van de ereschuld aan Groningen mag oplichten, is het wel de armoede in Groningen. De armoede ligt gemiddeld 30% hoger dan in de rest van het land, de langdurige armoede is zelf 45% hoger. Het rapport Inzicht in Impact van het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen. Het legt opnieuw pijnlijk de vinger bij het feit dat dat er al meer dan een eeuw lang energie is gewonnen uit Groningen. Eerst uit veen, toen uit gas. Maar de winsten vloeiden weg. De baten zijn met het beëindigen van de gaswinning ook weg. De armoede blijft. Kan de staatssecretaris garanderen dat ondanks het wegvloeien van de baten, de inzet op armoedebestrijding wel zal volgen? En als Groningen straks dé leverancier van nieuwe energie, in de vorm van waterstof wordt, gaan de baten daarvan dan wel landen in Groningen en de ommelanden?
Voorzitter, het is maar een van de zaken waarbij het rapport de vinger legt. Heeft de staatssecretaris dit boek al tot zich genomen? Het brengt de maatschappelijke gevolgen van de gaswinning letterlijk en figuurlijk in beeld, en geeft denkrichtingen voor de toekomst. Wil hij dit goed bestuderen en gebruiken om het schadeherstel en de sociale en economische agenda voor Groningen nog verder te verbeteren?
Voorzitter,
Ik rond af. De eerste stap op weg naar eerherstel van Groningen wordt gezet. Op weg naar hoop en veiligheid.
Groningen, vrede zij jou.
