Als goede mensen niets doen (ND-column)
In mijn vorige leven zag ik hoe eens een Egyptische zakenman het in zijn overmoed durfde op te nemen tegen het ogenschijnlijk eeuwigdurende bewind van Hosni Mubarak. En je wist onmiddellijk dat dit niet goed zou aflopen voor de al te moedige man.
Hij eindigde inderdaad in een cel. Zo gingen die dingen in het Egypte van Mubarak en de gemiddelde Egyptenaar stelde het destijds schouderophalend vast. Zoals het ook in het Rusland van Putin gaat zoals het gaat. Kritische journalisten krijgen auto-ongelukken op verlate kruispunten. Politieke tegenstanders verdwijnen in een strafkamp of worden vergiftigd in een buitenland. En rechters vellen oordelen waarbij Putin gek genoeg altijd aan het langste eind trekt. Het is het model dat Erdogan in Turkije buitengewoon aanspreekt en hij volgt nauwgezet de instructies van het handboek van de moderne despoot.
In sommige landen gaat het er het iets subtieler aan toe. In Polen. In Hongarije. Met hetzelfde verlangen naar een bestuur waarin je als machthebber niet meer hinderlijk onderbroken wordt door kritiek, tegenspraak en correctie. De rechtsstaat wordt langzaam maar zeker uitgehold. Journalisten het leven zuur gemaakt. Kritische wetenschappers van hun fondsen afgesneden. Dat soort werk.
Als nette mensen wanen velen van ons zich hier in een parallel universum. Alsof ons leven in vrijheid en democratie hier een natuurtoestand is. En het is waar dat onze samenleving een in de historie ongekende vrijheid en gelijkheid kent. De overheid kan je hier soms jarenlang op een gruwelijke manier mangelen, maar kritische parlementariërs hebben de vrijheid dat onrecht aan te klagen en slachtoffers en hun strijdbare advocaten kunnen uiteindelijk – met horten en stoten, maar toch – hun recht halen. En er is een overheid die zich door andere machten laat corrigeren. Maar ook hier kan onze democratische rechtsstaat kapot. Maar dan ook echt.
Als onze rechtsstaat stuk gaat, dan is dat niet het gevolg van wurgwetgeving van een despoot. Zo’n implosie zal zelfs niet eens het rechtstreekse werk zijn van verbaal begaafde, maar politiek machteloze populisten. Hoe ernstig hun aanvallen ook zijn. Want als een rechter hen geen gelijk geeft, hebben ze het over neprechters. Als journalisten hen en hun partijen kritisch onderzoeken, noemen ze hoeders van het vrije woord ‘tuig van de richel’. Als een meerderheid in de Tweede Kamer genoeg heeft van hun scheldkanonnades en niet met hen in een coalitie wil, dan noemen ze de democratisch verkozen Kamer een nepparlement. En iedereen die het niet met hen eens is, is een leugenaar of iets met ‘nep ervoor. Een nepchristen bijvoorbeeld.
De verbale aanvallen van populisten zijn nog tot daaraantoe. Maar wat veel zorgelijker is, is het onvermogen van het politieke midden om er een geloofwaardig alternatief tegenover te zetten. Ik zit tegenwoordig in het hart van de Tweede Kamer en ik zie de aanvallen van zowel links als rechts op de partijen die nog bereid zijn regeringsverantwoordelijkheid te dragen. Ik zit ook nog eens in het hart van de besluitvorming over een nieuwe coalitie en ik weet hoe kwetsbaar potentiële regeringspartijen zijn voor bijtend cynisme over eventuele compromissen. Alle partijen in het midden hebben wel een keer in de electorale afgrond gekeken en zijn zich zeer bewust van hun politieke sterfelijkheid. Met minder partijleden, meer mondige mensen die vooral voor dat ene belang opkomen, meer sociale media, met meer persoonlijke bedreigingen, meer partijen in de Kamer, bredere coalities, moeilijker tot stand gekomen compromissen en hardere oordelen over wat dan nog net wel lukt, is regeren zwaarder dan ooit. Dat is een cruciaal deel van het gevecht om het voortbestaan van onze democratie.
Ik heb gezegd dat we als ChristenUnie de drinkbeker van coalitiedeelname deze ronde aan ons voorbij willen laten gaan. Maar nooit ten koste van onze politieke beschaving. Want als we onze vrijheid en democratie kwijtraken, dan zal dat niet zijn vanwege een despoot die alle macht naar zich toe heeft getrokken. Dan zal dat niet zijn omdat de partijen op de flanken opeens een geloofwaardig alternatief in de aanbieding hebben. Als we onze vrijheid en democratie kwijtraken, dan zal dat zijn omdat te weinig mensen bereid waren die te stutten en te veel mensen langs de kant stonden te roepen dat het mis ging. Alles wat daarvoor nodig is, zijn goede mensen die niets doen.
