‘Vrede zoeken, recht doen’, ook in Europa
Nu mijn zwangerschapsverlof is begonnen, vind ik even de tijd om terug te blikken op een thema dat me de laatste maanden veel heeft bezig gehouden. Het is voorlopig mijn laatste blog omdat ik me de komende maanden mag richten op het nieuwe leven dat we mogen verwachten, maar ik kijk er naar uit om bij terugkeer in de Kamer weer met dit thema bezig te gaan. Het is iets dat ons allemaal raakt.
Rechters die worden benoemd omdat deze loyaal zijn aan de regering, wijzigingen aan het kiesstelsel ten behoeve van de zittende regering, een ombudsman die te maken krijgt met een lastercampagne, journalisten die onder druk staan en een universiteit die haar vergunning kwijt raakt. Het zijn enkele nieuwsberichten uit Polen en Hongarije, onze mede EU-lidstaten. Deze en andere zorgen, waren voor de commissie Europese Zaken van de Tweede Kamer aanleiding om mij te benoemen als rapporteur voor de rechtsstatelijkheid in de Europese Unie.
Rechtsstatelijkheid is een mond vol. We hebben het dan over de kern van de rechtstaat, over de instituten die cruciaal zijn voor het functioneren van de democratie. Denk aan de rechterlijke macht, het functioneren van de parlementaire democratie, de media, het maatschappelijk middenveld of het onderwijs. Wanneer die instituten onder druk staan, dan staat de rechtsstaat onder druk. Dan staat de manier van samenleven die we in Europa zo belangrijk vinden onder druk. Dan staan de vrede en het recht onder druk.
De ChristenUnie ziet Europa als een waardengemeenschap. Dat komt juist tot uitdrukking in de rechtsstaat. De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van minderheden. Dat bindt ons en daar moeten we pal voor staan en elkaar op (durven te) bevragen.
Aanleiding genoeg om onderzoek te doen en daarvoor ook af te reizen naar Polen. Daar had ik diepgaande gesprekken. Parlementsleden vertelden over hun zorgen, rechters en officieren van justitie vertelden hoe ze belet worden om hun werk te doen of zelfs hun baan verliezen. We spraken ook met leden van de regering die de maatregelen hebben doorgevoerd waardoor er meer politieke invloed is gekomen op het benoemen van rechters. Het waren stevige maar ook goede gesprekken. Mijn conclusie is dat de scheiding der machten onder druk staat. Dat is een belangrijke basis voor de rechtsstaat en dus is er genoeg reden om de vinger aan de pols te houden. Bij het toetreden van nieuwe landen tot de Europese Unie kijken we hier nauwkeurig naar, maar als landen eenmaal ‘binnen’ zijn, lijken ze het minder strikt te nemen. Dat moeten we niet laten gebeuren.
Er dreigt een kantelmoment waarbij de rechtsstaat niet meer goed functioneert. Dit heeft natuurlijk in de eerste plaats impact in de landen zelf, maar het raakt ook aan de fundamentele waarden van de Europese Unie en daarmee direct aan het vertrouwen tussen lidstaten. We leveren nu bijvoorbeeld geen verdachten meer uit aan Polen. Een extra reden om er ook vanuit Nederland mee bezig te zijn. Op dit moment lopen er via de Europese Unie procedures tegen Polen en Hongarije op het gebied van de rechtsstaat. Ik heb de indruk dat een land als Polen calculerend met zo’n procedure omgaat. Ze rekenen erop dat er voor de verkiezingen niets gebeurt en dat andere EU-lidstaten hen zullen steunen. We moeten nog afwachten waar de procedure uiteindelijk toe leidt, maar ik pleit er voor om nieuwe middelen te vinden.
In mijn rapport bepleit ik dat de Tweede Kamer en Nederland hierin een rol innemen. Heel concreet stel ik voor om vanuit het parlement de dialoog aan te gaan met parlementsleden uit andere EU lidstaten. Iets dat ik deed tijdens mijn bezoek, maar dat kan vaker en intensiever. Daarnaast adviseer ik de regering om maatschappelijke organisaties te steunen die zich met deze thema’s bezig houden in andere EU lidstaten. Maar het meest belangrijke nu is dat EU lidstaten een systeem ontwikkelen om onderling een periodieke check-up te organiseren van de rechtsstaat. Dan kunnen landen onderling zelf ook vanuit gelijkwaardigheid in gesprek en ligt het niet louter bij de Europese commissie om landen tot de orde te roepen, hoewel de Commissie hier wel een rol in heeft als hoedster van de verdragen. Eerder al deed ik een voorstel hiertoe dat kon rekenen op steun van de Kamer en de regering werkt er momenteel aan samen met onder andere België en Duitsland.
Dit zal ook betekenen dat wij bevraagd worden op de keuzes die Nederland maakt en dat juich ik toe. Dat onderlinge gesprek kan ons helpen om de rechtsstaat nog beter te maken. We moeten ook altijd kritisch naar het functioneren van de rechtsstaat in ons eigen land kijken, bijvoorbeeld waar het gaat om het waarborgen van de toegang tot het recht, waar we momenteel ook over discussiëren in de Tweede Kamer.
Als jurist liggen deze thema’s me nauw aan het hart en vind ik het erg belangrijk dat deze aandacht er is van ons parlement en de regering voor de rechtstaat. Mijn motivatie gaat wel dieper. Want ik nam deze rol op me omdat ik me gemotiveerd weet door de woorden van het nieuwe beginselprogramma van de ChristenUnie. Dat heeft de mooie titel ‘Vrede zoeken, recht doen’.
Die opdracht neem ik serieus en ik geloof dat de Europese waardengemeenschap die we willen zijn, juist ook op deze punten concreet wordt. Juist vanuit die waarden moeten we zorgen dat Europa een samenleving van vrede en recht is en blijft. Dat doen we voor inwoners van de EU lidstaten, voor Nederlanders en juist ook voor de volgende generaties. Met dat besef neem ik nu tijdelijk afscheid voor mijn zwangerschapsverlof, maar ook vol motivatie om weer terug te komen om dit werk op te pakken.
Meer lezen?
Het rapport dat ik schreef voor de kamer
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2019Z04995&did=2019D10421
De Tweede Kamer stuurde zelf dit persbericht uit
https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/uitgelicht/rechtsstatelijkheid-de-europese-unie
