Het is inmiddels ruim twee jaar geleden dat ik met een werkgroep een rapport over de toekomst van de euro schreef voor het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. De in De euro gewogen gemaakte analyse  lijkt - helaas - twee jaar later nog verbazingwekkend nauwkeurig.

Eurozone herstelt moeilijk
Daar zijn twee redenen voor. Een eerste indicatie is de ontwikkeling van de werkloosheid in de eurozone. In het rapport heb ik aangetoond dat een van de nadelen van het handhaven van de euro in ongewijzigde vorm is dat de mogelijkheid ontbreekt om via wisselkoersaanpassingen de concurrentiepositie te verbeteren en zo het herstel van de economie te bevorderen. De arbeidsmarkt is daardoor volledig afhankelijk van zogenaamde interne deflatie, waarbij de concurrentiepositie verbetert door een veel langduriger en pijnlijker aanpassingsproces van loonmatiging. Kijken wij nu twee jaar later, dan blijkt deze analyse bevestigd te worden door de recente ontwikkeling in de werkloosheid. Nadat in 2008 de crisis begon en in 2009 en 2010 de werkloosheid opliep, is in 11 van de 15 eurolanden tussen 2010 en 2014 de werkloosheid verder gestegen, met uitschieters voor Griekenland, Portugal en Spanje. Voor landen die niet tot de eurozone behoren is de werkloosheid daarentegen in geen enkel land in deze periode toegenomen en zelfs, uitgezonderd Polen, gedaald. Verder blijkt dat in meer dan de helft van de eurolanden de werkloosheid in 2014 boven de 10% ligt, terwijl dat buiten de eurozone alleen voor Letland (sinds 1 januari toegetreden tot de eurozone) geldt. Hoewel de achterliggende redenen voor de ontwikkelingen in de verschillende landen heel divers en derhalve niet eenduidig te interpreteren zijn, dringt zich toch op basis van deze cijfers het beeld op dat de eurozone meer moeite heeft om van de crisis te herstellen dan landen van buiten de eurozone.

Mogelijkheid Grexit voorspeld
Een tweede opvallende overeenkomst tussen mijn analyse en de huidige feitelijke ontwikkelingen betreft het debat over de mogelijkheid van een Grexit. In het rapport heb ik uiteengezet dat de huidige eurozone slecht tot matig beantwoordt aan de criteria die de economische theorie stelt aan een gemeenschappelijke muntunie. Het rapport laat zien dat de afweging tussen drie opties, het huidige beleid van integratie van de huidige eurozone, een Grexit of een uittreding van meerdere landen, niet eenduidig is. Ook was het mijns inziens niet aannemelijk dat alle landen van de huidige eurozone op middellange of zelfs langere termijn aan deze condities zullen kunnen voldoen. In een toelichting voor de Tweede Kamer Commissie in november 2012 heb ik daarom ter overweging gegeven dat er serieus rekening moest worden gehouden met de optie dat te gelegener tijd het verstandig blijkt dat Griekenland weer over een eigen munt en monetair beleid beschikt om beter economisch te kunnen herstellen.

Realistisch scenario
In de Engelse versie van het rapport, dat ik in maart 2013 voor het Europese Parlement heb gepresenteerd, stelde ik daarbij (en ik vertaal dat hier omwille van de leesbaarheid):

‘een goede timing van de Grexit is van cruciaal belang. Ik denk, bijvoorbeeld, dat als de economie zich ontwikkelt op een manier die ertoe leidt dat een Grexit politiek aantrekkelijker wordt, men daartoe pas moet overgaan wanneer het vertrouwen in andere Zuid-Europese landen al aan het herstellen is. Zodra de financiële markten hun verwachtingen voor de economische ontwikkeling in Italië of Spanje hebben veranderd, zal een Grexit waarschijnlijk tot veel minder onrust op de financiële markten leiden dan nu. Op dat moment is het niet langer nodig dat de ESM enorm wordt uitgebreid om Spanje of Italië te beschermen of dat de ECB haar vangnet disproportioneel moet oprekken om besmetting van deze grote landen tegen te gaan.’

Ook deze voorspelling van een Grexit lijkt een realistisch scenario te worden, nu de Duitse regering zich naar het schijnt niet langer tegen een uittreding van Griekenland uit de Eurozone verzet.

Professor Johan Graafland is Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek aan de Universiteit van Tilburg. Voor het WI leidde hij een werkgroep over de toekomst van de euro, dat in 2012 uitmondde in het rapport 'De Euro gewogen'.