Na mijzelf te hebben geïdentificeerd werd ik door een medewerker van het ministerie naar de leeskamer geleid. De vertrouwelijke documenten in twee fors gevulde ordners liggen daar te wachten in een kluis op de komst van de selecte groep bevoorrechten. Mobiele telefoon uit en inleveren bij de bewaker. Ook het notitieboekje moest worden ingeleverd. Notities mogen alleen worden gemaakt op speciaal daarvoor bestemd papier. De deur gaat dicht. En daar zit je dan aan een bureau, urenlang in een doodstil kamertje van twee bij drie meter.  Samen met een bewaker. Af en toe hoor je het schuren van textiel als de bewaker even gaat verzitten.

De EU onderhandelt met de VS over TTIP en Nederland kijkt ernaar. Handelsverdragen kunnen sinds 2007 worden gesloten vanuit Brussel. Nederlandse ministers zitten niet aan tafel, het nationale parlement komt er niet meer aan te pas. En dat terwijl de grootste vrijhandelszone ter wereld wordt gecreëerd en de vraag is: willen we dit eigenlijk wel? De EU en de VS investeren al enorm veel over en weer, 70% van de buitenlandse investeringen in de VS komt uit Europa. We zijn betrouwbare handelspartners en er is al veel samenwerking. Voorstanders beweren dat TTIP economische groei en banen oplevert, maar de modellen zijn kinderlijk eenvoudig en gebaseerd op onduidelijke aannames. Het is meer een religie, een ideologie: vrijhandel is goed, globalisering is goed, schaalvergroting is goed.

Er zitten zeker positieve aspecten aan TTIP. Zo willen EU en VS elkaars instanties voor keuringen en ijkingen erkennen. Als jouw product hier gekeurd is, wordt die keuring ook geaccepteerd aan de andere kant van de oceaan. Ook zullen beide machtsblokken ernaar streven onnodige belastingen en barrières voor bedrijven weg te nemen.

Er zijn echter ook grote zorgen. TTIP moet ervoor zorgen dat producten en diensten over en weer “geharmoniseerd” en “compatibel” worden. Dat is op zich prettig omdat de afzetmarkt voor bedrijven dan opeens veel groter wordt. Maar waarom zou Europa, dat met haar slimme 21^e eeuwse industrie voorop loopt met efficiënte, schone en duurzame productie, willen harmoniseren met de grootste energieslurper van de wereld? Waarom heeft Europa niet meer ambitie? Laten wij de standaard bepalen van wat haalbaar en gewenst is – de Amerikanen kunnen daar niet aan tippen. De veranderingen op weg naar een circulaire Europese economie en duurzame innovatie zullen vertraagd worden wanneer wij moeten aansluiten bij de VS, alwaar de industrie veel meer op goedkope massaproductie is gericht. Dit geldt trouwens niet alleen voor industrie maar ook voor de landbouw: daar waar de VS gaat voor grootschalige monoculturen en ‘more crop per drop’, daar komt Europa (en zeker Nederland) met innovatieve en wereldwijd exporteerbare landbouwstrategieën.

TTIP leidt tot meer Angelsaksische invloed op onze Europese manier van handel en industrie bedrijven. Maar waarom zouden wij meer op Amerika willen lijken op het gebied van intellectueel eigendom, winstmaximalisering en vooral de manier waarop zij met werknemers, leveranciers en concurrenten omgaan? Europeanen hebben oog voor meerdere belangen, voor voordelen in de hele keten, voor mogelijke bij-effecten van het geld verdienen. Bovendien komen wij er met goed praten meestal wel uit en grijpen niet meteen naar de rechtsgang of arbitrage.

O ja, arbitrage. Een heikel punt in TTIP. Geschillen worden na ondertekening van TTIP niet langer beslecht voor de Nederlandse rechter. Nee, bij onenigheid wordt er een kleine commissie gevormd die gaat kijken of er wel aan TTIP is voldaan. Belangrijkste criterium: wordt de vrijhandel niet geschaad? Zodra Nederland een wet aanneemt (bijv. betere bescherming van personeel of strengere milieu-eisen) en een Amerikaans bedrijf klaagt dat die wet de vrijhandel belemmert dan gaat die commissie van juridisch experts kijken of dat bedrijf gelijk heeft. En als de wet de vrijhandel belemmert (dat is het énige criterium) dan moet Nederland als de wiedeweerga die wet weer intrekken. Nederland kan dan niet naar een hogere rechter om dat besluit aan te vechten. Dat is een systeem dat onze nationale rechtspraak buiten werking stelt in alle huidige en toekomstige sectoren van handel en industrie.

Het meest interessante van mijn leesavontuur was alles wat er (nog) níet stond: die omschrijvingen die [to be defined] zijn, de paragrafen waar EU en VS het nog over oneens zijn. Daar zie je de teksten botsen zoals die door EU en VS worden voorgesteld. Daar zie je de akelige en keiharde werkelijkheid: de VS wil perse niet dit, of wil meer van dat. Met name op het gebied van landbouw en voeding zie je dat er grote verschillen te overbruggen zijn tussen EU en VS. Dat was te verwachten, want juist in die sectoren zijn de ethische verschillen en de visies op de toekomst enorm groot. Europa zou daar geen duimbreed moeten toegeven.

Als meest innovatieve continent ter wereld hebben we met TTIP eigenlijk vooral veel goeds te verliezen. En wat we ermee winnen is en blijft volstrekt onduidelijk. Totdat de handtekening gezet is en we niet meer terug kunnen.

Eppo Bruins
Lid Tweede Kamer, ChristenUnie fractie