Lees hieronder het hele artikel: Tijd rijp voor duurzame oplossing op het spoor

Door Roel Berghuis, Roel Kuiper, Evert-Jan van de Mheen, Han Noten, Herman Wijffels

Weer zijn alle ogen gericht op NS. Het mislukken van het Fyra-project markeert een nieuwe crisis en laat zien hoe kwetsbaar het imago van NS is in de publieke opinie. Het zou echter onterecht zijn de schuld bij NS alleen te leggen. Ook de politiek draagt hier een verantwoordelijkheid. Hoewel ooit gekozen is voor een verzelfstandigd NS op afstand van het ministerie van Verkeer en Waterstaat (tegenwoordig Infrastructuur en Milieu), blijft de politiek zich tot op detailniveau bemoeien met het bedrijf. De bouwer van de Fyra was waarschijnlijk niet geselecteerd als de politiek NS zelf voor een hogesnelheidstrein had laten kiezen.

De politiek heeft in het verleden geen gelukkige hand gehad in het vormgeven van het spoorvervoer. De recente spoorgeschiedenis is een even onduidelijke als riskante mix van marktexperimenten, managersoptimisme en continue politieke druk. Diverse parlementaire onderzoekscommissies wezen op de grilligheid van de politieke besluitvorming, het ontbreken van een langetermijnperspectief en oordeelden hard en negatief over de splitsing van het bedrijf. Voor werknemers van NS was en is dit alles vaak een zware dobber. Hun belang, maar ook het publiek belang van goed georganiseerd reizigersvervoer verdient beter.

Onlangs heeft de voor het spoor verantwoordelijke staatssecretaris Wilma Mansveld een commissie van bestuurlijke zwaargewichten ingesteld die moeten adviseren over de toekomst van het spoor. De opdracht aan de spooradviescommissie is te komen tot een ‘toekomstbestendig spoorsysteem’. Willen we niet van crisis naar crisis voortgaan, dan moet nu de kans worden gegrepen om een duurzame oplossing te bereiken. Dit is het moment. Dan moet ook wel een flinke stap gezet worden en verder gekeken dan de huidige ordening op het spoor. Ondergetekenden leveren graag een bijdrage aan die bezinning.

Het is niet voor het eerst dat een speciale commissie zich buigt over de gang van zaken op het spoor. De afgelopen jaren heeft een reeks van parlementaire onderzoekscommissies hierover gerapporteerd. De teneur is steeds eenduidig. De huidige ordening is het halfslachtige resultaat van onafgemaakte visies. De harde splitsing van het spoorbedrijf in 1995 in een verzelfstandigde vervoerder (NS) en een private infrabeheerder (ProRail) was niet aanbevolen door de commissie ‘Verzelfstandiging Spoorwegen’ die in 1992 door de minister om advies was gevraagd, maar paste in een politieke keuze om de stap te zetten naar marktwerking en een beursgang voor NS.

Paarse kabinetten speelden met de gedachte aan een geprivatiseerde NS, maar de politiek kwam terug van het idee van concurrentie op het spoor en ging over tot het verlenen van langjarige concessies. In 2003 vroeg de Eerste Kamer of daarom een minder radicaal model van splitsing, zoals de Deutsche Bahn hanteert, niet de voorkeur zou moeten hebben. Het beheer van de infrastructuur maakt daar onderdeel uit van een holding onder eenhoofdige leiding. Op deze vraag is nooit een bevredigend antwoord gekomen. Wel oordeelde de Tweede Kamer in 2005 dat de splitsing ‘achteraf bezien onverstandig en ondoordacht’ was en ‘ten koste gegaan is van het langetermijndenken en de integraliteit bij spoor- en stationsontwikkeling’. Achtereenvolgende ministers zouden vooral hebben gestuurd op budgettaire effecten op de korte termijn. Maar ondanks alle adviezen, hernieuwde inzichten, toegegeven foute beslissingen, zich herhalende crises, verkrampte bestuurders en een verzwakt bedrijf waar veel deskundigheid uit is weggevloeid, is de structurele weeffout nooit echt aangepakt.

Op grond van alle analyses en rapporten en gelet op de actuele ontwikkelingen lijkt de tijd meer dan rijp om te doen wat al die adviezen steeds weer suggereren: versterk NS in de rol van reizigersvervoerder op het hoofdnet, herstel een integraal opererend spoorbedrijf  en laat de politiek zich slechts richten op ruimere vervoersvisies en wegblijven van operationele vraagstukken. Laat de nu ingestelde commissie en de staatssecretaris de volgende punten nader uitwerken:

1. Erken dat NS de nationale reizigersvervoerder is die efficiënt, professioneel en klantgericht dient te werken, maar daarvoor ook regiemacht en zeggenschap nodig heeft. Breng Prorail onder in een holdingmodel met NS en herstel daarmee eenhoofdige leiding over het operationele proces van het spoorvervoer in Nederland. Europese regelgeving laat dit geïntegreerde holding-model toe en de organisatie van Deutsche Bahn strekt hier ten voorbeeld. Zorg er vervolgens voor dat een optimale aansluiting van andere vervoerders op de spoorinfrastructuur gegarandeerd is.
2. Onderken dat reizigersvervoer een belangrijke ‘public utility’ is waar de overheid een zekere greep op dient te houden. Borging van het publiek belang – dat is: een goed, betaalbaar en eenduidig functionerend systeem van reizigersvervoer in Nederland – vergt een dergelijke keuze en terughoudendheid met betrekking tot marktwerking op het spoor. Blijkens SCP-onderzoek is dit de voorkeur van de meerderheid van de Nederlanders.
3. Maak de afstand tot de politiek groter. Ondanks de verzelfstandiging liggen operationele keuzes nog teveel in handen van politici. De regering stelt kaders vast waarbinnen NS dient te opereren (bedrijfsmatig en strategisch), maar deze gaan over randvoorwaarden en termijndoelstellingen. NS als bedrijf heeft baat bij een zekere afstand tot de politiek om bestuurskracht te ontwikkelen en vertrouwen te herwinnen.

Ondergetekenden doen een appel op de staatssecretaris en allen die bij de besluitvorming betrokken zijn de politieke moed op te brengen om langs deze lijnen te komen tot een duurzame, stabiele en verantwoorde ordening op het spoor.

Roel Berghuis is vakbondsbestuurder FNV Spoor, Roel Kuiper, is lid van de Eerste Kamer (CU) en oud-voorzitter van de parlementaire onderzoekscommissie inzake verzelfstandiging van overheidsdiensten, Evert-Jan van de Mheen, vakbondsbestuurder CNV Vakmensen, Han Noten is oud-senator (PvdA) en oud-directeur NS, Herman Wijffels is oud-voorzitter van de adviescommissie ‘Verzelfstandiging Spoorwegen’.