Lees hier de hele plenaire bijdrage van Roel Kuiper aan de Algemene Politieke Beschouwingen 2012 in de Eerste Kamer.

Voorzitter,

Denkend vanuit mogelijke meerderheden heeft ons land een kabinet gekregen dat bij de verkiezingsuitslag past. Met die constatering moeten we het doen, want voor veel kiezers was juist dit kabinet een onbedoeld gevolg van hun stem. VVD en PvdA hebben elkaar gevonden in een opvatting over wat nu nodig is voor dit land, maar niet op een gedeelde toekomstvisie. Dat blijkt meteen de achilleshiel van dit kabinet. Ons land heeft een kabinet nodig dat een vaste koers kan varen en breed vertrouwen geniet. Juist daarover ontstonden direct twijfels, ik zeg het met spijt. Er is al veel publiek vertrouwen ontvallen aan dit kabinet, terwijl er hoop was en is op politieke stabiliteit en op minder onbestendig beleid dan in de jaren die achter ons liggen. Daarop kunnen alsnog alle inspanningen gericht worden. Behalve over het regeerprogramma wil ik bij deze APB iets zeggen over politieke cultuur. Daarom wil ik beginnen bij de kabinetsformatie.

De Eerste Kamer en de formatie

De Minister-President neemt, als hij optreedt, ook de verantwoording voor de totstandkoming van zijn kabinet op zich. Dat dient nu te gebeuren met betrekking tot het nieuwe feit dat de Tweede Kamer de kabinetsformatie kennelijk (maar onterecht) als haar prerogatief is gaan zien en de Eerste Kamer daarbij over het hoofd heeft gezien. Dat het staatshoofd geen rol meer speelt is te betreuren, zij is het hoofd van de regering en vervult een nuttige bovenpartijdige positie. Maar wat onvoldoende is verdisconteerd is dat op deze manier de Eerste Kamer buiten de formatie wordt gehouden. De Eerste Kamer was nooit betrokken bij de inhoud van het regeerakkoord, maar wel bij het proces dat erop gericht was een kabinet te formeren dat kon rekenen op toereikende parlementaire steun. En dat is ook wijs, want in dit Huis wordt mede invulling gegeven aan de controlerende taak van het parlement en geldt de vertrouwensregel. De voorzitter van de Eerste Kamer is vanouds bij iedere formatie vaste adviseur van het staatshoofd. Hij kan die rol niet vervullen bij de verkenner van de Tweede Kamer. Formatie-opdrachten stellen dat een kabinet moet kunnen rekenen op ‘vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal’. De Eerste Kamer was daarbij inbegrepen. Deze formulering is nu voor het eerst sinds de jaren vijftig zonder slag of stoot verlaten. Zonder risico is dat niet: niet alleen de formatie raakt gepolitiseerd, maar ook de verhouding tussen beide huizen van de Staten-Generaal. De afstand tussen Eerste Kamer en een door de Tweede Kamer geformeerd kabinet wordt zo vergroot. Graag wil ik de Minister-President vragen of deze analyse deelt en of hij het niet geboden acht terug te keren naar een wijze van formeren waarbij recht wordt gedaan aan de positie van de Eerste Kamer.

Over de totstandkoming van het regeerakkoord is al veel gezegd. Aanvankelijk hebben de onderhandelaars veel complimenten gekregen voor het tempo, maar inmiddels moeten we constateren dat meer bezinning geboden was, zeker met het oog op de grote hervormingsvraagstukken die aan de orde zijn. Het akkoord is in kleine kring beklonken. Vervolgens hebben regeringsfracties in de Tweede Kamer slechts enkele uren de tijd gehad om in te stemmen. Er is al vaker kritiek geweest op dit bedenkelijke systeem van akkoorden maken omdat het leidt tot parlementaire verlamming. Er is tijdens deze formatie geen consideratie met deze kritiek getoond. Zo mogelijk wordt het spoor nog dieper getrokken. Welke mogelijkheid is er na een snelkookpanprocedure van zeven weken om over ingrijpende maatregelen nog eens goed na te denken? Dit klemt temeer daar het regeerakkoord het karakter heeft van een afgedwongen contract, niet van een programma met een homogene visie. Het zal leiden tot meer buitenparlementair debat en het besef bij burgers dat betere ideeen buiten de Tweede Kamer geboren worden. Dit soort regeerakkoorden, bedoeld om stabiliteit van coalitieregeringen te garanderen, worden zo een bron van instabiliteit en afnemend vertrouwen in de werking van de parlementaire democratie. Dit raakt dus de kwaliteit van onze politieke cultuur in de breedte. Wat vindt de Minister-President hiervan?

Hervorming, geen ontwrichting

Een aantal opmerkingen over de inhoud van het regeerakkoord. Onze fractie is verheugd dat er een doorbraak is als het gaat om hervormingen die nodig zijn. Vooral rond de woningmarkt en de arbeidsmarkt. We wachten de voorstellen af. Wat de woningmarkt betreft is het alsnog nodig dat er een goed afgewogen visie komt dat zowel de koop- als huursector vooruit helpt, zoals mijn fractie vorig jaar bij motie vroeg. Helaas zijn we te laat begonnen met het aanpakken van de hypotheekrente-aftrek, waardoor er nu bezuinigingen moeten worden gerealiseerd waarvoor mijn fractie zich schaamt. De bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking behoren daartoe. Het verdelen van de lasten over alle schouders achten wij geboden in tijden van crisis, maar dit moet geen ontwrichtende maatschappelijke effecten hebben. We denken aan gezinnen, nabestaanden, jongeren. De aandacht voor onderwijs en innovatie, voor een duurzame economie is een belangrijke toekomstgerichte keuze die onze steun heeft. Toekomstgericht zou het ook zijn als het kabinet de maatregelen die zich opstapelen bij gezinnen en gezinsbedrijven toetst op hun effecten. De ChristenUnie zou graag zien dat er een toets komt voor familiebedrijven in de landbouw en het MKB.

Gelet op de verhoudingen in dit huis zou het kabinet er wijs aan doen al in de beleidsvoorbereidende fase veel met deze Kamer te spreken. Dat geldt bijvoorbeeld voor de voorgenomen gemeentelijke herindelingen en de opschaling van provincies naar landsdelen, de woningmarkt, hervormingen in de AWBZ en de jeugdzorg. Ook voor wat de voorgenomen hervorming van de ZBO-sector betreft, zou een beleidsdebat gewenst zijn, mede in het licht van wat het parlementair onderzoek naar verzelfstandigd bestuur heeft opgeleverd. Ik wil de Minister-President nu al om een toelichting vragen van die passage uit het regeerakkoord waarin wordt gemeld dat ZBO’s tegen het licht worden gehouden. Ook is mijn fractie benieuwd naar de nieuwe ordening op het spoor waaraan dit kabinet kennelijk denkt.

Ruimte voor godsdienst en levensbeschouwing

De afgelopen periode leek de politiek in de ban van koopkrachtplaatjes. Gezonde overheidsfinancien zijn belangrijk, welvaart is een zegen. Maar een politiek die daar helemaal op afgestemd raakt, verliest ook veel. Mijn fractie mist de diepere laag van afwegingen die onze samenleving bezieling en perspectief kunnen geven. Het lijkt wel alsof we steeds minder gelegenheid vinden over wezenlijke waarden te spreken, over de toekomst van ons land in Europa, of over wat ons als samenleving bijeen houdt. Ik wil u vragen ruimte te geven en te houden voor godsdienstige en levensbeschouwelijke groepen die waarden en daarmee een moreel fundament levend houden in de samenleving. Er wordt soms gestreden tegen publieke uitingen van geloof alsof de wereld ervan gezuiverd moet worden. Discussies over posities van minderheden lopen moeizaam, zelfs als er sprake is van constitutionele vrijheden en rechten. Mijn fractie zou het van belang vinden als we erin slagen voor iedereen ruimte te scheppen en daarin te tonen wat echte tolerantie is. Ook die houding hebben we nodig in tijden van crisis.

Er ligt nog altijd een kans stabiliteit te geven vanuit het veelgeroemde politieke midden. Veel hangt nu af van het voorbeeld en de houding van dit kabinet, dat daadwerkelijk moet zien boven de partijen uit te stijgen en een kabinet te zijn van heel de samenleving. Met het oog daarop zullen we ieder voorstel open en fair tegemoet treden. Daarbij zullen wij niet nalaten u de wijsheid en zegen van God toe te wensen bij alles wat u onderneemt.