Het politieke midden wordt gered door de economische crisis. Wilders heeft op financieel-economisch gebied geen dwingende agenda en maakte bij de college-onderhandelingen in Den Haag en Almere een hoofddoekjesverbod tot belangrijkste inzet. Burgers zien dat Wilders geen serieuze antwoorden op serieuze vragen heeft. Maar de electorale teruggang van de PVV biedt het politieke midden en betrokken burgers nu wel de unieke gelegenheid om een nieuw begin te maken met het islamdebat.

Het islamdebat is een tijd door Wilders gegijzeld geweest. Iedereen die niet kritiekloos tegenover de islam stond, moest eerst uitleggen dat hij anders dan Wilders was. En politici die Wilders als een gevaar beschouwden voor maatschappelijke en politieke stabiliteit onthielden zich van de weersomstuit van elke kritische bevraging van de islam. Het verhinderde een volwassen islamdebat. Wat overbleef was een door Wilders aangezwengeld debat over dubbele paspoorten, een Koranverbod en inperking van vrijheden van moslims. We zijn er niets mee opgeschoten. Maar in een volwassen islamdebat gaat het niet om de vraag of moslims er echt bij kunnen horen, maar om onderwerpen waarbij de huidige manifestatie van de islam botst met onze democratische rechtsstaat.

Islam heeft een probleem met pluraliteit

De islam is ontworpen als een publieke, meerderheidsgodsdienst. De islam lijkt daardoor niet goed toegerust om vruchtbaar met religieuze, politieke en culturele diversiteit om te gaan. Overal waar de islamitische wereld andere beschavingen raakt, zijn er gespannen verhoudingen. “Islam has bloody borders”, schreef Samuel Huntington. Een reis langs de randen van de islamitische wereld is een reis langs conflicthaarden. Vanaf het kruidvat van de Balkan, via de brandhaard op de Kaukasus gaat het dan naar China waar het centrale gezag en moslims recent weer botsten. In India staan hindoes en moslims elkaar regelmatig naar het leven. In Thailand zijn er gewelddadige confrontaties tussen moslims en de boeddhistische meerderheid. Op de overwegend katholieke Filippijnen vechten moslimgroepen voor een onafhankelijke moslimstaat en op de Indonesische eilanden Ambon en Sulawesi is er geweld tussen christenen en moslims. In Afrika zijn er scherpe tegenstellingen tussen het islamitische Noorden van Soedan en Nigeria en het christelijke Zuiden. En waar de westerse wereld met miljoenen immigranten uit de hele wereld te maken heeft, is de verhouding met de islamitische nieuwkomers de meeste spannende.

Juist in die verhouding komen vragen rond de rechtsstaat op, wat samenhangt met het publieke karakter van de islam. Waar er langs de randen van de islamitische wereld conflicten zijn is er binnen die wereld sprake van een democratisch tekort. Mensenrechtenorganisatie Freedom House constateert dat op Mali na geen enkel islamitisch land als vrij kan worden gekenmerkt. In de door de islam gedomineerde regio van het Midden-Oosten en Noord-Afrika is er zelfs sprake van een verslechtering van de situatie. De islam lijkt in deze tijd niet goed in staat om met pluraliteit om te gaan. Het is aan niet-moslims om hier steeds kritische vragen over te blijven stellen. En het is aan moslims om de relatie tussen de islam en vrijheid en democratie verder te doordenken.

Islam heeft een probleem met godsdienstvrijheid

In de islamitische landen is er momenteel niet of nauwelijks sprake van vrijheid van godsdienst. Afvallige moslims lopen grote risico’s. Van de landen waar christenen worden vervolgd gaat het voor driekwart om islamitische landen (vlg Open Doors). Ook ex-moslims in Nederland en andere westerse landen lopen gevaar. Zo werd de oprichter van het Nederlandse comité van ex-moslims, Ehsan Jami, op straat aangevallen en moest hij na bedreigingen beveiligd worden. In het boek ‘Weg uit de islam’, samengesteld door Ibn Warraq (pseudoniem), durven de meeste ex-moslims slechts anoniem hun verhaal te doen. Zelfs als ze in het Westen wonen.

Als moslims deel willen uitmaken van de westerse wereld, als de islamitische wereld in vrede wil leven met de eigen niet-islamitische minderheden en het Westen, dan is vrijheid van godsdienst een cruciaal thema. Het is problematisch als de moslims in het Westen hun recht op de vrijheid van godsdienst willen laten gelden, terwijl niet-moslims in de islamitische wereld die vrijheid niet hebben. Het is merkwaardig dat Nederlandse moslims de vrijheid hebben om anderen uit te nodigen om moslim te worden, terwijl afvalligen als Afhsin Ellian en Ayaan Hirsi Ali beveiligd moeten worden en minder bekende afvalligen zomaar op straat aangevallen kunnen worden. En het is onbestaanbaar dat de Organisatie van Islamitische Landen (OIC) klaagt over ‘islamophobia’ elders in de wereld terwijl de afzonderlijke lidstaten in eigen land de eigen niet-islamitische minderheden de meest elementaire vrijheden onthouden. Het is de uitdaging voor moslims om hun geloof te verzoenen met een multireligieuze wereld en om tolerantie in islam te funderen.

Wilders agendeerde een serieus onderwerp maar nam nooit de moeite om het echt serieus te nemen en daarover het gesprek met moslims aan te gaan. Het politieke middenveld heeft er zich verder afzijdig van gehouden. Maar nu de schaduw van een grote PVV steeds minder dreigend boven het politieke landschap hangt, is het tijd voor een nieuw begin van het islamdebat. Respectvol en inhoudelijk.

Gert-Jan Segers werkte tussen 2000 en 2007 in Egypte en is nu directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie.