Ik ben de laatste weken druk bezig geweest met de behandeling van allerlei wetsvoorstellen in verband met de staatkundige hervormingen in het koninkrijk. In januari hadden wij al zes BES-wetten behandeld; het debat nam drie volledige dagen in beslag. Deze wetten zijn nodig om ervoor te zorgen dat Bonaire, Sint Eustatius en Saba 'openbare lichamen' (bijzondere gemeenten) worden van Nederland. Vorige week was de behandeling van tien Rijkswetvoorstellen die nodig zijn om ervoor zorg te dragen dat Curaçao en Sint Maarten autonome landen worden binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Ook deze behandeling nam drie volle vergaderdagen in beslag.
De behandeling van deze wetten zorgde voor een unieke situatie. Doordat namelijk een aantal van deze wetsvoorstellen op basis van consensus tussen de Nederlandse Antillen en Nederland tot stand zijn gekomen, waren er gedelegeerden van het Nederlands-Antilliaans parlement en die van het Arubaans parlement aanwezig in de Tweede Kamer. Zij konden deelnemen aan de debatten, ze hadden spreektijd en mochten ook amendementen en moties indienen. Het recht om dit te doen staat in het Statuut; dat is het belangrijkste constitutioneel document van het Koninkrijk der Nederlanden. Echter, hebben zij geen stemrecht. Met als gevolg dat bepaalde amendementen die ter stemming werden voorgelegd, door niemand in de vergadering werden gedragen. Dat was een vreemde gewaarwording.
Aan de andere kant werd er achter de schermen flink gelobbyd en onderhandeld, omdat er een amendement lag van Johan Remkes van de VVD dat een dikke streep zou halen door de bereikte consensus betreffende de politiewet. Met veel duwen en trekken is het uiteindelijk gelukt het amendement zodanig aan te passen dat de consensus overeind bleef.

De hele gang van zaken illlustreert nogmaals dat er binnen het Koninkrijk sprake is van wat we een 'democratisch deficit' noemen; de democratie gaat mank. In mijn betoog heb ik de staatssecretaris dan ook opgeroepen in haar toekomstvisie voor het Koninkrijk te kijken hoe dit tekortschieten van de democratie kan worden opgelost. Het is toch heel vreemd dat het Nederlands parlement in z'n eentje beslist over wetgeving die het hele Koninkrijk aangaat.
Een ander schrijnend voorbeeld heeft zich voorgedaan bij de behandeling van de Aanpassingswet (een verzameling van allerlei aangepaste Nederlandse wetgeving) voor de BES-eilanden. Daarbij werden drie amendementen ingediend en aangenomen. Dit betreffen amendementen op medisch ethisch gebied. In het slotakkoord met deze eilanden over de inrichting van de openbare lichamen is afgesproken dat er rekening zou worden gehouden met cultuur, geografie, sociale omstandigheden etc. Expliciet is ook gesproken over medisch ethische kwesties; de overzeese eilanden zouden niet toe zijn aan bepaalde wetgeving die in het West-Europees deel van Nederland al ingeburgerd is. Echter, een meerderheid van de Tweede Kamer vond het nodig dat het homohuwelijk en de euthanasiewet binnen twee jaar worden ingevoerd en de abortuswet zelfs binnen één jaar. Op geen enkele manier wordt er rekening gehouden met de gevoeligheden en de gemaakte afspraken. De ChristenUnie heeft daarom tegen deze Aanpassingswet gestemd. Niet omdat wij geen voorstander zijn van een gedecentraliseerde eenheidsstaat, maar omdat gemaakte afspraken werden geschonden.

Vanwaar mijn aandacht vandaag voor dit onderwerp? Nu, vandaag is er een motie door de eilandraad van Sint Eustatius aangenomen, waarin zij uitspreekt dat Sint Eustatius de genoemde wetten niet wil. Volgens de motie zal de invoering van deze wetten 'big cultural and emotional shocks' (grote culturele en emotionele schokken) met zich meebrengen. Daarnaast vinden de eilanders het vreemd dat in Nederland jarenlang over deze ethische kwesties is gediscussieerd voordat werd overgegaan tot invoering, en dat zij deze veranderingen nu opgelegd krijgen zonder dat hun gevoelens daarin gekend en gerespecteerd worden. Ze zijn boos en teleurgesteld. Terecht! Het getuigt van weinig respect dat deze wetten zonder slag of stoot opgelegd worden. Sint Eustatius dreigt nu naar de Verenigde Naties te stappen ials Nederland zich niks van hun protest aantrekt. Ook Bonaire heeft gezegd dat deze wetten van tafel moeten.

De BES-wetsvoorstellen zullen op 18 mei in de Eerste Kamer worden behandeld. De Eerste Kamer heeft echter geen recht van amendement. Ze kan de wetten die door de Tweede Kamer zijn aangenomen niet meer wijzigen, maar alleen goed- of afkeuren. Wat de Eerste Kamer in deze zaak wel eventueel kan doen, is bij de behandeling van de Aanpassingswet BES de staatssecretaris ‘dwingen’ een novelle op het wetsvoorstel in te dienen bij de Tweede Kamer voor goedkeuring. De Eerste Kamer stelt dan de stemming uit totdat de Tweede Kamer hierover heeft beslist. Dit is het enige sprankje hoop dat er nog rest. Ik roep mijn collega Kamerleden op, goed na te denken over de impact van deze drie wetten (homohuwelijk, euthanasie en aborstus) op de overzeese eilanden. Samen met de eilanders blijf ik vertrouwen dat er een wonder geschiedt.

Cynthia Ortega-Martijn