Ernst Cramer: "Met deze Financiële Beschouwingen voor onze begroting van 2009, ontkom ik er niet aan om eerst wat algemene opmerkingen te maken over de financiële wereld om ons heen. Alles wat wij doen is doordrenkt van het reilen en zeilen van het bank- en verzekeringswezen. Voor je het weet vliegt de waarde van je spaargeld over deze wereld, om ergens ander ingezet te worden als financiering voor een project. En in de waarde van mijn hypotheek zit misschien wel het spaargeld van een Amerikaanse burger. Heel dit systeem is gebaseerd op vertrouwen en afhankelijkheid. Afhankelijkheid omdat we eigenlijk niets meer klaar kunnen krijgen zonder de banken. Vertrouwen omdat ons geld wel een keer terug moet komen. Met de kredietcrisis zoals deze zich ontwikkelt, zien we dat hier een luchtbel in is ontstaan. En het is ontnuchterend dat het vertrouwen dat, mag ik het wat populair zeggen, met ons geld niet gerommeld wordt, voor een deel is verdwenen. De discussies rondom de risicovolle hypotheken in Amerika laten zien dat dit vertrouwen als een zeepbel uit elkaar spat. Dat risico's in producten die financiële instellingen onderling aan elkaar doorverkopen onvoldoende bekend zijn of worden ingeschat. Dat het snelle geld aanlokkelijker is dan iets langzamer handelen en dan beter.

Onze vaste overtuiging dat we met meer zorg voor onze omgeving te werk moeten gaan, en dat het alleen voor je zelf gaan niets te maken heeft met wat wij zo graag noemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Dat wanneer je dit serieus neemt je goed kijkt naar risico's die gelopen worden. "Verzamel voor jezelf geen schatten op aarde: mot en roest vreten ze weg en dieven breken in om ze te stelen. Verzamel schatten in de hemel, daar vreten mot noch roest ze weg, daar breken geen dieven in om ze te stelen. Waar je schat is, daar zal ook je hart zijn." Dat is voor de ChristenUnie een ijkpunt ook in dit debat over de internationale kredietcrisis.

Tijdens het werkbezoek dat ik een paar maanden geleden aflegde met de commissie Financiën in Amerika, werden we geïnformeerd over het Amerikaanse systeem en hun toezicht. Toen al rommelde het op de financiële markt. De kredietcrisis speelde, maar de Amerikanen toonden zich optimistisch over het verloop ervan. Wie had toen kunnen bedenken dat nog geen half jaar later 5 zakenbanken zouden omvallen en er een reddingsplan nodig bleek van maar liefst 700 miljard dollar?

Fortis
Gister is er al op hoofdlijnen over Fortis gesproken. Zoals toen ook is gezegd, vinden wij het - voor zover we het nu kunnen inschatten - begrijpelijk dat er besloten is in te grijpen in de ontstane situatie bij Fortis. Het terugbrengen van rust en vertrouwen in het bancaire systeem in Nederland heeft nu topprioriteit. Nederlanders moeten er op kunnen vertrouwen dat hun spaarcenten veilig zijn. De overheid heeft daar een rol in. Het is dan ook goed dat er daadkracht is getoond afgelopen weekend. Toch blijven er wel een aantal vragen open staan voor mijn fractie. Specifiek over de deal rondom Fortis, maar ook over de rol van het toezicht in het algemeen.
We hebben inmiddels een brief ontvangen over het ingrijpen bij Fortis, maar hierin staat niets anders dan al bekend was. De minister zal begrijpen dat het parlement - in onze optiek - meer informatie nodig heeft om haar controlerende taak uit te oefenen. Als het niet via een brief gaat, dan stellen wij onze vragen nu, in de verwachting dat de minister daar op antwoordt.

Welke afwegingen heeft de minister gemaakt afgelopen weekend? Welke alternatieven zijn overwogen en waarom is uiteindelijk tot de investering van 4 miljard euro besloten? En belangrijker nog, hoe wordt dit bedrag gefinancierd? De minister stelt dat dit bedrag saldo-neutraal wordt uitgegeven. Maar het bedrag drukt wel op de staatsschuld. Het heeft geen effect op het EMU-saldo, zolang het dividend gelijk loopt met de te betalen rente. Daar zal bij Fortis geen sprake van zijn, naar ik aanneem. Ik ga er van uit dat dit effect deze kabinetsperiode gelijk getrokken wordt. Kan de minister dit toezeggen?

De minister heeft eerder gemeld dat er nogmaals opgetreden wordt als een bank onder druk komt te staan. Naar mijn overtuiging vergt elke reddingsoperatie eigen afwegingen. Dan lijkt het ons voorbarig te roepen dat de overheid wel zal inspringen, indien gewenst. Gisteren is daar al het een en ander over gezegd. Ik hecht er aan te benadrukken dat het politieke primaat van dergelijke beslissingen bij het parlement ligt.

Een ander belangrijk punt voor mijn fractie betreft de bonussen voor de top van Fortis. Er doen geruchten de ronde dat dhr. Lippens zo'n 5 miljoen euro zou meekrijgen. De minister gaat zich hard maken om de bonussen te beteugelen. Mag ik dit opvatten als een keiharde toezegging dat een dergelijke bonus niet uitgekeerd gaat worden?

De partij die nu de speelbal lijkt van deze kwestie is ABN-AMRO. Het personeel had nog maar amper nieuwe bedrijfskleding aangepast en die kan nu ook al weer uit. De onzekerheid is groot bij deze mensen. Dat mag niet lang voortduren. Bij de eerdere overnamestrijd rondom ABN-AMRO nam het kabinet het standpunt in dat er niet teveel geïntervenieerd moest worden in dit proces. Die houding kan het zich wat de ChristenUnie betreft niet nog een keer aanmeten. In het belang van ABN-AMRO en in het belang van de Nederlandse financiële sector moet er nu gericht bemiddeld worden naar een solide overnamekandidaat. Hoe gaat de minister zich hier voor inzetten?

Toezicht
Als er iets is dat de hele kredietcrisis heeft doen blootleggen, is de rol van toezicht op de financiële markt. Of beter gezegd: het klaarblijkelijke gebrek daaraan. Dit speelt met name in Amerika. Maar ook over de Nederlandse situatie zijn er vragen.

De minister stelt dat ons financieel toezicht steviger in elkaar zit dan in Amerika. Zo op het eerste gezicht lijkt dit ook zo. Maar hoe kan het dan toch dat er Fortis-achtige situaties ontstaan? De minister heeft een onderzoek toegezegd naar de gang van zaken rondom de overname van ABN-AMRO door Fortis en de reden waarom er destijds toestemming is gegeven. De vraag bij ons is vooral hoe het kan dat de toezichthouder de risico's niet goed heeft ingeschat. Is het dan toch minder solide dan gedacht?

En als we breder kijken; hoe hoog zijn de risico's van andere ontwikkelingen die nu spelen? Ik noem hierbij bijvoorbeeld de hypotheken die binnenkort overgesloten moeten worden door veel Nederlanders. De minister heeft in een brief op de vragen van collega Weekers dit risico gebagatelliseerd. Maar onderkent hij ook niet dat er problemen kunnen ontstaan, nu banken niet meer zo makkelijk kredieten verstrekken?

Mede gelet op de grensoverschrijdende activiteiten - en dus ook de redding - van Fortis, lijkt het steeds belangrijker te worden dat er centrale afspraken komen over het toezicht op de financiële sector. Wij zijn blij met de toezegging van de minister dat hij zich hard gaat maken voor de uniformering van Europees toezicht. Kan de minister aangeven of dergelijke afspraken al dit jaar in de steigers kunnen worden gezet?

Begroting 2009
We zouden het haast vergeten, maar vandaag hebben we het ook over de begroting voor 2009. In al het financiële geweld heeft het kabinet een begroting gepresenteerd, waarin de koopkracht op peil wordt gehouden en zelfs verbeterd wordt. Voorheen werd er altijd geklaagd dat ministers van Financiën in dit opzicht teveel pro-cyclisch handelde. Nou, daar kan deze minister in ieder geval niet op betrapt worden. En daar is de ChristenUnie blij mee. Er is veel discussie gevoerd of deze begroting nu op of over de randen van de begrotingsregels gaat. Ik merk op - en het is al vaker gezegd - dat de begrotingsregels van dit kabinet juist zijn aangescherpt ten opzichte van vorige edities. En de staatsschuld slinkt snel. Dat biedt een basis voor de toch wel onzekere toekomst.
Uiteraard blijven er kritieke factoren, zoals de inflatie. In dat opzicht is het ook goed dat de BTW verhoging nu niet doorgaat en dat WW premies worden afgeschaft. Tenminste, als er een verantwoorde loonontwikkeling tot stand komt. In het Najaarsoverleg worden daar de definitieve knopen over doorgehakt. Kan de minister aangeven of het in dit opzicht de goede kant op gaat?

Houdbaarheidsopgave
In het kader van de houdbaarheid van de overheidsfinanciën is in het Coalitieakkoord aangekondigd dat er maatregelen in de sfeer van de AOW worden getroffen. Deze plannen liggen er nu, waarvoor dank. Maar het is nog niet helemaal helder hoeveel de plannen nu bijdragen aan de houdbaarheid. Er zit een rare kronkel in de redenering van het kabinet. Er wordt gesteld dat de plannen evenveel bijdragen aan de houdbaarheid als in het Coalitieakkoord overeengekomen. Maar als we de plannen uit dit akkoord exact hadden uitgevoerd, dan was de bijdrage nog hoger geweest . Hoe hoog was de bijdrage aan de houdbaarheid dan geweest, als de plannen uit het Coalitieakkoord exact waren uitgevoerd? En wat als blijkt dat de doorwerkbonus niet het gewenste effect heeft, zoals nu door sommigen gesuggereerd wordt? Gaan we dan alsnog de oorspronkelijke plannen uitvoeren?

Koopkracht chronisch zieken
Een specifiek punt wat ik nog wel wil aankaarten is de koopkrachtontwikkeling van chronisch zieken. Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen is toegezegd daar nog eens naar te kijken. Wat komt hier nu uit? De ChristenUnie hecht er groot belang aan dat chronisch zieken en gehandicapten niet uit de toon vallen wat betreft koopkracht. Welke mogelijkheden ziet het kabinet om deze groep alsnog tegemoet te komen? Ik vraag de minister om de - tijdens de APB - toegezegde brief ons voor de aanvang van de tweede termijn te doen toekomen.

Tot slot wil ik toch nog terugkomen op de kredietcrisis. Wel beschouwd is dit niet de enige crisis die momenteel woedt. We kennen allemaal de verhalen over de voedselcrisis en de energiecrisis. Het een lijkt niet los te staan van het ander, zoals ook dhr. Wijffels afgelopen zaterdag opmerkte in de Volkskrant. Vorige week hield de Minister President een speech voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Hij riep hierin op vast te houden aan de millenniumdoelen, ondanks de financiële crisis. Een oproep naar mijn hart. Laten we oog houden voor de situatie in de hele wereld en niet alleen op de financiële markt. Wanneer alle stormen wat geluwd zijn lijkt het me zinvol om een debat te voeren over de geïntegreerde aanpak van de problemen die wereldwijd manifest worden."