In het artikel van Dr. J.P. Verhoogt, “ChristenUnie moet eenzijdigheid in integratiebeleid blootleggen” van  (Nederlands Dagblad, 31 december) wordt terecht op een zwakke kant van het integratiebeleid gewezen. Integratie mag volgens hem niet alleen iets sociaals zijn, maar verdient ook politieke actie.

Sociale integratie
Sociale integratie kan gebruikt worden via overheidsvoorzieningen voor de ontplooiing van eigen godsdienstige en culturele tradities. Het gevaar is aanwezig dat men zich aanpast aan de Nederlandse democratische rechtsorde zolang en voor zover bijvoorbeeld de moslims daarbinnen hun opvatting van de Islam vrij kunnen beleven en bijvoorbeeld ook islamitische scholen kunnen stichten. De ruimte die ze daarmee krijgen, gunnen ze niet vanzelfsprekend aan anderen. Zonder een politieke integratie zal de sociale integratie daarom de spanningen tussen autochtonen en allochtonen niet kunnen weg nemen. Het zijn de Nederlandse burgers die dat haarscherp aanvoelen en voor de toekomst van hun (klein-) kinderen het ergste vrezen. Volgens Verhoogt hebben de PvdA en het CDA geen of onvoldoende oog voor een noodzakelijke politieke integratie. Ondanks de goede bedoelingen van het sociale integratieproces neemt het onderlinge wantrouwen toe. Wilders en Verdonk vertolken die gezindheid. Maar het wantrouwen leeft veel breder.

Nodige versterking norm- en rechtsbesef
Eerlijk is eerlijk: het onderlinge wantrouwen betreft niet alleen de verhouding Islam en de anderen, ook in de westerse cultuur zelf woedt een innerlijke strijd – bijvoorbeeld tussen libertijnen en christenen. Ook dat geeft onzekerheid met betrekking tot de Nederlandse staat als rechtsgemeenschap. Omdat – zo zegt Verhoogt – de CU als geen andere partij er weet van heeft dat onze samenleving met haar toenemende pluraliteit aan ideologische richtingen, waarvan sommige van vreemde herkomst, haar samenbindende integratiekader vindt in de Nederlandse staat als rechtsgemeenschap, roept hij haar op aandacht te hebben voor de politieke integratie. Politieke integratie dient er voor te zorgen dat het noodzakelijke norm- en rechtsbesef onder de burgers wordt onderhouden
Verhoogt zal blij zijn als hij ontdekt dat de CU die uitdaging al heeft de aanvaard. Zowel in het regeerakkoord als in het Beleidsprogramma van het nieuwe kabinet wordt gezegd dat er een Handvest verantwoordelijk burgerschap moet komen. Heel duidelijk is dit door de ChristenUnie ingebracht. Reeds lang pleit de ChristenUnie voor een Handvest van burgerplichten.

Geschiedenis burgerplichten
Waarom is dat nooit eerder gebeurd? De geschiedenis is in dit opzicht leerzaam. Reeds in de debatten over de mensenrechten in het Franse parlement van 1789 werd de eis gesteld dat, indien een Verklaring van de Rechten van de Mens werd geproclameerd, er ook een Verklaring van Plichten van de Mens moest komen. Anders zouden de mensen tenslotte alleen maar rechten kunnen hebben, die tegen elkaar zouden kunnen worden uitgespeeld. Niemand zou meer de plichten kennen, die toch onverbrekelijk met rechten verbonden zijn. Alleen rechten, zonder plichten, zullen uiteindelijk een verkeerde maatschappelijke uitwerking hebben.

Zoals bekend kregen we via grondwetten en internationale verdragen wel burgerrechten, maar werd er niet gesproken over plichten. Dat lag ook wel enigszins voor de hand. De rechten moesten veelal worden bevochten op autoritaire of zelfs dictatoriale en totalitaire overheden. De plichten werden als vanzelfsprekend aanvaard en daarom niet vastgelegd.

Ondertussen ging de geschiedenis door. Vandaag is de maatschappelijke gemeenschapszin in ontbinding. Het individualiseringsproces werkt er aan mee dat men eenzijdig van alleen burgerrechten spreekt, zonder nog te beseffen dat er ook plichten tegenover staan. Deze houding is vooral bevorderd door het proces van de secularisatie. Dat vrijheid gebonden is aan verantwoordelijkheid wordt te weinig beseft. Het wordt steeds duidelijker dat de vrijheidsrechten misbruikt kunnen worden. Het maatschappelijk klimaat raakt met een beroep op de vrijheidsrechten gemakkelijk vergiftigd.

Bovendien is onze cultuur multi-cultureel en multi-religieus geworden. Verschillende waarden en normensystemen conflicteren met elkaar. Met alleen een beroep op rechten worden de conflicten niet beslecht. Plichten voor allen, zoals ook rechten voor allen, kunnen de spanningen doen afnemen.

Burgerplichten: actueel politiek thema
Gelukkig zijn er om al deze redenen steeds meer mensen die zeggen dat er in onze maatschappij niet alleen maar over rechten, maar ook over plichten en verantwoordelijkheden moet worden gesproken. Dat zou de samenleving weer leefbaarder maken. Er moet een soort evenwichtsherstel komen tussen luid verkondigde rechten en nauwelijks genoemde plichten. Voor een herstel van meer maatschappelijk evenwicht zou het goed zijn dat er een Handvest van burgerplichten komt.

Wat zal er zoal in zo’n Handvest moeten staan? In elk geval zal het moeten gaan over de plicht om de schepping, i.c. de natuur te verzorgen en te bewaren, de plicht om het leven te respecteren, want elk mens is van onschatbare waarde en moet onvoorwaardelijk beschermd worden. Wederzijds respect is een plicht die autochtonen en allochtonen jegens elkaar dienen te betrachten. Iedereen heeft de plicht het eigendom van anderen te beschermen en de veiligheid van anderen te bevorderen. Een beroep op het recht van vrijheid van godsdienst of vereniging heeft als keerzijde de plicht om die vrijheid ook andersdenkenden te gunnen, enz. “Wat u wilt dat u de mensen doen, doet gij hen evenzo”, zou een actuele vertaling moeten krijgen.

Zolang het Handvest nog geen handen en voeten heeft gekregen, hebben wij er het laatste woord nog niet over gezegd. Integratie is de nieuwe sociale en politieke kwestie.

Drs. G.J.M. Segers is de nieuw benoemde directeur van de Groen van Prinsterer Stichting (Wetenschappelijk Instituut) van de ChistenUnie en prof. dr. ir. E. Schuurman is fractievoorzitter van de ChristenUnie in de Eerste Kamer.

(Dit artikel stond ook op de opiniepagina van het Nederlands Dagblad, 9 januari 2008)

Verder lezen

• Het standpunt over Leefbare Samenleving In het verkiezingsprogramma voor 2006
• Leg de plichten van de burger vast in een Handvest - 12 januari 2005
• Staatscommissie Handvest Burgerplichten -13 januari 2005
• 'Handvest geeft impuls normendebat' - 14 januari 2005
• Balkenende positief over ChristenUnie voorstel burgerplichten - 15 april 2005
• Dossier: Waarden en normen (zeer uitgebreid)