Datum:            26 maart 2014

De heer Segers (ChristenUnie): Voorzitter. Toegang tot het recht is een wezenskenmerk van de rechtsstaat. De lakmoesproef daarbij is de vraag of de allerzwaksten en allerkwetsbaarsten toegang tot het recht hebben. In de voorbereiding van dit debat hebben we van verschillende kanten casussen aangereikt gekregen, bijvoorbeeld van bijstandsgerechtigden die hun bijstand zouden kunnen verliezen en dan geen aanspraak kunnen maken op rechtsbijstand, met alle gevolgen van dien voor bijvoorbeeld schuldhulpverlening. We hebben ook voorbeelden gekregen uit het vreemdelingenrecht, bijvoorbeeld van Syrische vluchtelingen, Oegandese homo's en een Iraniër die christen is geworden en die als gevolg van verandering van beleid een nieuwe aanvraag wil indienen. De toegang tot het recht staat voor hen onder druk en daar maakt mijn fractie zich grote zorgen over.

Ik sluit mij aan bij de vragen naar aanleiding van de moties die zijn ingediend door de Eerste Kamer. Het betreft een politiek feit waar de staatssecretaris al op heeft gereageerd. Het is echter wel een stevige uitspraak die op tafel ligt, namelijk dat die 85 miljoen niet leidend mag zijn, maar dat het gaat om een visie. De Eerste Kamer vraagt de staatssecretaris ook om het gehele plan te heroverwegen. Dat is een heel vergaande uitspraak. Ik wil daarom toch een reflectie van de staatssecretaris op de moties.

De staatssecretaris heeft bovendien zelf ook inhoudelijk gereageerd, bijvoorbeeld als het gaat om consumenten- en huurgeschillen. In dat kader zegt hij dat er geen sprake van kan zijn dat die rechtsgebieden zijn uitgesloten. In de brief van 18 februari schrijft hij echter wel dat de uitgangspunten zoals die zijn opgesomd in de eerdere brief, onveranderd zijn. Hij verandert dus niets, maar tegelijkertijd spreekt hij wel voor de Eerste Kamer. Hoe verhoudt  het een zich tot het ander? Ik wil hier echt een reflectie op van de staatssecretaris. Er wordt namelijk een politiek en heel principieel punt gemaakt.

Ik wil ook weten wanneer de staatssecretaris met zijn visie komt. In de overwegingen legt de Eerste Kamer echt de vinger bij de 85 miljoen. Die 85 miljoen mag volgens de Eerste Kamer niet leidend zijn; het gaat om een visie. Wanneer komt die visie in reactie op de motie-Ruers c.s.?

De staatssecretaris is in overleg geweest met het veld. Hij schrijft daar heel warme woorden over, maar in een van de brieven wordt heel fijntjes opgemerkt dat die warme woorden geheel voor rekening van de staatssecretaris komen. Of de liefde helemaal van twee kanten komt, is dus maar zeer de vraag. In één brief staat ook dat alternatieven zonder argumentatie worden afgewezen. Er zijn alternatieven aangedragen maar de staatssecretaris zegt dat die heel weinig opleveren en hij schuift ze heel gemakkelijk en zonder doorrekening terzijde. Ik vraag de staatssecretaris om hier meer woorden aan te wijden. Waarom zijn de aangedragen alternatieven op deze wijze afgewezen?

Wat is de oorzaak van het toegenomen beroep op rechtsbijstand? De staatssecretaris legt vooral het gemak waarmee mensen naar de rechter stappen als probleem neer, maar we kunnen ook te maken hebben met ingewikkelde regelgeving en een toename van echtscheidingen, wat leidt tot een groter beroep op rechtsbijstand. Ik wil dus een heldere probleemanalyse, zodat we weten waarom er een groter beroep wordt gedaan op rechtsbijstand, voordat we aan zo'n grote operatie beginnen.

Ik kom te spreken over de stapeling van maatregelen. Zoals ik al zei, zijn er vanuit de advocatuur meerdere schrijnende voorbeelden aangereikt van mensen die door verschillende plannen -- rechtsbijstand, griffierecht, eigen bijdrage -- niet meer hun recht zullen halen. Hoe werkt de stapeling uit? Hoeveel mensen met een minimuminkomen of lager worden geraakt door de nieuwe maatregel van de verhoging van het rechtsbelang naar €1.000? Van iemand in de bijstand kan dan in één keer de bijstand worden stopgezet, en dat kan nog veel meer ellende veroorzaken dan alleen maar het stopzetten van het inkomen. Het kan namelijk ook verdere problemen tot gevolg hebben, zoals een toename van schulden. Die stapeling is dus een serieus punt.

Een belangrijke pijler van het nieuwe stelsel is de versterking van de eerste lijn, het Juridisch Loket. Daaraan zijn al veel woorden gewijd. In pilots wordt onderzocht wat efficiënt is. Wanneer zijn de uitkomsten van de pilot bekend? Wanneer komt het inrichtingsvoorstel voor het versterken van de eerste lijn? Het is lastig om hier en nu al te oordelen over het bedrag van 30 miljoen en over de vraag of de planen van het kabinet haalbaar zijn terwijl er tegelijkertijd voldoende bescherming wordt geboden aan burgers met een smalle beurs. Bovendien zal moeten worden gekeken of andere vormen van hulp en interventie niet meer soelaas bieden voor het oplossen van de problemen. Er wordt bijvoorbeeld gerefereerd aan gemeentelijke schuldhulpverlening. Weten we echter of die niet leidt tot een verschuiving van de problemen? We kunnen op dit punt wel winst boeken, maar als dat elders tot grotere wachtlijsten leidt of tot een groter beroep op schuldhulpverlening, is dat een verschuiving van lasten die per saldo voor de rijksbegroting geen soelaas biedt.

Ik kom op het fonds principiële zaken. Dit is door collega Recourt als hardheidsclausule gesuggereerd. De staatssecretaris wijst naar mogelijkheden in de huidige Wet op de rechtsbijstand en wil dit fonds daarom niet instellen. Ik vraag mij af hoe vaak gebruik wordt gemaakt van de huidige voorziening. Verwacht de staatssecretaris dat dit zal veranderen na de invoering van het nieuwe stelsel? Is dit dus daadwerkelijk een vangnet?

Mijn fractie had grote zorgen over de gevolgen voor het vreemdelingenrecht van de bezuiniging. Gelukkig heeft de staatssecretaris in zijn eerste herziening van de plannen de bezuinigingen op zogeheten kennelijk ongegronde bezwaarschriften en kennelijk ongegronde hoger beroepen bij de Raad van State teruggedraaid. Ik heb wel vragen over de toegang tot het recht met betrekking tot herhaalde asielaanvragen. Ik noemde de casus zojuist al. No cure, less fee is ingevoerd om stapeling van zaken te voorkomen. Ik heb begrepen dat er inderdaad een groep advocaten kwaadwillend stapelt. Is dat echter niet veel meer een zaak voor de Nederlandse Orde van Advocaten? Moet die daar deze advocaten niet op aanspreken? Het kan in ieder geval geen reden zijn om mensen die te maken hebben met gewijzigd beleid, geen toegang meer te laten hebben tot het recht. Dat zou een heel onrechtvaardige consequentie zijn van een wellicht reëel probleem.

De voorzitter: Mijnheer Segers, ook u bent over uw tijd heen.

De heer Segers (ChristenUnie): Ik wil graag nog een vraag betreffende consumenten- en huurgeschillen onderstrepen. De staatssecretaris heeft hier tegenover de Eerste Kamer al iets over gezegd. Graag wil ik een verduidelijking daarvan.

Ik sluit af met de kern van deze stelselwijziging. Wat garandeert dat de zwaksten in onze samenleving, vreemdelingen, mensen met een kleine beurs, toegang tot het recht behouden? Dat is de essentiële vraag. Ik zou in ieder geval graag zien dat de staatssecretaris de oorzaken van de problemen aanpakt en niet de gevolgen ervan met financiële bezuinigingen probeert te beteugelen.

Voor meer informatie: www.tweedekamer.nl.