Op 18 juni presenteerde een commissie onder leiding van bankier Kees van Dijkhuizen haar adviezen voor een eenvoudiger belastingstelsel. Een lofwaardig streven die vereenvoudiging. Maar terecht maakte de redactie van deze krant zich kwaad over een van haar pleidooien, dat tegen de giftenaftrek, die als nutteloos wordt weggezet.

In de wet is geregeld dat belastingbetalers hun giften aan algemeen nut beogende instellingen (ANBI’s) mogen aftrekken van de belasting. Concreet: wanneer iemand 1000 euro weggeeft, hoeft hij daarover geen belasting te betalen. De commissie begaat een fout wanneer zij stelt dat de giftenaftrek niet tot meer of hogere giften leidt en dus verspilde moeite zou zijn. Het bewijs ontbreekt. De commissie baseert zich op een evaluatie van de giftenaftrek uit 2009, gedaan in opdracht van toenmalig staatssecretaris van Financiën De Jager. Wie deze evaluatie er nog eens bij pakt, leest: „De invloed van de aftrekbaarheid van giften kan niet worden onderzocht door een vergelijking van een groep die wel in aanmerking komt voor de aftrek met een groep die hiervoor niet in aanmerking komt.”

Wat kan er dan wel gezegd worden? Dat mensen die in een hoger tarief vallen en dus meer belastingvoordeel per gegeven euro genieten niet meer geven dan mensen die in een lager tarief vallen. Tja, gevers zijn geen calculerende burgers, niet echt een schokkende conclusie. Het evaluatierapport stelt dan ook terecht dat „het loutere feit van de aftrekbaarheid wel van invloed kan zijn op de bereidheid tot het doen van giften.” Een wankele zaak dus van Van Dijkhuizen tegen de giftenaftrek.

Alle hens aan dek

Wat staat er op het spel? De aftrek van giften voor „kerkelijke, charitatieve, culturele en wetenschappelijke instellingen” werd in 1952 geïntroduceerd door de toenmalige minister van Financiën, PvdA’er Lieftinck. Juist in de moeilijke tijden van de wederopbouw moest de overheid burgers stimuleren om bij te dragen aan hun samenleving, aldus Lieftinck. Niet ter bevoordeling van de burger, maar ter ondersteuning van de vele maatschappelijke initiatieven die in Nederland werden ontplooid. Zijn voorstel werd zonder hoofdelijke stemming door de Kamer aangenomen.

Onze huidige crisisjaren worden weleens vergeleken met de wederopbouwperiode. Alle hens aan dek! Bovendien zet de regering sinds enkele tientallen jaren in op de omvorming van de verzorgingsstaat tot een samenleving waarin burgers en maatschappelijke organisaties een grotere rol krijgen toebedeeld in de onderlinge solidariteit. Een nogal vreemd moment dus om te gaan tornen aan een regel die bedoeld is ter ondersteuning van het draagvlak van maatschappelijke organisaties, in termen van geld en betrokkenheid.

Gulden middenweg

Daar zit een ideologische kant aan. Wanneer het gaat om de organisatie van onze onderlinge zorg zijn er twee uitersten te benoemen: het laisser faire-principe waarbij de overheid geen enkele rol heeft en het principe van de alomvattende verzorgingsstaat. In Nederland hebben we vaak naar een gulden middenweg gezocht, waarbij de overheid burgers ook stimuleert om verantwoordelijkheid te nemen voor hun samenleving. Dit is een principe dat wordt gekoesterd in de christelijk-sociale traditie en dat concreet tot uitdrukking komt in een maatregel als de giftenaftrek.

Daar zit nog een principiële kant aan. De overheid heeft geen monopolie op activiteiten van algemeen nut en zij dient zich zo neutraal mogelijk op te stellen ten opzichte van private activiteiten van algemeen nut. Ze stelt daarbij wel kaders, door de verlening van de ANBI-status, maar geeft burgers de ruimte zelf eigen afwegingen te maken. Dat is een vorm van directe democratie die niet voor niets in vrijwel alle volwassen democratieën gangbaar is.

De financiële kant, ten slotte. Nederlanders geven jaarlijks ruim 4 miljard euro weg. Maar de aftrek is begrensd, bijvoorbeeld door een inkomensdrempel en een plafond. De gemiste inkomsten voor de staat bedragen mede daardoor nog geen tiende van dat bedrag.

Met de giften doen kerken en maatschappelijke organisaties geweldig werk: stellen er predikanten van vrij, helpen kwetsbaren in de samenleving, coördineren vrijwilligerswerk, delen voedsel uit, doen onderzoek naar kankerbestrijding en ga zo maar even door. Hun donateurs voelen zich bij dat werk betrokken en vele maatschappelijke initiatieven weten zich zo gedragen door de samenleving. Geen nutteloze regel dus, die giftenaftrek, maar een goede manier om mensen ruimte te geven te investeren in datgene wat hen dierbaar is.