Mijn reis bracht me onder andere aan de eettafel van Arjen Lubach – in de hoop dat wij, voorbij onze woordenstrijd op Twitter en radio, elkaar beter zouden begrijpen. Er volgde een intensief gesprek bij de koffie met kaakje, zonder dat die anderhalf uur ons veel dichter bij elkaar bracht. Een fractiemedewerkster was naderhand zo vriendelijk de opname van het gesprek uit te tikken. Ze liet zich ontvallen dat ze wel van ons beider felheid was geschrokken. Daar schrok ik weer van. Ik zag opeens twee beterweters aan een tafel praten over waarheid, wetenschap en geloof. Ik besefte dat ik zelf evenzeer deel uitmaak van die breuklijnen en dat het ook mij lastig valt bruggen te slaan. Ik wist opnieuw dat ik niet bij machte ben om, in een land waar God vaak al niet eens meer gemist wordt, Hem met mijn woorden dichterbij te brengen. Als we weer van God zelf willen horen, dan zullen we God voor zichzelf moeten laten spreken.

betere toekomst
Ik hoop dat mijn zoektocht ons helpt bij de verdediging van de vrijheid om te geloven en niet te geloven. Ik hoop dat we in ons land de ruimte houden om werk te maken van geloof, zodat de christelijke Beatrixschool zich in de Haagse Schilderswijk kan blijven inzetten voor een betere toekomst voor al die verschillende kinderen. Zodat Cornel Vader, de voorman van het Leger des Heils, die ik tijdens mijn tocht ontmoette, de hand kan blijven reiken naar mensen waar niemand anders naar omziet. En toch. Een land met godsdienstvrijheid is bij lange na nog geen garantie voor de terugkeer van God zelf.

Begin jaren negentig schreef de hervormd-gereformeerde hoogleraar Graafland een indrukwekkend boek over godsverduistering. Hij beschreef hoe het geloof in God bij veel Nederlanders als zand tussen de vingers wegglijdt. Het ongeloof en soms ook de onmacht om te geloven hangen als het zwaard van Damocles boven ons hoofd. Elke familie waarin God al zo lang en indringend heeft gesproken, is een generatie verwijderd van ongeloof en de kiem van secularisatie zit al in ons aller hart. De avond waarop professor Graafland voor ons als Leidse studenten een indringende lezing over godsverduistering hield, zal ik nooit vergeten. Maar dat heeft ook te maken met de ene blik van die ene amica tussen al die anderen. Dat magische moment waarop twee mensen elkaar heel even aankijken en weten dat die ander hetzelfde voelt wat jij voelt. De avond over godsverduistering was ook de avond dat de vonk van de liefde oversloeg tussen mij en mijn latere vrouw. Een sombere avond was het begin van iets moois.

deur op een kier
Jesaja 9 belooft dat een volk dat in duisternis woont, een groot licht zal zien. Ik wil het geloven. Ik geloof het ook. Maar ik ben in ons land al blij als de deur op een kier gaat en er een streepje licht komt in onze donkere kamer van Damocles.

De laatste publicatie van Joost Zwagerman was de dichtbundel Wakend over God. Als een moderne profeet die wist wat ging komen, als een zoon van een godverduisterd land en met een God-vormig gat in zijn hart, dichtte hij daarin voor zijn ‘lief’:

Mijn lief, wees alsjeblieft
heel lief voor mij, nu God
mij denkelijk heeft uitgewist.
Mijn lief, blijf alsjeblieft
heel dicht bij mij. Misschien
word ik door God gemist.
Mijn lief, vertrouw ook
nu op mij. Ik ben niet weg,
God ademt mij. Mijn lief
wees alsjeblieft heel lief
voor mij. Misschien heeft God
zich in mijn dood vergist.

Deze column verscheen eerder in het Nederlands Dagblad.