De 'participatiesamenleving' is uitgeroepen tot het woord van het jaar en het wordt hoog tijd de woordenboekenschrijvers te helpen aan een definitie. De herdenking van tweehonderd jaar Koninkrijk biedt aanknopingspunten. Een van de eerste oefeningen voor een grondwet, de staatsregeling uit 1798, hield alle Nederlandse burgers voor: 'Doe aan anderen, ten allen tijde, zoo veel goeds, als gij, in gelijke omstandigheden, van hun zoudt wenschen te ontvangen'.

Naastenliefde, daarover zou het in het debat over de participatiesamenleving wat meer mogen gaan. Naastenliefde is niet iets uit het verleden, geen utopische toekomstdroom. Iedere dag weer zetten mensen zich in voor elkaar in gezinnen, vriendschappen, in geloofsgemeenschappen, sportclubs, als bevlogen ondernemer, in het onderwijs, als zorgverlener en ga zo maar door. Mensen komen zo tot hun recht, niet alleen als individu, consument of belastingbetaler, maar samen in dit leven.

Vrijwilligers weg
Het is daarom goed, zoals in de troonrede, de verzorgingsstaat kritisch tegen het licht te houden. De christelijk-sociale politiek heeft altijd het belang benadrukt van een overheid die de samenleving niet overwoekert door bevoogding en regelzucht. En dat is helaas wel vaak het geval. Creatieve ondernemers en professionals botsen op publieke controledrift. Toegewijde vrijwilligers moeten het veld ruimen voor beroeps- krachten, omdat die beter te sturen zouden zijn. De wereld op zijn kop.

De overgang van een Haagse bureaucratie naar lokaal maatwerk is daarom toe te juichen, mits de gemeenten de tijd en het geld krijgen hun verantwoordelijkheid zorgvuldig vorm te geven. De overheid dient de samenleving te ondersteunen. Het is dus mooi dat een meerderheid in de Tweede Kamer het voorstel van de ChristenUnie steunt over de kabinetsvisie op de samenleving.

Het gaat niet aan hulpverleners weg te bezuinigen die mensen net weer dat duwtje kunnen geven om op eigen benen te staan. Of om alleenstaande ouders in de bijstand hun uitkering af te nemen en de arbeidsmarkt op te jagen, zodat zij er niet meer voor de kinderen kunnen zijn. Als de participatiesamenleving alleen maar gaat over de plicht te werken en belasting op te brengen, dan kan die ons gestolen worden.

Hoe het wel kan is te leren bij talloze inspirerende voorbeelden van kleinschalig en creatief maatwerk. Denk aan Stichting Present, die mensen die graag eens een zaterdag de handen uit de mouwen steken, in contact brengt met mensen die hulp behoeven. Denk aan de maatjesprojecten, tussen mensen met kennis en contacten en kwetsbare jongeren of mensen in de schuldhulpverlening. Denk aan Social Enterprise NL en al die ondernemers die hun winstdoelen verbinden aan een maatschappelijke inzet, bijvoorbeeld voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Krampachtig
Waarom doen zij dat? Omdat zij de samenleving niet opgeven en werken vanuit een warm hart voor mensen. En dat verdient ruimhartige steun van de overheid. Een overheid die ruimte durft te bieden aan mensen die handelen uit liefde, geeft ruimte aan de eigen motivatie van mensen. Politici moeten af van hun krampachtige omgang met geloof en overtuiging. Als een islamitische jeugdzorgwerker beter in staat is een moslimgezin uit de problemen te helpen, schep daar dan de mogelijkheden voor. Als een christelijke welzijnsorganisatie met door geloof gedreven medewerkers en vrijwilligers geweldige resultaten boekt, ondersteun die dan zo ruimhartig als andere welzijnsorganisaties.

Een overheid die ruimte wil bieden aan de samenleving, biedt ruimte aan mensen die naar elkaar omzien, aan bevlogenheid, passie en liefde. Zaken waarover we soms nauwelijks meer durven te spreken, maar die gelukkig in onze samenleving nog alom aanwezig zijn.

(Dit opiniestuk is op 14 december 2013 gepubliceerd in dagblad Trouw)