Een gebrek aan zichtbare verscheidenheid kan snel leiden tot democratische luiheid van de meerderheid. Die luiheid is een kwaal van alle meerderheden, van alle tijden en alle plaatsen. Van Nederlandse protestanten toen een katholieke minderheid geen volledige vrijheid had en van de islamitische meerderheid in het huidige Egypte, die de christelijke minderheid geen gelijke rechten gunt.

Hoe groter de meerderheid, hoe groter de democratische luiheid. Omdat een meerderheid altijd gelijk kan krijgen, denkt de meerderheid dat ze ook altijd gelijk heeft. Maar juist de onderdrukking van die reflex en de omgang met minderheden vormen de democratische lakmoesproef.

Mill was radicaal in zijn keus voor de vrijheid van de kleinst mogelijke minderheid: "Als de gehele mensheid met één uitzondering dezelfde mening had, terwijl die ene persoon een tegengestelde opvatting koesterde, dan zou de mensheid even weinig recht hebben om die ene persoon tot zwijgen te brengen dan hij zou hebben om de mensheid het zwijgen op te leggen, als hij de macht had."

Het initiatiefwetsvoorstel van D66 wil de ongeveer 85 eenlingen wel het zwijgen opleggen. Althans, in de functie van trouwambtenaar. Het is de meerderheid die niets meer wil horen van een afwijkend standpunt over het homohuwelijk.

Bij de behandeling van het wetsvoorstel dat in 2000 het homohuwelijk mogelijk maakte, markeerde de toenmalige PvdA-staatssecretaris Cohen de vrijheid van de minderheid nog wel. Hij "kon zich de gewetensbezwaren buitengewoon goed voorstellen". Dit tot opluchting van toenmalig GroenLinks-Kamerlid Femke Halsema: "Ook GroenLinks vindt dat ruimhartig moet worden omgegaan met ambtenaren die principiële of religieuze bezwaren hebben tegen het huwelijk van homoseksuelen. De tolerantie die ik bepleit, heeft als logische keerzijde dat ik religieuze andersdenkendheid respecteer."

Traditie
Dat was de tolerantie van 2000 en dat is niet de tolerantie van 2013. De ambtenaar met gewetensbezwaren van het jaar 2000 heet in 2013 een weigerambtenaar. Ziedaar de vooruitgang in onze omgang met mensen met een standpunt dat afwijkt van de meerderheid.

Naar de maatstaven van Job Cohen en Femke Halsema uit 2000 en die van de Raad van State van nu is er geen probleem. Van alle aanstaande echtparen in elke gemeente van Nederland kan het huwelijk worden voltrokken. De laatste 85 gewetensbezwaarde trouwambtenaren werken bij de gratie van een lange, rijke traditie van tolerantie.

In die traditie hadden we eerder zelfs wettelijke ruimte voor mensen met gewetensbezwaren tegen leerplicht, verzekeringsplicht, inentingsplicht en bepaalde militaire taken. In de jaren tachtig ontstond de erkenning dat in de verhouding tussen werkgever en werknemer gewetensbezwaren aan de orde kunnen komen.

Juist vanwege die traditie bepleit ook de Raad van State een pragmatische oplossing. En in diezelfde lijn adviseerde ook hoogleraar Kees Schuyt al eerder om van de kwestie van de gewetensbezwaarde ambtenaar geen prestigestrijd te maken.

Helaas kiest D66 niet voor de pragmatische route. En als je met paarse partijen in de meerderheid bent, kun je de prestigestrijd winnen. Dat willen ze ook omdat gewetensbezwaarde ambtenaren zouden bijdragen aan een klimaat van intolerantie. Maar als het om bestrijding van homohaat gaat, dan moeten we eerder naar een gemiddelde voetbalkantine of naar Amsterdam-West dan naar die 85 ambtenaren die hun gewetensbezwaren hebben gedeeld in het besloten overleg met hun werkgever.

Grijs gebied
Het hebben van gewetensbezwaren is voor de ChristenUnie overigens geen recht. Wij bepleiten ook geen wettelijke erkenning, dat zou niet passen. Omgekeerd is er dus ook geen recht dat zomaar kan worden ingetrokken.

Een gewetensbezwaar is een moreel getint beroep van een goede werknemer op de redelijkheid van een goede werkgever. Dat levert een grijs gebied op, een ruimte voor werkgever en werknemer waarin samen naar een oplossing wordt gezocht. Als het onoverkomelijk wordt, hebben we een rechter die van geval tot geval helderheid kan verschaffen.

Kunnen leven met verschil is de grote uitdaging in een tijd waarin die verschillen eerder groter worden dan kleiner. Dan helpt het niet verschillen wettelijk te verbieden of achter de voordeur te stoppen. Dat kweekt alleen maar democratische luiheid.

Democraat ben je niet omdat je jezelf zo noemt, maar word je als je, in navolging van Mill, de verscheidenheid niet schuwt en ruimte laat voor grondige meningsverschillen. Je toont je een ware democraat als je in de positie bent de vrijheid van een minderheid in te perken, maar besluit om dat niet te doen.