Wie rijk is, heeft een „neiging er de verkeerde dingen mee te doen” (John Kenneth Galbraith). Een land dat tot ontwikkeling komt, moet de middelen waarover het beschikt niet verjubelen aan consumptiegoederen of aan de welvaart van sommigen. Er zijn hogere doelen te dienen: kwalitatief goed onderwijs, goede gezondheidszorg, goede en rechtvaardige bestaansvoorwaarden voor iedereen, een duurzame economie.

Deze algemene politieke beschouwingen worden overschaduwd door de crisis in Europa. Dit is allang niet meer een financiële crisis alleen of een kwestie met Griekenland. Het is een politieke crisis, een vertrouwenscrisis en als we nog langer in de vlek wrijven het begin van grote sociale onrust.

Kordaat handelen is er niet bij. De politiek lijkt verlamd. Onheldere besluitvorming over duizelingwekkend veel miljarden is het gevolg. Burgers kunnen slechts op grote afstand toekijken. En wie vraagt er nog naar de mening van het Nederlandse parlement?

In de eerste plaats is pijnlijk duidelijk geworden dat een economie niet op schulden kan worden gebouwd. Schulden maken leek geen probleem als schulden maar op enig moment in de toekomst worden afgelost. Maar schulden maken is rekenen op een welvaart die per definitie onzeker is.

Onze fractie zou willen zien dat er stappen worden gezet naar een ander financieel en economisch denken. Schulden moeten aflosbaar zijn door eigen arbeid. Hoe komen we zo snel mogelijk bij zo’n economisch systeem?

In de tweede plaats zijn we in zekere zin bedrogen in de verwachting dat een interne markt en de euro als gezamenlijke munt zou leiden tot economische convergentie. Onze rijkdom heeft het ons veroorloofd een tijdlang blind te zijn voor grote economische verschillen in de eurozone. Dit was een politieke achteloosheid die nu als boemerang naar ons terugkeert.

De oplossing hiervoor is niet op korte termijn te verkrijgen. Ook voorstellen voor een Eurocommissaris die begrotingsdiscipline afdwingt, biedt geen soelaas om de enorme kapitaalsbehoefte op korte termijn af te dekken.

Aan welke scenario’s denkt het kabinet wanneer de crisis verder escaleert? Is er een scenario voor een kleinere eurozone van landen met vergelijkbare economieën die zich houden aan dezelfde afspraken? Beter zo’n eurozone dan opgenomen worden in een mondiale machtsstrijd die gewonnen wordt door de machtsblokken met de grootste kapitaalsvoorraad.

In de derde plaats maak ik een opmerking over het gemis aan werkelijk debat over normen en waarden in de economie. Er liggen 
jaren achter ons waarin we daarover veel spraken. Inmiddels is het 
duidelijk dat je geen gezond economisch systeem bouwt als je morele teugels laat vieren. Geldzucht neemt de plaats in van dienstbaarheid, zelfverrijking de plaats van een economie van het genoeg.

We zullen het moeten hebben over normen en waarden om op een beter pad te komen. Nu betalen juist die mensen het gelag die part noch deel hebben aan de crisis, de jongeren voorop. Dit moeten we niet goedvinden.

Het is werkelijk tijd voor een ander verhaal. Het financieel systeem moet weer dienstbaar worden gemaakt aan echte economische ontwikkeling, aan de samenleving, aan rechtvaardige verhoudingen tussen mensen. Als dat verhaal in Europa wordt verteld, zou ik ook weer kunnen geloven in Europa.

We leven in ongewoon moeilijke tijden en er komt veel op ons af. Het herfsttij lijkt gekomen. Er is een dreiging van verval en neergang, er is verzwakt vertrouwen in de instituties die ons leiden, er is veel ergernis en weinig geloof in welke toekomstvisie dan ook.

Johan Huizinga beschreef het ”herfsttij der middeleeuwen” als een periode van grote vermoeidheid en grote levensfelheid tegelijkertijd. Die beide zien we ook nu. Gelukkig leven we in een land waar het relatief goed gaat. Er is vrijheid, er zijn vreedzame omstandigheden, er is voldoende welvaart om een leefbare samen­leving in te richten. Laten we echter beseffen dat het niet onze rijkdom is die ons dit brengt. Rijkdom verdeelt, rijkdom is een god die afgunst en hebzucht aanwakkert, rijkdom is een macht die corrumpeert en ziek maakt.

Ik vond een herfstbeeld in Spreuken 12:28. „Wie op rijkdom vertrouwt, is als een blad dat valt.” Vroeg of laat komt het verval. Het is beter te bouwen op een grondslag van waarden die een samenleving versterkt en samenbindt. Daar kom je ook in tijden van crisis het verst mee. Ik wens dit kabinet in deze uitzonderlijk moeilijke omstandigheden namens mijn fractie de zegen van God en veel politieke wijsheid toe.

De auteur is senator van de ChristenUnie. Dit artikel is een samenvatting van de toespraak die prof. Kuiper dinsdag hield tijdens de algemene beschouwingen in de Eerste Kamer. Zie: http://www.refdag.nl/opinie/roel_kuiper_maak_financieel_systeem_weer_dienstbaar_aan_samenleving_1_598595

Voor de volledige bijdrage van de ChristenUnie tijdens de APB in de Senaat zie: http://t.co/mr1yAcoZ