Na maanden afwachten heeft de integratienota van dit kabinet eindelijk het licht gezien. Het kabinet komt met een nieuw perspectief: een verplichtend integratiebeleid dat ‘de waarden van de Nederlandse samenleving’ als uitgangspunt heeft: vrijheid, gelijkwaardigheid, verdraagzaamheid, tolerantie en solidariteit. De ChristenUnie herkent in dit nieuwe perspectief veel van haar eigen integratienota uit 2010 ‘Samen Nederland’. Helderheid over waarden, huis- en spelregels en het eerbiedigen van onze democratische rechtstaat moet leidend zijn voor iedereen die zich vestigt in een nieuw thuisland.

Het getuigt van moed om in een geïndividualiseerde en geseculariseerde samenleving te willen streven naar een sociale, stabiele samenleving waarin mensen in vrijheid en verantwoordelijkheid kunnen samenleven en waarin niet de afkomst maar de toekomst telt. Maar het kabinet geeft in haar visie onvoldoende aan wat te doen als de waarden niet eigen worden gemaakt en onderling in botsing komen. Waarden als vrijheid en verdraagzaamheid komen dagelijks met elkaar in botsing. Dat merken onderwijzers, politieagenten en vele andere beroepsgroepen in hun dagelijkse werkpraktijk. De geweldsincidenten tegen ambulancebroeder kennen we inmiddels. Onaangepast gedrag van straatgenoten die op de dag dat het hen uitkomt het huisvuil op straat zetten. De middelvinger in het verkeer. Hondenpoep op de stoep. We ergeren ons er allemaal groen en geel aan.

De maatregelen die het kabinet voorstaat bieden helderheid aan nieuwkomers over wat er van hen verwacht wordt maar missen concrete acties om die verbonden samenleving te helpen creëren. Het kabinet legt terecht een deel van de verantwoordelijkheid bij burgers en sociale (of geloofs)gemeenschappen neer maar is erg zuinig met maatregelen om die cultuur van verbondenheid te helpen bewerkstelligen

Maar belangrijker nog, wat ik mis in de visie van minister Donner is het belangrijke gegeven dat een samenleving niet zonder onderlinge trouw en verbondenheid kan. Een samenleving zoals minister Donner die wenst blijft onbereikbaar als die niet is gebaseerd is op onderlinge trouw en verbondenheid. Hoe je het ook wendt of keert; er wonen in ons land mensen met verschillende culturele achtergronden en afkomst en deze verschillen poetsen wij niet zomaar weg. Naar de mening van de ChristenUnie moet het kabinet ambitieuzer inzetten op een samenleving waar iedereen maximaal gebruik kan maken van burgerrechten, grondrechten en onze zogeheten westerse vrijheden. Die zijn echter niet los verkrijgbaar. Loyaliteit is een kwestie van het hart en gaat hand in hand met acceptatie door de ontvangende samenleving. Dus willen wij dat nieuwkomers loyaal zijn, dan ligt hierin een grote uitdaging voor het kabinet en de samenleving.

Die wederzijdse loyaliteit is ook herkenbaar in een document als de universele verklaring van de Rechten van de Mens die aangeeft dat iedereen plichten heeft ten opzichte van de gemeenschap ‘zonder welke de vrije en volledige ontplooiing van zijn persoonlijkheid niet mogelijk is’. Christenen kennen deze grondregel natuurlijk ook uit de Bijbel: bij voortduring worden door heel de Schrift heen niet alleen machthebbers als koningen en heersers maar ook mensen in persoon aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor de mensen om zich heen en daarmee de samenleving als geheel. Anders gezegd: die waarden en verantwoordelijkheden behoren tot de grondregels die God in de schepping aan mensen heeft meegegeven als opdracht en als levensdoel.

Een samenleving die verbondenheid voorstaat, plaatst mensen niet in hokjes, maar kiest voor wederzijdse afhankelijkheid en gemeenschapszin. Volgens de ChristenUnie moet vooral dit perspectief in de samenleving handen en voeten krijgen. Er zijn fantastische initiatieven die de onderlinge verbondenheid vorm geven. Organisaties als het vrijwilligersinitiatief Stichting Present en het mooie werk van ‘SchuldHulpMaatje’ laten in praktijk zien hoe mensen verbonden willen zijn met de ander.

Het kabinet schetst een beeld waarin mensen elkaar niet meer verstaan en de multiculturele samenleving vaker als problematisch wordt gezien. En laten we daar ook realistisch over zijn. Veel mensen ervaren de komst van grote groepen nieuwkomers als vervreemdend. Toch moet een te voeren waarden debat, wat ons betreft, niet alleen over nieuwkomers gaan. Samen leven met verschillen vraagt om omgangsregels voor ons allen. In de kern komt dat neer op respect, fatsoen en elementaire beleefdheidvormen ten opzichte van elkaar. Dat noem ik een hoffelijke samenleving. De verschillen worden opgemerkt, maar een hoffelijke houding maakt het mogelijk er mee om te gaan.

Waar hebben we het dan over? Wie weet in deze verwarrende tijd nog precies wat hoffelijkheid is? Daarom heeft de ChristenUnie meer dan eens gepleit voor ‘een Handvest van verantwoordelijk burgerschap’. Zo’n handvest als product van een waarden debat, kan helpen een dergelijke samenleving concreet vorm geven. Het vorige kabinet was drukdoende om te komen met zo’n handvest, maar dit kabinet hoor ik er niet meer over. Dit handvest zou voor het kabinet de ontbrekende schakel kunnen zijn om te komen tot sociaal stabiele samenleving, die openstaat voor andere culturen. Want met een dergelijk handvest krijgt iedereen burgerrecht, maar omgekeerd dus ook een burgerplicht, of, beter gezegd, een burgerlijke verantwoordelijkheid.

Met dit Handvest van verantwoordelijk burgerschap wordt de opdracht om te werken aan verbindingen in de samenleving wat ons betreft gelegd bij de burgers zelf. Dat moet dit kabinet toch aanspreken, daar zij dit gegeven als uitgangspunt van het integratiebeleid hanteert. Met dit Handvest is het voor Nederlandse burgers en iedereen die zich wil vestigen in Nederland helder wat de waarden, spel- en huisregels zijn, waar zij moeten in- of aanpassen en waar zij mogen toevoegen. Dan hoeft de vrouw op leeftijd, wanneer een jongeman in de trein of metro zijn plek aan haar afstaat, niet langer meer te zeggen; ‘dat gebeurt me niet vaak’.