De voorbeelden hiervan zijn bekend. Neem Iran: lange tijd onderworpen aan de door het westen gesteunde Sjah, die weinig ophad met democratie. In 1979 brak de islamitische revolutie uit. Een echte volksopstand, die echter uitdraaide op een regime waar wel verkiezingen worden gehouden maar waar het nog steeds slecht gesteld is met de mensenrechten en godsdienstvrijheid. Om over nucleaire ambities nog maar te zwijgen.

In de Palestijnse gebieden werden in 2006 vrije verkiezingen gehouden. Hamas, gesteund door Iran, won de verkiezing tegen ieders verwachting in. Het bracht weinig goeds: Hamas erkende Israel niet,  greep met geweld de macht in de Gaza en bestookt Israel nog bijna dagelijks met rakketen en mortieren. De christelijke minderheid werd zo goed als verdreven uit Gaza.

Ook in Irak zien we de tendens: via democratische verkiezingen in 2006 kwamen sji’ieten aan de macht. Het resultaat is weinig hoopgevend; christenen worden bedreigd, gedood of verdreven uit Irak. Tweederde van hen is vertrokken naar met name omliggende landen en naar Europa. In Libanon wint de Hezbollah op democratische wijze, eveneens sji’ietisch, gesteund door Syrië aan invloed.

In Egypte wenst de bevolking – en terecht-  niets liever dan vrijheid en vrije verkiezingen, zodat de stem van het volk wordt gehoord. Wie hiervan lijkt te kunnen profiteren is de Moslim Broederschap, partners van Hamas in Gaza. Deze fundamentalistische groepering hoopt via democratische weg erkenning en macht te krijgen in de regering na jaren van autocratische onderdrukking. Nu al vormen onafhankelijke kandidaten van de Broederschap het grootste en belangrijkste oppositionele blok in het Egyptische parlement. Dit geeft grote reden tot vrees. Zij zullen weinig op hebben met fundamentele mensenrechten en de godsdienstvrijheid voor de christenen (Egyptische Kopten) straks. De recente aanslag op de Kopten in Alexandrië staan ons nog scherp voor ogen. En zal dat Egypte nog die bemiddelende rol kunnen spelen in het conflict tussen Israel en de Palestijnen?

Op de achtergrond van deze indrukwekkende volksopstand in het Midden-Oosten zien we een machtstrijd tussen Amerika en Iran gaande. Beide landen investeren honderden miljoenen dollars in hun bondgenoten. Uiteraard met als doel om hun dominante rol in de regio te doen laten gelden, zodat ze toegang blijven houden tot de oliebronnen. Maar naar mijn overtuiging gaat het ook om een strijd met levensbeschouwelijke en religieuze waarden. Tussen waarden die in het westen gemeengoed zijn: de democratische rechtsstaat, respect voor mensenrechten en vrijheid van godsdienst en de islamitische waarden, die staten willen vestigen waar de islam op alle fronten de boventoon voert. Tussen een wereldvisie waarin plaats is voor Israel en christenen in het Midden-Oosten, of een wereldvisie die, als de Iraanse president, Hezbollah en Hamas het voor het zeggen krijgen, uit is op de vernietiging van Israel en langzaam maar zeker uit is op de verdrijving van de christenen uit het Midden-Oosten. De top-10 van Open Doors van landen waarin christenen vervolgd worden spreekt boekdelen:  Iran (2), Irak (8), Jemen (7), Saoedi-Arabië (4).

Wat is een antwoord op deze ontwikkelingen?

We naderen een vacuüm dat kan worden opgevuld of met islamisme, maar het kan ook met een democratische rechtsstaat. Vrije verkiezingen zijn toe te juichen, maar als die ertoe leiden dat bewegingen die de sharia nastreven zoals de Moslim Broederschap, de Hamas en Hezbollah meer macht zullen krijgen, dan komen we bedrogen uit. We moeten hierbij niet naïef zijn. Dr. Tawfiq Hamid, islamgeleerde en vroeger een radicale fundamentalist,  zei afgelopen zaterdag in het Nederlands Dagblad: ’Alleen als ook de islam hervormt, heeft democratisering een kans van slagen in moslimlanden’. In Egypte waren de eerste ongunstige voortekenen al te zien in de media, een poster van Mubarak met een Jodenster op zijn voorhoofd. Ook de leider van de Jordaanse Moslimbroederschap beweerde al dat de Arabieren nu hun tirannieke leiders, bondgenoten van Amerika, moeten verdrijven.

Het Westen doet er dan ook goed zich ferm op te stellen, zoals het tot dusverre doet met Hamas en – tot op zekere hoogte – Iran. Dit is niet kansloos. Het lijkt er op dat de volksopstanden in Tunesië en Egypte eerder worden gedreven door motieven waar elk volk wanhopig van wordt, zoals armoede, werkloosheid en de verstikkende corruptie, in plaats van de wens een staat naar islamitische snit te stichten. Dat zijn motieven waar het Westen wat mee kan. Staat armoedebestrijding en goed bestuur immers niet officieel hoog op de agenda van bijvoorbeeld het EU-buitenlands beleid?

Waar belangen en macht het recht onder druk zet zal men op den duur altijd bedrogen uitkomen. Daarom moeten we de roep om vrijheid krachtig ondersteunen. Dat kan door hulp te bieden bij de ontwikkeling van een democratie, bij het schrijven van een nieuwe grondwet en onderstreping van het belang van bescherming van minderheden. Er kunnen alleen duurzame relaties worden aangegaan met landen die niet alleen democratisch zijn, maar ook hechten aan mensenrechten. Daarom moeten we die krachten stimuleren die de mensenrechten, godsdienstvrijheid en rechten van minderheden respecteren. Dat zijn de werkelijke graadmeters voor democratisering. Het Europees Parlement en de EU doen er goed aan na een mogelijke omwenteling in Egypte en wellicht nog andere landen, met die krachten en bewegingen de banden aan te halen.

Tussen hoop en vrees. Het mag niet aan ons hebben gelegen dat het tweede, de vrees, bewaarheid wordt.

(opiniebijdrage Nederlands Dagblad, 1 februari 2011)