Maar het is de vraag of we daarmee voldoende voorbereid zijn op de vragen die op ons afkomen: vergrijzing, vereenzaming, een AWBZ die financieel niet beheersbaar lijkt, en krapte op de arbeidsmarkt. En dan heb ik het nog niet eens over al die zaken waar het coalitieakkoord niet over spreekt: de noodzaak van waarden in de zorg als naastenliefde, liefdevolle bejegening en onderling vertrouwen. Zaken die je niet in ‘zorgbeginselwetten’ vangt, maar vooral in cultuur en mentaliteit in een zorginstelling.

Mantelzorg
Wat mij verbaast, is dat in het hele hoofdstuk over ouderenzorg in het coalitie- en gedoogakkoord de begrippen mantelzorg en vrijwilligerswerk ontbreken. Juist als we in de ouderenzorg tekortkomingen constateren, zoals liefdevolle aandacht en zomaar dagelijks naar buiten kunnen gaan, is versterking van sociale netwerken rondom ouderen van het allergrootste belang. We moeten een omslag maken van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen met’. Daarbij moet de rol van familie en mantelzorgers de nadruk krijgen in opleidingen van verpleegkundigen (hoe kun je ‘zorgen met’ de familie voor de cliënt) en vervolgens ook in de instellingen zelf. In de afgelopen tientallen jaren is de zorg geïnstitutionaliseerd. De rol van de overheid is sterker geworden. De plicht om te zorgen is verdrongen door het recht op zorg. Terugkijkend moeten we ons eerlijk de vraag stellen of we het niet te veel hebben laten gebeuren dat de overheid een groot deel van onze corebusiness, namelijk onze diaconale taak, heeft afgenomen, en of het niet de hoogste tijd is om bepaalde taken weer ‘terug te eisen’. Natuurlijk wel met een eigentijdse invulling, met behoud van het goede waarvoor de overheid borg moet blijven staan: de betaalbaarheid, toegankelijkheid en bereikbaarheid van de zorg.

Zelfredzaamheid
Grote vraag is onder welke condities en volgens welke aanpak een nieuwe diaconale aanpak zal slagen. De toegenomen individualisering waarbij zelfredzaamheid, onafhankelijkheid en economische zelfstandigheid centraal staan, heeft z’n weerslag gekregen op het groeiende gebruik van de mogelijkheden die de AWBZ biedt. Langs die weg zijn mensen persoonlijk in staat in hun individuele zorgvraag te voorzien. Afhankelijkheid tonen en zorgtaken vervullen voor anderen zijn niet meer vanzelfsprekend. Te afhankelijke situaties, bijvoorbeeld in het geval van dementie worden door velen zelfs als mensonwaardig beschouwd en als reden opgegeven voor een verzoek tot euthanasie. ‘Dementie wil ik mijn familie niet aandoen…’ De laatste tijd hoor ik nog wel eens bezorgd zeggen dat de zorg aan het verschralen is. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat dit niet gebeurt. Maar laten we verschraling van de zorg niet verwarren met het begrip maatschappelijke verschraling, wat zich uit in een toename van mensen die zich buitengesloten voelen en de afname van mededogen met zwakken in de samenleving. Maatschappelijke verschraling ga je niet tegen met een toename van professionele zorg, maar met meer onderlinge verbondenheid en omzien naar elkaar. Als zich op het terrein van jeugd en gezin problemen voordoen, wordt geïnventariseerd wie en wat zich om het gezin bevindt om een bijdrage te leveren aan steun en oplossingen. Vervolgens wordt gekeken welke professionele zorg nog nodig is. Waarom zou je dit eigenkrachtprincipe ook niet toepassen in de ouderen- en gehandicaptenzorg? Aan de maatschappelijke verschraling moet wat gedaan worden. Daarvoor zijn kerken hard nodig. De betekenis van de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan moet elke keer weer opnieuw doordacht worden. Christelijke zorginstellingen kunnen helpen de wisselwerking tussen formele en informele zorg op gang brengen.

Dit is een samenvatting van de lezing die Tweede Kamerlid Esmé Wiegman vorige week hield ter gelegenheid van het veertigjarig jubileum van de Wijngaard en het tienjarig jubileum van de Accolade Zorggroep in Zeist. Deze ingekorte versie is donderdag 18 november in het Nederlands Dagblad gepubliceerd.