Bron: Nederlands Dagblad

door Maarten Vermeulen

Toen Winnie Sorgdrager minister van Justitie werd, zag Van Rhee het al aankomen. Sterker nog, hij liep na haar aantreden meteen haar kamer binnen met het advies een andere woordvoerder te zoeken. Maar zij wilde dat hij bleef. Na acht maanden ging hij alsnog weg. De IRT-affaire daagde, maar Van Rhee mocht niet vertellen hoe de vork in de steel zat. ,,Ik heb haar gezegd dat ze meteen de waarheid moest vertellen, gewoon uitleggen wat ze wist. Als je het verzwijgt en later komt het alsnog uit, zijn de problemen veel groter. Ze luisterde niet. Officieel moest ik weg omdat ik niet assertief genoeg was. Feitelijk werd bedoeld dat ik weigerde een loopje met de waarheid te nemen.''

Met de voorgaande minister van Justitie, de CDA'er Ernst Hirsch Ballin, klikte het beter. Daar liep het 'spel' van Van Rhee gesmeerd en dat was ook de plek waar hij de fijne kneepjes leerde. Hoe je journalisten paait, hoe je een verhaal de krant in krijgt. ,,Op het ministerie is het politieke voortbestaan en imago van de minister elk moment aan de orde. Een wilde kop in De Telegraaf houdt je zo een dag bezig. Het is overleven. Ik vind het leuk te laten zien wat er achter de schermen nog meer speelt. Het is een spel, maar heus niet allemaal vluchtige public relations. Zonder goede argumenten heb je niets te vertellen. Schone schijn, daar prik je zo doorheen.''

Moeders wereld

Het leven van Henk van Rhee verloopt in fases. Eerst zat hij bij de Evangelische Omroep, vervolgens op het ministerie van Jusitie, daarna was hij acht jaar zelfstandig communicatieadviseur, nu is hij directeur op het partijbureau van de ChristenUnie. En straks is er weer wat nieuws.

Alleen het wielrennen doorkruist de afgehandelde blokken van zijn leven. ,,Sport helpt je om je leven te ordenen. Als je verder wilt komen, heb je een trainingsprogramma nodig, een strakke agenda. Het is niet te combineren met een wild uitgaansleven. In mijn studententijd was ik verslaafd aan wielrennen. Ik werd er asociaal van. Bij mijn ouders thuis ging ik altijd vroeg naar bed en werd boos als anderen nog lawaai maakten. Het waren uiteindelijk vrienden die me confronteerden met mijn waan: Henk, is dit nou de bedoeling?''

Al vroeg ontwikkelde Van Rhee een brede blik op de wereld. Vooral dankzij zijn Amsterdamse moeder die de kleine wereld van Breukelen doorbrak. ,,Haar familie zat overal, in Zuid-Afrika, Australië. Op tienjarige leeftijd overleden haar ouders en belandde ze in het weeshuis. Er wordt wel eens smalend gedaan over de kerken van vroeger, maar ik heb groot respect voor de gereformeerde diaconie die haar heeft opgevangen. Ze is haar jeugd onbeschadigd doorgekomen. Mijn ouders leven allebei nog. Mijn vader is vorig jaar genezen van kanker. Er zijn weinig tachtigjarigen die nog een chemokuur krijgen. Het was ook een soort experiment, in een tijdschrift is er iets over gepubliceerd. We hebben veel gebeden toen hij ziek was, of we hem nog even hier mochten houden. Als dat dan ook gebeurt... Dat vind ik wel een wonder. Het zal ook wel te maken hebben met voortschrijdend inzicht. Vroeger was chemotherapie een schot hagel, nu kunnen ze heel gericht mikken.''

Echtheid, dat leerde Van Rhee thuis. De christelijke opvoeding had niet zoveel met kennisoverdracht te maken, wel met vertrouwen in God en verlangen om Jezus te volgen. Dat heeft ervoor gezorgd dat hij niet - zoals veel leeftijdsgenoten - afknapte op de kerkelijke cultuur. ,,Mijn ouders speelden hun geloof niet. En in mijn moeders familie liepen wonderlijke mensen rond. Zoals een oom, die dan bij het Leger des Heils zat en dan weer bij de pinkstergemeente. Dat verruimde mijn blik. Net als de man met het busje die in ons dorp kwam evangeliseren. Hij zette een bord neer en las bijbelverhalen voor. Hij sprak zo indringend en met gezag over God, die indruk laat me niet meer los. Ik weet niet eens meer precies wat hij zei. Wat me aansprak was zijn echtheid, de doorleefde waarheid. Hij wist waarover hij het had.''

Inspelen op emoties

Van Rhee heeft een afkeer van mensen die doen alsof. Wil het op de lange termijn beklijven, dan moet het echt zijn, vindt hij. De woorden komen er makkelijk uit: authentiek, oprecht, waarheid. Maar politiek is een wespennest en de belangen zijn groot. Ook bij de ChristenUnie. ,,Daarom wil ik weergeven wat er in het hart van mensen leeft. Neem nou VVD-leider Van Aartsen in het debat over de Europese grondwet. Die man is niet echt, daar geloof je toch niet in? Hij probeert een rol te spelen, maar daar heeft hij nooit voor geleerd. Van Aartsen is geen acteur, dus hij valt voortdurend door de mand.''

Jezus heeft het over de listigheid van een slang en de argeloosheid van een duif. Dat combineren in een persoon is de uitdaging. De politiek in Den Haag kenmerkt zich door een hoge mate van vluchtigheid. De poppetjes worden snel gewisseld. Kijk naar het CDA, die hebben de afgelopen jaren heel wat mensen versleten. De ChristenUnie ook ja, maar dat had meer te maken met de krampachtigheid na de fusie tussen GPV en RPF. Die periode is nu voorbij, al heeft het wel te lang geduurd. De partij is te lang beheerst door de angst de oude achterban voor het hoofd te stoten. Die is belangrijk, dat snap ik wel. Maar bij de ChristenUnie hoort een andere uitstraling dan bij GPV en RPF.''

Volgens Van Rhee zijn kiezers op drift geraakt. Ook die van de ChristenUnie. Dat vraagt een andere benadering, het moet met meer nadruk. ,,Als je ziet dat de massa openstaat voor jouw standpunt, duik er dan ook in. Met alle middelen die je hebt. In de jaren zestig en zeventig heeft Nederland te veel oude waarden overboord gegooid. Als dat besef doordringt, moet de ChristenUnie er als de kippen bij zijn. Dan moeten we laten zien dat we relevante ideeën hebben.''

Folder

Ook bij de ChristenUnie speelt Van Rhee het 'spel' dat hij in Den Haag leerde. Na kritiek op de eenzijdigheid van eerste versie van de ChristenUnie-folder tegen de Europese grondwet, werd de tweede druk aangepast. Dat bericht werd verpakt in een persbericht met als kop 'Overweldigende aanvraag Grondwet-materiaal ChristenUnie'. Omdat de eerste folder zo gretig aftrek vond, kwam er een 'enigszins aangepaste herdruk', aldus het persbericht. ,,Dat was ook zo'', verdedigt Van Rhee. ,,Ons is verweten dat we manipuleerden met die folder. Onzin. We hebben gewoon alle nee-argumenten op een rij gezet en de folder laten drukken. Onzorgvuldig, dat wil ik best zeggen. We waren de de winst van samenwerking op onderdelen vergeten. Maar de argumenten klopten.

Als je een fout maakt, moet je die over het algemeen meteen open communiceren. Dat bevestigt je authenticiteit. Maar soms wordt die openheid verwrongen en misbruikt. Dan wordt alles wat je zegt in een bepaald kader geplaatst. Dat probeer ik te doorzien, dat past in het spel.''

De manier van communiceren bij de ChristenUnie is anders dan vroeger. Er zit meer emotie in. Dat was zichtbaar in de campagne tegen de Europese grondwet. ,,De advertentie waarin lezers konden kiezen tussen 'ja, superstaat prima' en 'nee, samenwerken is genoeg' was scherp. Als dat het enige was, had ik gezegd dat zo'n versimpeling niet kan. Maar we hadden ook een brochure en de debatten met Rouvoet. Dan is zo'n compacte, scherpe boodschap te rechtvaardigen. Ook als je daarmee inspeelt op emoties. Wat denk je dat de gereformeerde voormannen altijd gedaan hebben? Analyseer hun preken maar eens, het is van alle tijden.

Bij verkiezingen maakt negentig procent van de kiezers een keuze op basis van een bepaald gevoel en ik denk dat het bij de ChristenUnie-achterban niet veel anders is. Ik kom uit kringen waar iedereen op het GPV stemde. Mij konden ze niet goed uitleggen waarom. Is dat geen emotie?''

Niet beschadigd

Eind vorig jaar gebeurde er iets merkwaardigs. Het laat zich het best vertellen in de krantenkoppen die drie dagen achter elkaar verschenen: 'Van Rhee van ChristenUnie naar EO-Netwerk', 'EO begrijpt kritiek op Van Rhee niet' en 'Beoogd hoofdredacteur EO trekt zich terug'. Een nachtmerrie voor iedere communicatieadviseur en voor menig kopstuk zou het direct afgelopen zijn. Maar Van Rhee wordt er niet koud of warm van. ,,Toen de EO-directie mij vroeg, heb ik lang nagedacht. Ik vond dat ik weg kon bij de ChristenUnie, want organisatorisch zat alles op de rit. Het liep allemaal anders. Bij de redactie van Netwerk wilden ze mij niet hebben. Toen heb ik me teruggetrokken. Als het zoveel problemen oplevert, ga ik het niet doorzetten.

Mensen zeggen nu dat ik beschadigd ben. Ik vind het allemaal wel meevallen. Als mensen mij niet willen vanwege mijn overtuigingen, heb ik er vrede mee. De KRO-redactie viel vooral over mijn vroegere bestuursfunctie bij juristenvereniging Pro Vita. Ik was meteen een antiabortusactivist. Zo gaat dat, er wordt een sfeertje gecreëerd.''

Hij vertelt het allemaal met een monotone brom, zonder een spoor van emotie. Alsof hij is ingehuurd door een klant: ik heb geen moment gebaald, ik speel het niet, het is goed zo. Gaat het wel over Van Rhee zelf? Ego's zijn over het algemeen niet zo onkwetsbaar. ,,Ik heb het nooit belangrijk gevonden wat mensen van mij denken. Er is me wel eens verteld dat ik daar wat meer aandacht aan moet besteden. Gek genoeg ben ik wel voortdurend bezig met hoe mensen over anderen denken. Ik voer geen public relations over mezelf. Ik heb niet om dit interview gevraagd.''

De afwijzing bij Netwerk beschouwt Van Rhee vooral als bevestiging van zichzelf. Het is de 'kleingeestige' redactie die niet uit de voeten kon met zijn 'profiel', en Van Rhee is niet van plan dat te veranderen. Het kan zomaar Gods leiding zijn. ,,Het is goed zo. Blijkbaar moet ik daar niet heen. Ik zal niet zeggen dat ik in mijn leven altijd de goede keuzes heb gemaakt. Terugkijkend zie ik wel een wonderlijke lijn: hoe je van het een in het ander rolt, hoe stukjes in elkaar passen. Hoe dat Netwerk-gebeuren in het plaatje past, weet ik nog niet.''

Het lijkt alsof bij Van Rhee alles aan komt waaien. Alles lukt, maar zonder dat hij er op uit is. Een vertekend beeld, vindt hij zelf. ,,Ik heb echt wel geknokt. Bij de solicitatiegesprekken op het ministerie van Justitie, bijvoorbeeld. En wie op zijn 43e een eigen zaak begint terwijl hij vijf studerende kinderen heeft, moet durven vechten. Mijn leven is ondernemen. Dat laconieke beeld wordt veroorzaakt door de nadruk die ik leg op God, die alle dingen ten goede laat meewerken. Maar een ondernemend type als ik, draagt wel wat bij aan 'alle dingen'.''

Na het Netwerk-debacle keerde Van Rhee terug bij de ChristenUnie. Met de belofte dat hij tot de volgende verkiezingen blijft zitten. Overigens werkt er sinds kort wel een Van Rhee bij EO-Netwerk: zijn vrouw. De oud-presentatrice van kinderprogramma EO-Kinderkrant werkt sinds deze maand als producer. Zonder ophef.

Geen proefballonnen

Het is directeur Van Rhee die de permanente campagne bij de ChristenUnie introduceerde. Kort gezegd acties waarmee de partij zich in de kijker speelt. Bijvoorbeeld de campagne 'stop de porno' waar christenen werden opgeroepen te tekenen tegen de overdaad aan bloot. Ook het protest tegen vrije heroïneverstrekking aan verslaafden en de recente petitie tegen 'onfatsoenlijke reclames' zijn onderdeel van de permanente campagne.

,,Als wij dat alleen maar voor de bühne doen, zou ik er niet in geloven. Wij doen goede dingen, en maken die zichtbaar. Dat geeft een goed gevoel, dus stemmen mensen op ons. Daarin laten we ons niet leiden door emoties. Het zijn geen vluchtige ideetjes als 'laten we de huisjesmelkers aanpakken', waarmee PvdA en VVD snel willen scoren. Daar hoor je vervolgens nooit meer iets over. Bij de ChristenUnie hebben we geen proefballonnen. Okee, de 'stop de porno'-actie van de ChristenUnie-jongeren is niet goed doorgezet. Het idee om kaftjes om blootbladen te doen, heeft in Denemarken tot wetgeving geleid. Ze zijn wel goed begonnen, maar het is geen goed voorbeeld van de acties die wij willen voeren. We hadden beter moeten nadenken over een politiek vervolg.''

In de permanente campagne zoekt de partij nadrukkelijk samenwerking met organisaties uit de achterban. Maar het is geen restauratie van een verbrokkelde zuil, haast Van Rhee zich te zeggen. Christenen moeten geen vuist maken, maar Jezus navolgen. ,,Als je alleen maar let op de bedreigingen voor christelijk Nederland, laat je je leiden door angst. Ik wil graag leven vanuit kansen. Dat zorgt ervoor dat je wel eens een klap oploopt, dat hoort erbij. Ik weiger in mijn schulp te kruipen. De kerken lopen leeg, roepen mensen, maar andere kerken puilen uit. Als mijn dochter met haar praisegroep een samenkomst begeleidt, zit er geen vijftig naar tweehonderdvijftig man in de kerk.''

Tot voor kort was de ChristenUnie-directeur betrokken bij de Nederlandse tak van Crossroads International, een organisatie die in geseculariseerde wereldsteden kerken plant. Volgens Van Rhee bij uitstek een organisatie die bij hem past. ,,Een kerk beginnen in gebieden die anderen al hebben opgegeven, dat spreekt me aan. Behalve geloof, vraagt het ook de bereidheid anders na te denken over het functioneren van de kerk. Met de traditionele vormen begin je niks. Je moet het geloof zo communiceren dat de doelgroep snapt waarover je het hebt. Verkopen hoeft niet, het evangelie is een dwaasheid. Dat is niet aantrekkelijk te maken. Maar er gaat door Gods Geest een kracht vanuit waarop je kunt vertrouwen. Het is een illusie dat je geloof zelf kunt overdragen.''

Vijf zetels

De komende twee jaar bouwt Van Rhee verder aan wat hij noemt 'binding'. Mensen moeten een warm gevoel krijgen als ze aan de ChristenUnie denken. ,,Er is behoefte aan binding. Onbewust zoeken mensen daar naar'', denkt Van Rhee. ,,Je ziet mensen hun eigen paleisjes inrichten, maar ze willen ook hun omgeving kennen, er deel van uit maken. Kiezers groeperen zich rondom bepaalde thema's. Het is vluchtig, en levert veel teleurstelling op. Ik denk dat het christendom zo sterk is, dat het mensen blijvend kan binden. Daarmee moet je zeker vijf zetels kunnen halen.''

Wat er na de ChristenUnie volgt, weet hij niet of wil hij niet zeggen. Werk is er genoeg: de christelijke camping in Onstwedde waarvan hij mede-eigenaar is, een project in Sri Lanka waar hij startende ondernemers bijstaat, het bestuur van stichting Zendtijd voor Kerken. Alleen op de fiets waait zijn hoofd leeg. Als hij op bezoek is bij zijn zoon in de Verenigde Staten, fietst hij bijna dagelijks de Placerita Canyon in. ,,Er is daar een weggetje, steeds hoger en stiller. Die weg gaat op een gegeven moment niet verder, maar wat mij betreft gaat die zo door naar de Nieuwe Aarde.''