'Door heftige en langdurige conflicten tussen ouders heeft ongeveer eenderde van deze scheidingskinderen last van problemen als schooluitval, depressiviteit, angst en agressie. Ik ben ervan overtuigd dat deze schadelijke gevolgen kunnen afnemen als ouders samen zorgvuldige afspraken maken en beter communiceren over de zorg voor hun kinderen, zoals ik ook in mijn Nota Gezinsbeleid heb beschreven. Het verplichte ouderschapsplan is daarbij een belangrijk instrument.’

Voor welke ouders geldt de nieuwe wet?
‘De wett elijke verplichting geldt voor gehuwde en geregistreerde ouders. Bij ongeregistreerd samenwonen geldt de verplichting alleen als ouders gezamenlijk gezag hebben. Maar ik denk dat het belangrijk is om niet teveel te focussen op de wettelijke verplichting. Alle ouders die uit elkaar gaan, doen er goed aan een ouderschapsplan op te stellen. Zo’n plan maak je ook niet voor een rechter, maar voor je kind. Met duidelijke afspraken over zorg en opvoeding kunnen ouders voorkomen dat er confl icten ontstaan. Dat is heel belangrijk want juist conflicten rond een scheiding kunnen schadelijk zijn voor kinderen.’

De nieuwe wet bepaalt dat kinderen het recht behouden op een gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders. Wat verstaat u onder gelijkwaardig?
‘Gelijkwaardig ouderschap is het uitgangspunt bij de verzorging en opvoeding van kinderen. Dat betekent niet dat ouders de taken zo gelijk mogelijk moeten verdelen, zoals in het geval van co-ouderschap. Het gaat er vooral om dat beide ouders hun verantwoordelijkheid nemen in het belang van het kind. En dat kinderen hun band met allebei de ouders kunnen voortzetten en verder
ontwikkelen. Hoe dat in de praktijk wordt geregeld, is maatwerk. Daarbij moet steeds worden gekeken naar wat het beste past bij dat ene kind, zijn of haar ouders en de specifieke situatie.’

Het ouderlijk gezag gaat op grond van de wet ook de plicht van de ouder bevatten om de contacten tussen zijn kind en de andere ouder te bevorderen. Waar moeten we aan denken?
‘Je bent en blijft de ouder van je kind, ook als je relatie stuk loopt. Je moet het contact tussen je kind en de andere ouder niet in de weg staan, maar het juist bevorderen in het belang van het kind. Het is bijvoorbeeld heel belangrijk om je niet negatief uit te laten over de andere ouder waar kinderen bij zijn. Dat is soms moeilijk, maar voor een kind is het ontzettend belangrijk om niet te worden geconfronteerd met ruzie onderling.’ Ouders die wel het juridische ouderschap, maar niet het gezag hebben, hebben naast omgangsrecht, ook omgangsplicht gekregen.

Hoe gaat dat in de praktijk, wanneer een ouder bijvoorbeeld geen omgang wil?
‘Iemand die niet wil, laat zich moeilijk dwingen. Er valt altijd wel iets te verzinnen om te zorgen dat er in de praktijk geen omgang is. De verplichting wijst ouders er bij de rechter op dat ze ook na een scheiding ouder blijven. Niet alleen juridisch maar ook praktisch. Met voorlichting proberen wij scheidende ouders duidelijk te maken wat de gevolgen kunnen zijn voor de ontwikkeling van hun kind als zij geen actieve rol spelen in de zorg en opvoeding. Ik wil ook mediators, juristen en andere professionals die bij scheidingen betrokken zijn, oproepen om ouders op hun verantwoordelijkheden te wijzen.’

Ouders die gaan scheiden, worden nu verplicht om aan het verzoekschrift tot echtscheiding een ouderschapsplan te hechten, met daarin afspraken over de verdeling van de zorg, de kosten van de kinderen, het verblijf, informatie over de kinderen en dergelijke. Maar als dat mislukt, kan worden volstaan met overleggen ‘van andere stukken’. Is dat geen gevaar voor de gedachtes achter de wet?
‘Het indienen van een ouderschapsplan is verplicht. Alleen als ouders echt niet tot overeenstemming kunnen komen, kan hiervan worden afgeweken. Maar dan moet er wel een concrete aanwijsbare reden zijn waarom dit niet is gelukt. In de toelichting op de wet, en daar zullen rechters zeker rekening mee houden, staat heel nadrukkelijk dat het ontbreken van een ouderschapsplan niet te snel moet worden geaccepteerd.’

Wat zijn de consequenties als ouders zich niet aan het ouderschapsplan houden?
‘Het ouderschapsplan helpt ouders om te communiceren en afspraken te maken. En als de situatie verandert, biedt het ook een kader om afspraken gezamenlijk aan te passen. De bedoeling van het ouderschapsplan is om het ontstaan van conflictsituaties, en de schadelijke gevolgen daarvan voor kinderen, te verminderen. Als er toch een conflict ontstaat en een van de ouders de afspraken niet nakomt, kan aan de rechter worden gevraagd dwangmiddelen zoals een dwangsom op te leggen.’

Wat doet het kabinet om de invoering van de nieuwe wet zo goed mogelijk te laten verlopen?
‘Deze wet laat zien dat er maatschappelijk iets is veranderd in de manier waarop er wordt nagedacht over scheiden. Er is een einde gekomen aan het fenomeen ‘flitsscheiding’ en de belangen van de kinderen hebben een centrale rol gekregen. Er is meer aandacht voor de sociale aspecten, naast de juridische. Die verandering is ook zichtbaar in de overheidsvoorlichting op dit terrein, zoals in de nieuwe brochure van mijn programmaministerie ‘Uit elkaar… en de kinderen dan?’ Daarin staat bijvoorbeeld beschreven hoe je met je kinderen kunt praten over een scheiding. En bij wie je daarover meer advies kunt vragen, zoals bij een mediator, maatschappelijk werker of via het Centrum voor Jeugd en Gezin. Ik hoop dat de overheid daarmee houvast en heldere informatie kan bieden aan ouders in een periode van hun leven die vaak heel emotioneel is.’

Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding
Op 1 maart 2009 is de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding in werking getreden. Met deze wet wordt de ontwikkeling dat ouders vroegtijdig nadenken over de invulling van het ouderschap na de scheiding verder gestimuleerd. De wet stelt expliciet dat kinderen na de scheiding hun recht behouden op een gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders. De ouders worden verplicht om voor aanvang van de echtscheidingsprocedure samen een ouderschapsplan op te stellen dat aan de rechtbank moet worden overgelegd. In dat ouderschapsplan moeten afspraken worden gemaakt over de verdeling van zorg- en opvoedingstaken (bewust wordt niet meer gesproken over een omgangsregeling voor een van de ouders), de kosten van de kinderen, de wijze waarop informatie over de kinderen wordt uitgewisseld en dat ouders elkaar moeten raadplegen over belangrijke opvoedingsbeslissingen. Ook ouders die nooit getrouwd zijn geweest, maar wel samen het gezag over de kinderen hebben, moeten bij de beëindiging van hun samenleving een ouderschapsplan opstellen. Verder kunnen ouders die een geregistreerd partnerschap zijn aangegaan niet meer buiten de rechter om scheiden, indien binnen dit geregistreerd partnerschap beiden het gezag hebben over hun minderjarige kinderen. Alleen als een gezamenlijk ouderschapsplan redelijkerwijs niet kan worden overgelegd, kan worden volstaan met overleggen van andere stukken. Te denken valt aan de situatie dat in het geheel geen communicatie tussen de ouders is. Vaak zal dan één ouder een ouderschapsplan opstellen, waarop de andere ouder kan reageren. De rechter kan tijdens de procedure besluiten de ouders door te sturen naar een mediator. Verder kan de rechter die zelf beslissingen over de kinderen moet nemen daaraan ook dwangmiddelen koppelen, voor het geval zijn beslissing niet wordt nagekomen. Met deze wet wordt tenslotte ook de flitsscheiding afgeschaft. Ook is bepaald dat in het vervolg kinderalimentatie vóór partneralimentatie gaat, wanneer de onderhoudsplichtige niet voldoende draagkracht heeft om beide te voldoen.
Met dank aan Sabine van Gestel, familierechtadvocaat en scheidingsmediator

Artikel met toestemming overgenomen uit magazine Verder van de vereniging FAS.