Cynthia Ortega en Esmé Wiegman kwamen zonder veel moeite voor de ChristenUnie (CU) in de Tweede Kamer. Dat is betrekkelijk nieuw voor de partij. Want het mag dan zo zijn dat de CU en haar voorgangers vrouwen nooit hebben geweerd, ze kwamen ook nooit op belangrijke posten. ,,Het was helemaal niet moeilijk om binnen te komen bij de CU'', zegt Cynthia Ortega. ,,In 2004 kwam ik op een vrouwenconferentie van de CU om me te oriënteren. Ik heb daar vrouwen gezien met veel potentie. Het verbaasde me wel dat dit de eerste keer was dat er een vrouwenconferentie werd gehouden. Ik vroeg me af of ze dat eerder nooit nodig vonden.''

Wiegman
Ook Esmé Wiegman stroomde na het lidmaatschap van de gemeenteraad in Zwolle moeiteloos door naar de Tweede Kamer. ,,Ik ben jong actief geworden bij de RPF-jongeren en dat deed ik vooral omdat ik het leuk vond. Niet vanuit een bepaald vooropgezet idee van als ik dit doe, dan wil ik daar komen.''

Niet iedereen heeft zulke positieve ervaringen. Marjan Haak (56) werd in 1991 min of meer per ongeluk lid van de Provinciale Staten van Utrecht. ,,Ik kwam moeiteloos in de Staten, omdat ik niemand in de weg zat. Er zaten al twee heren en ze hadden toch niet op een derde zetel gerekend. Ik was de eerste vrouw uit het GPV in de provinciale staten, dat was dan ook wel wereldnieuws.'' Haak hoopte dat ze als vrouw in de politiek een aantrekkende werking op andere vrouwen zou hebben. Dat viel tegen.

De situatie lijkt nu, met een vrouwelijke staatssecretaris en meerdere vrouwen in de Tweede Kamer een stuk rooskleuriger. Maar is dat ook zo? Haak: ,,Mijn ervaring is dat je als vrouw binnen de partij geen strobreed in de weg wordt gelegd, maar je moet geen plaats op de lijst willen waar het krap is.''

Op dit moment zijn er binnen de CU ruim vierenhalf keer zoveel mannen als vrouwen in politieke en bestuurlijke functies te vinden, ongeveer 20 procent van de bestuurders is dus vrouw. In andere politieke partijen ligt het aandeel vrouwen rond de 40 procent. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen was 61 procent van de stemmen op de CU van vrouwen afkomstig.

In 2004 begon de vrouwenwerkgroep Inclusief, met subsidie van het ministerie van Sociale Zaken. De leden van deze werkgroep vroegen zich af hoe ze ervoor konden zorgen dat meer vrouwen zouden gaan participeren in de CU. Zij schreven het boek Vrouwen in de politiek - van stem naar zetel , dat eind 2007 uitkwam, met als doel 'de lezer uitdagen om de vrouw-manverhoudingen in de christelijke politiek opnieuw te overwegen'. Aan de subsidie voor Inclusief kwam in december 2007, na drie jaar, een einde.

Discussie over cultuur
Oud-gemeenteraadslid Ammy van Eerden (52) schreef vanuit haar eigen politieke ervaring een instapplan voor de politiek in het boek van Inclusief. Zij stortte zich in 2000 met passie in de strijd om het lijsttrekkerschap van de CU in Winschoten en werd door een commissie verkozen, boven twee mannen. ,,De ene man trok zich terug'', vertelt Van Eerden, ,,want hij vond het moeilijk om onder een vrouw te dienen, omdat vrouwen volgens hem niet bestuurlijk bezig mogen zijn. Maar ik vind dat je dat als vrouw net zo goed kunt als een man, mits je de kwaliteiten en de drive ervoor hebt. Als mannen en vrouwen vullen we elkaar aan, doordat we verschillend werken. Als vrouw legde ik mijn nieuwe ideeën bijvoorbeeld gewoon op tafel en dan gingen we erover brainstormen. Wat ik typerend vind voor mannen in de politiek is dat ze eerst gaan checken of ze wel medestanders hebben. Vrouwen gaan vaker dan mannen voor de inhoud en het doel dat ze willen bereiken.''

De overtuiging van Van Eerden dat mannen en vrouwen elkaar aanvullen, leek niet aanwezig bij de samenstellers van de eerste CU-kandidatenlijst voor de Tweede Kamer in 2001. Na zes mannen stond daar een vrouw op plaats zeven in de persoon van Tineke Huizinga. Dick Slump zat in de commissie die uit twee lijsten van het GPV en de RPF de CU-lijst moest samenstellen. Slump: ,,We moesten met een lijst komen waar onder de eerste tien kandidaten drie vrouwen waren. Een beetje merkwaardig, omdat de lijsten van GPV en RPF niet eens aan dit criterium voldeden.''

Medesamensteller van de GPV-lijst, oud-burgemeester Bert Groen heeft daar een verklaring voor: ,,Bij het vaststellen van de lijst hebben we alleen gekeken naar de ervaring en kennis die de mensen hadden. We vroegen ons wel af of we positieve discriminatie moesten toepassen, dat speelde in die tijd. Maar we hebben besloten dat niet te doen.''

Haak kijkt met een wrang gevoel op deze start van de CU terug. ,,Ik zat toen in het hoofdbestuur van de partij en wij kregen brieven binnen van kiesverenigingen voor mogelijke kandidaten voor de Tweede Kamer. Ik werd door meer dan de helft van de verenigingen genoemd! Dat vond ik leuk, want na twaalf jaar in de Provinciale Staten had ik zin in wat anders. Dus ik zei dat ik geïnteresseerd was. Toen werd het heel vervelend, want ik kwam te dichtbij. Een jonge vrouw van Perspectief werd heel strategisch boven mij op de lijst gezet, zodat ik op de gezamenlijke lijst met de RPF op ongeveer de elfde plaats kwam. Iedereen wist natuurlijk dat als er een bekende vrouw te hoog op die lijst stond, de kans groot was dat zij verkozen zou worden.''

Intussen werd met verschillende kandidaten voor de kieslijst van de Tweede Kamer gesproken, maar niet met Marjan Haak. ,,Ik had er prima tegen gekund als iemand een gesprek met mij had gehouden om duidelijk te maken dat deze politieke functie niet bij mij paste. Goed, zo leuk is zo'n gesprek niet, maar dan was het netjes gegaan. Toen ik daar mensen op aansprak, zei een van de mannen tegen mij: 'Ach Marjan, daar zijn wij toch al te oud voor.' Ik was net vijftig!,, Ondanks adviezen vanuit haar omgeving om uit de partij te stappen, voelde Haak zich verplicht de strijd aan te gaan. Ze vond dat de CU alles in zich had om een goede partij te zijn. ,,Ik ben met de bestuursleden in discussie gegaan over de cultuur. Je kunt geen hoge pretenties hebben dat je als CU het volk Gods geboden voorhoudt, terwijl je ondertussen intern het spel niet eerlijk speelt. Uiteindelijk ben ik uit het hoofdbestuur gestapt.,,

Terugkijkend zegt Haak: ,,Het is kennelijk erg moeilijk geweest voor mannen om kwaliteiten van vrouwen op waarde te schatten. Als je niet echt ziet dat je elkaar aanvult en je politieke invloed breder trekt, dan zul je altijd mensen blijven beoordelen naar mannennormen. En die normen zijn: we hebben het altijd zo gedaan. Dat is kwaliteit en jij voldoet daar niet aan.,,

Old-boys
Uiteindelijk maakte de kiezer een andere keuze dan de opstellers van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer in 2001. Tineke Huizinga kreeg zoveel voorkeursstemmen dat ze als tweede in de Tweede Kamer, na toenmalig lijsttrekker Kars Veling, in de Tweede Kamer kwam. ,,Daar was ik verbaasd over'', zegt oud-burgemeester Bert Groen, ,,maar ik zag er geen vingerwijzing in dat we de lijst toch anders hadden moeten samenstellen''.

In het evaluatierapport van de CU na de verkiezingen staat: ,,Druk op Tineke Huizinga om haar plaats weer af te staan ten gunste van een hoger geplaatste kandidaat is nu niet gerechtvaardigd.''

Haak juichte de komst van vrouwen in de CU-fractie van de Tweede Kamer toe. ,,Kijk, mannen als Gert Schutte en Eimert van Middelkoop werden vanwege hun degelijkheid, enorme dossierkennis en bestuurlijke kwaliteiten erg gewaardeerd. En terecht! Aan de andere kant vind ik de christelijke politiek ook wel eens schraal geweest. Ik vind dat je veel meer kunt laten zien op het sociale vlak, op je denken over de schepping en je liefde tot de naaste. Dat is er wel eens te weinig uit gekomen.''

Dat er weinig vrouwen politiek actief waren, heeft volgens Haak ook te maken met het moeiteloos overstappen van mannen vanuit kerkenraden naar besturen van het GPV. ,,Vrouwen hebben weinig bestuurlijke ervaring, die besturen waren echte 'old-boys-netwerken'.''

Stimuleren
Op het eerste ledencongres in 2004 besloot de partij dat de participatie van vrouwen moest worden gestimuleerd. En met resultaat: de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer van 2006 liet inderdaad aanzienlijk meer vrouwen zien dan daarvoor het geval was. ,,Alle kiesverenigingen moeten streven naar gelijke verdeling,,, zegt oud-gemeenteraadslid Van Eerden, ,,maar plaatselijk kan het erg verschillen. Kijk je naar de Veluwe, Zeeland of hier in Groningen naar het voormalig GPV-bolwerk Zuidhorn, dan gebeurt dat nog steeds niet. Dan mag je als vrouw alles in de steunfractie zeggen wat je wilt, maar als de lijsten worden samengesteld, zijn er zes mannenbroeders vóór jou en val jij erbuiten.''

Jetty Boerma (67), voorzitter van de vrouwenwerkgroep Inclusief, herkent bij vrouwen in verschillende plaatsen de belemmeringen om politiek actief te worden. Zelf heeft ze nooit tegenstand ervaren. ,,Ik werd in Alkmaar lid van de kiesvereniging rond 1968. Niemand keek daar vreemd van op. In het Westen spelen deze problemen voor vrouwen vele malen minder. Een mooi voorbeeld: er was geen zekerheid dat het GPV in Zaanstad zonder samenwerking met de SGP een zetel in de gemeenteraad zou halen. Toch besloot de kiesvereniging het op eigen kracht te doen, ook al moest er een waarborgsom worden gestort, die we niet terug zouden krijgen. Een oudere man zei daarover: 'Dat zijn onze vrouwen ons wel waard'.''

Denken in beelden
,,Binnen de CU krijgen vrouwen volop kansen'', vindt Klaas Quist (35), hoofd Opleiding en Advies van de CU. Hij ziet dat zowel mannen als vrouwen hard moeten werken om een politieke of bestuurlijke functie te krijgen. ,,Niet iedereen kan op de kandidatenlijst, dus er is gewoon sprake van een gezonde competitie.,,

Als voorbeeld noemt Quist dat hij zich drie keer heeft aangeboden bij het bestuur van de CU in zijn woonplaats om politiek actief te worden. ,,Ik ben nog steeds niet benaderd en dat overkomt mij dus als man. Ik denk niet in verschillen tussen mannen en vrouwen. Mijn boodschap tijdens trainingen aan zowel mannen als vrouwen is: blijf trouw aan jezelf, wees eerlijk, betrouwbaar en authentiek.,,

Die instelling past goed bij Marjan Haak. ,,Ik heb wiskunde gestudeerd, geen voor de hand liggende keuze voor een meisje'', zegt ze zelf. ,,Ik ben bestuurlijk ingesteld en analyseer graag: waar liggen de problemen en hoe kun je ze oplossen? Ik vond politiek gewoon leuk en ik bleek er aanleg voor te hebben.,, Kort na het debacle voor het Tweede Kamerlidmaatschap, werd ze gevraagd om wethouder in De Bilt te worden en twee jaar later in Woerden. ,,Ik vond het een buitenkans. Ik zie daar Gods leiding in.,,

Vrolijk van zoveel kwaliteit
Klaas Quist denk niet dat het extra moeilijk is voor vrouwen om politiek actief te worden in de CU. ,,Ik zie dat vrouwen hun weg naar de CU vinden en dat er alle ruimte voor hen is. Misschien is het in bepaalde plaatsen moeilijk voor hen, maar het besef is er dat we vrouwen gewoon nodig hebben voor de verbreding van de partij.''

Esmé Wiegman erkent dat: ,, Ik heb de portefeuille voor Volksgezondheid. In discussies over ongewenste zwangerschappen of zorg voor moeder en kind, is het heel prettig om vrouw te zijn.,,

Cynthia Ortega stelt: ,,Vrouwen kijken soms anders naar een aantal zaken, vooral in de zin dat we meer op de inhoud letten, mannen denken wat politieker. Inclusief heeft een hele positieve rol gespeeld in de CU, vooral toen bij de verkiezingen de lijst werd samengesteld. Ze hebben vrouwen aangeschreven en erbij getrokken. Ik zou het jammer vinden als Inclusief echt verdwijnt. Ik weet niet hoe de partij er financieel voorstaat, maar ik hoop dat Peter Blokhuis kans ziet Inclusief voort te zetten.''

,,De laatste jaren zijn we een nieuwe koers ingeslagen'', vindt ook Marjan Haak. ,,Inclusief speelt daarin een goede rol. Ik zat in de selectiecommissie voor de laatste Tweede Kamerverkiezingen en ontmoette daar veel nieuw jong talent. Er was zoveel kwaliteit! Daar werd ik heel erg vrolijk van. We gingen de lijst samenstellen en er waren net zoveel mannen als vrouwen. Ik ben blij met de nieuwe capabele CU-vrouwen. De kans op een vrouwelijke lijsttrekker wordt steeds groter en dat zou een goede zaak zijn. Een vrouwelijke lijsttrekker levert stemmen op.''

Het boek waarnaar in dit artikel wordt verwezen heet 'Vrouwen in de politiek - van stem naar zetel',  een uitgave van de ChristenUnie, Amersfoort 2007

Dit artikel verscheen zaterdag 14 april 2008 in het Nederlands Dagblad - geschreven door Ineke Evink en Ytje Stevens. Foto op de ND-pagina is gemaakt door Jaco Klamer.