Vandaag is het een jaar geleden dat Hrant Dink is vermoord. Hij bracht in Turkije nadrukkelijk de Armeense genocide uit 1915 onder de publieke aandacht, kwam op voor de belangen van Armeniërs in Turkije en trachtte de democratie te bevorderen.

Hij was tegen het gebruik van het woord ‘ras’, omdat dat leidt tot discriminatie. Hij discussieerde graag over nationaliteit en identiteit. Een discussie over nationale identiteit wordt nooit gevoerd op rationele gronden, wist Dink. 'Daarom is dat een pijnlijk en traag verlopend proces. Het Westen, en ook de Armeense diaspora, gaat dit alles te langzaam, maar dat is onvermijdelijk en niet erg’, merkte hij eens optimistisch op.

Dink volgde met grote belangstelling de toetredingsonderhandelingen van Turkije tot de Europese Unie. Hij constateerde dat Europa en Turkije verstrikt zijn in een relatie van wederzijdse angst. En ,,waar angst domineert, ontstaat weerstand tegen veranderingen op alle maatschappelijke niveau’s in een samenleving. Hoe meer sommige mensen werken aan openheid, hoe meer mensen met angst werken aan het gesloten houden van een samenleving. Dat speelt tussen Europa en Turkije, maar ook binnen de Europese en Turkse samenlevingen.’’ In Turkije tonen de processen tegen mensen als Dink en de schrijver Orhan Pamuk hoe het doorbreken van taboes steeds tot paniek leidt. Dit geldt met name voor de Armeense kwestie, een van de grootste taboes in Turkije. In zo’n atmosfeer, schreef Dink eens, moeten we ons laten leiden door de eerste woorden van het Turkse volkslied: Wees niet bang. In een van zijn laatste stukken schreef Dink over de angst die de bedreigingen toch bij hem veroorzaakten, nadat hij aangeklaagd was voor belediging van de Turkse identiteit. Maar het verlaten van een kokende hel om naar een hemel te rennen, was niets voor hem, schreef hij. Hij wilde deze hel veranderen in een hemel.

Nederland en Europa zullen vast moeten houden aan het principe dat een land dat zijn eigen verleden niet onder ogen wil zien, geen lid kan worden van de Europese Unie. Vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en rechten van minderheden kenmerken de Europese Unie.

"Niet wat je wenst maar resoluut het goede doen. Niet dromen over mogelijkheden maar onbevreesd de werkelijkheid”, het zijn woorden van Dietrich Bonhoeffer. Hij was theoloog en verzette zich in de Tweede Wereldoorlog tegen het nazisme. Tijdens zijn gevangenschap werkte hij aan een ethiek van verantwoordelijkheid en vrijheid; van medemenselijkheid, omdat die verantwoordelijkheid niet kan ophouden bij het eigen ik. Vrijheid ligt niet in verheven gedachten, alleen in de daad.

Bij de zelfgekozen verantwoordelijkheid voor het wel en wee van de wereld hoort ook gemeenschapszin en het zonder aanzien des persoons handelen, dus zonder erg veel nadruk te leggen op ras en clan, rang en stand. Bonhoeffer en Dink hebben in deze visie iets van elkaar weg.

Ik wil afsluiten met een paar in het Nederlands vertaalde dichtregels van Bonhoeffer:
niet in het mogelijke zweven
maar dapper de werk'lijkheid grijpen
vrijheid ligt niet in de stroom der gedachten
maar enkel in ’t doen