Voorzitter,

Afgelopen woensdag was het precies honderd jaar geleden dat in deze Kamer een grote grondwetswijziging werd aanvaard, misschien de belangrijkste. De Pacificatie van 1917 regelde de invoering van het algemeen kiesrecht, een vurige wens van toenmalig links, en de gelijke behandeling van het bijzonder onderwijs, een vurige wens van toenmalig rechts. Achter de regeringstafel bevond zich de partijloze premier, precies tussen beide vleugels in, de liberaal Cort van der Linden. De voorzitter van de Kamer sprak na de aanvaarding over "nieuwe grondslagen" die "het geluk en den voorspoed van land en volk zouden kunnen vermeerderen". Het klonk nog voorzichtig.  

De grondslagen van toen zijn de verworvenheden van nu. De volledige uitoefening van het staatsburgerschap door iedere meerderjarige en de aanmoediging van dat recht gebruik te maken is zo’n verworvenheid. Evenals een samenleving waarin richtingen en levensovertuigingen worden erkend en ondersteund om zich met hun idealen en waarden te ontplooien en zich in te zetten voor het publiek belang. De eeuw van de burger kon beginnen.  

Zou in de inzet voor juist deze verworvenheden een verhaal te vinden zijn voor dit kabinet? Wij hebben onze eigen Cort van de Linden weer achter de regeringstafel en laat ik het daarom vandaag eens proberen. Ik knoop daarvoor niet aan bij de situatie in 1917, maar bij de zorgen van dit kabinet zelf. Bij alles wat er goed en beter gaat wordt er door het kabinet gesproken over tegenstellingen en spanningen in de samenleving, gebrekkige integratie, gevoelens van onbehagen en vervreemding in eigen land. We kunnen ons er allemaal iets bij voorstellen, maar juist dan is het nodig opnieuw een sterk begrip tot stand te brengen rond burgerbetrokkenheid en rond waarden die dit land verder helpen. Ik begrijp dat het kabinet dat ook wil. Graag hoor ik op dit punt de analyse van de MP.  

Er zit een nieuw kabinet achter de tafel en dat kon er alleen komen door een welwillende houding van partijen. Het klinkt als een Pacificatie als in het regeerakkoord gezegd wordt: ‘in Nederland trekken we samen op als het erop aankomt en gaan we niet tegenover elkaar staan’. De verkiezingsuitslag maakte de formatie tot een puzzel, maar het is weer gelukt. Het is belangrijk dat het kabinet steunt op een gewone meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer, al zijn de marges smal. Het zou daarom goed zijn als er op inhoud zoveel mogelijk overeenstemming kan worden bereikt, ook daar waar continuïteit is met het vorige kabinet, en de basis onder de besluitvorming kan worden verbreed. Ook dat past in onze tradities en dat werd in voorgaande perioden begrepen door fracties in dit huis.

Er is een regeerakkoord van enige omvang tot stand gekomen dat als basis dient voor het kabinetsbeleid. Er is veel vastgelegd en aangekondigd; hoe dan ook spreekt hier ambitie en daadkracht uit. Dit wordt geen kabinet dat op de handen zit en dat waardeert mijn fractie. Er gaan veel handen uit de mouwen, er zijn nieuwe posten en we zien de terugkeer van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit tot onze tevredenheid. De omstandigheden waaronder dit kabinet kan beginnen aan de klus zijn gunstiger dan in 2012. De economie trekt aan en er is ruimte, ook dankzij het beleid van het vorige kabinet, om gaten te dichten die waren ontstaan, om stappen vooruit te zetten in onderwijs, zorg en veiligheid; om de herziening van het belastingstelsel, de arbeidsmarkt en het pensioenstelsel aan te pakken; er zijn krachtige voornemens voor het verduurzamen van de economie en de woningvoorraad, voor de energietransitie en het behalen van de doelstellingen van Parijs. Noodzakelijk beleid, gericht op de toekomst. Maar er moet meer zijn dan het injecteren van geld, het gaat erom wat er wordt beoogd met het weer op orde brengen van Nederland nu het kan.

Voorzitter, ik kan slechts enkele zaken aanstippen van het algemene regeringsbeleid die in dat verband onze bijzondere belangstelling hebben en houd daarbij voor ogen wat er naar de mening van mijn fractie aan onderhoud bij onze verworvenheden nodig is.  

Burgerschap en democratie

Het kabinet wil burgers centraal stellen en heeft daarbij iets normatiefs voor ogen. Nieuwkomers moeten inburgeren, participeren, weten hoe Nederland als rechtsstaat werkt, op scholen krijgt burgerschapsvorming extra gewicht, en er mag ruimte komen voor burgers die zich in willen zetten in hun omgeving. Het is goed dat dit krachtig wordt benadrukt en mijn fractie heeft hier sympathie voor, maar zou ook een meer samenhangend verhaal willen horen over die burger en zijn of haar gemeenschappen. Wat voor gesprek zoekt het kabinet met de samenleving?  

Er is nog een ander aspect in deze discussie en dat vergt een reflectie over een overheid die op afstand is komen te staan, over onbereikbare loketten, over de kwaliteit van publieke dienstverlening, over handhaving en toezicht. De Raad van State en de Rekenkamer wezen op de kwaliteit van uitvoeringsorganisaties die kampen met personeelstekorten, met ICT-problemen en de wissel die bezuinigingen op organisaties hebben getrokken. Dat geldt ook voor toezichthoudende diensten. Ik zie aanzetten voor verbetering in het regeerakkoord (NVWA, rol van inspecties), maar mijn fractie mist hier de zelfreflectie van een overheid die zelf de verbinding met de burger tot stand moet brengen.  

Justitie en veiligheid

De overheid moet haar eigen kerntaken op orde hebben om burgers te beschermen. Het moet niet zo zijn dat overal waar een tegel wordt gelicht grote tekorten en misstanden tevoorschijn komen. Er moet een antwoord komen op de verontrustende geluiden over de groei van allerlei vormen van criminaliteit, te vaak gerelateerd aan drugs en mensenhandel. Veiligheid, toezien op naleving van regels, handhaving van beleid zijn belangrijk. Hoe gaat het kabinet om met de conclusies van de Commissie-Kuijken over de Nationale Politie?

Gelukkig is er nu een zichtbare inzet om partijen in de strafrechtketen te versterken. Maar het gaat om de cultuur die we laten ontstaan. Het bestrijden van drugscriminaliteit is symptoombestrijding als we het alledaagse gebruik ervan bagatelliseren. Hoe staan de experimenten met wietteelt in verhouding tot de wens te komen tot een rookvrije generatie?  

Steeds breder ontstaat weerstand tegen een cultuur die de vrije beschikbaarheid van vrouwenlichamen normaal is gaan vinden. We moeten onderkennen dat onze zogenaamde liberaliteit grote ellende in vrouwenlevens heeft gebracht. De opheffing van het bordeelverbod heeft niet tot normalisering van de prostitutie geleid, het is goed dat dit kabinet dat onderkent en stappen zet, waaronder het pooierverbod. We dringen aan op spoedige behandeling. De Nationaal Rapporteur mensenhandel geeft aan dat het aantal slachtoffers veel hoger is dan we denken en dat 35% van de gemeenten geen idee heeft of mensenhandel voorkomt. Gaat het kabinet het gesprek met de gemeenten hierover aan?  

Defensie

Na vele jaren van bezuinigingen en een bescheiden trendbreuk, wordt er nu weer geïnvesteerd in defensie (1,5 miljard structureel). En dat is hard nodig, want we bewegen ons langs ondergrenzen.  Deze Kamer heeft zich bij motie uitgesproken over een ontwikkeling van uitgaven in de richting van de NAVO-norm van 2%, zoals ook afgesproken met de Bondgenoten in 2014. Die zou in tien jaar gehaald moeten worden. Hoe bewegen we ons daarnaartoe? Graag hoor ik een reactie van de MP op dit punt.

Onderwijs

Kunnen we het opnieuw over Bildung hebben? Het kabinet spreekt over het uitdragen van waarden en dat heeft onze steun. Het onderwijs heeft hier een wezenlijke bijdrage aan te leveren, onder meer door oog te hebben voor burgerschapsvorming. Laten daar van dit kabinet ook de stimulansen van uit gaan. Gelukkig staat honderd jaar na de Pacificatie de onderwijsvrijheid recht overeind. Niet helemaal duidelijk is waar op gedoeld wordt wanneer gezegd wordt dat de ‘belangstelling’ van ouders een basis kan zijn voor nieuwe schoolstichting. Ik meende dat het in de discussie tot nu toe ging om aanvulling met een pedagogisch-onderwijskundige richtingbegrip. Graag hoort mijn fractie een toelichting.

Wat het Hoger Onderwijs betreft, pleit mijn fractie voor een eerlijke verdeling van de investeringen over alle soorten van hoger onderwijs. De afschaffing van de Basisbeurs was een generieke maatregel en raakt alle studenten in het Hoger Onderwijs. Wij hebben hier regelmatig een lans gebroken voor kleine studies en de rol van de geesteswetenschappen en zullen dat blijven doen. Investeer daar ook in. Ook dat past bij de aandacht voor Bildung en het uitdragen van waarden.

Klimaat en duurzaamheid

Tot slot een enkel woord over het klimaat en de zorg voor de schepping. Het kabinet toont visie voor wat onze bijdrage moet zijn als hoogontwikkeld land aan de internationale klimaatdoelstellingen. Het verscherpen van de ambitie, en de inzet dat ook in Europa voor elkaar te krijgen, heeft onze steun. We zullen er onze handen vol aan hebben; wij wachten op de daden van het kabinet. In het nieuwe Energieakkoord zal de aandacht opnieuw moeten uitgaan naar hernieuwbare energie.   

Voorzitter,

Deze premier heeft het portret van Cort van der Linden naast dat van Thorbecke in het Torentje gehangen, heb ik begrepen. Laat hij inderdaad zich inzetten voor de verworvenheden die ooit vurig zijn verdedigd en die ons land niet missen kan: de betekenis van hedendaags burgerschap, de betekenis van waarden die onze samenleving bouwen en de betekenis van een overheid die burgers beschermt en haar zaken op orde heeft. We hopen dat we hem veel zullen zien in de noodzakelijke debatten die hierover gaan.  

Wij zullen ons als fractie positief te verhouden tot het kabinet dat is ontstaan. Wij wensen u allen Gods zegen bij uw belangrijke arbeid.