Mag iemand die zijn of haar leven als voltooid ervaart een beroep doen op de overheid en naasten om hulp bij zelfdoding te krijgen? Dat is de politieke en maatschappelijke vraag die in 2014 voorlag. Een vraag die uiterst ingewikkeld is en niet alleen gaat over individuen maar de samenleving als geheel raakt. Reden waarom een commissie van wijzen o.l.v. dhr. Schnabel werd ingesteld om met een weloverwogen en verstandig antwoord te komen. En dat kwamen ze. Unaniem. Ze stelden vast dat een herziening van de Euthanasiewet of het creëren van nieuwe juridische mogelijkheden voor hulp bij zelfdoding niet nodig en zelfs onwenselijk is. Het kabinet wijst het advies van de door henzelf ingestelde commissie nu als ondermaats van de hand.

De ChristenUnie is onaangenaam verrast door de kabinetsreactie op dit rapport. Dat betreft zowel het moment als de inhoud ervan. Het is een slordige omgang met een afgewogen advies en een ergerlijke timing. De commissie heeft haar taak uiterst serieus genomen en kwam in februari van dit jaar met een advies. Het lukte het kabinet niet om voor de zomer met een reactie te komen. En dat begrijp ik. Het gaat tenslotte om een vraagstuk van leven en dood. Maar waarom dan nu ineens dit advies? Waarom nú een kabinetsstandpunt dat zó ingrijpend is en zó vérstrekkende gevolgen heeft? En, ik zeg het toch maar, waarom zo vlak voor de verkiezingen?

Het kabinetsvoorstel heeft veel maatschappelijke onrust gegeven. Waar de NVVE al voorsorteert en stervenshulpverleners wil opleiden, laten tal van artsen, ethici en columnisten de alarmbellen rinkelen. Niet alleen wij, maar de samenleving is overvallen door dit plotselinge en ingrijpende besluit van het kabinet. Dit doet absoluut geen recht aan de gevoeligheid van het onderwerp en getuigt van een grote mate van onzorgvuldigheid.

Waarom heeft het kabinet ervoor gekozen om een breed samengestelde commissie van wijzen in te stellen om vervolgens dit advies terzijde te schuiven en een eigen politieke koers te varen? Wat is er gebeurd in het kabinet? Als je geleerden laat nadenken over voltooid leven, zou je hun adviezen toch serieus moeten nemen?

De ChristenUnie is geen voorstander van de Euthanasiewet, maar begrijpt het advies van de commissie Schnabel om het huidige juridische kader in stand te houden. Wij zagen ernaar uit om met dit rapport in de hand het debat hier in de Kamer op genuanceerde wijze voort te zetten. De vraag is of dat nu nog mogelijk is. Laat ik dan toch wat nader inzoomen op onderdelen van het rapport.

De commissie stelt vast dat achter voltooid leven veel individuele verhalen schuil gaan. De woorden voltooid leven verhullen vaak een leven met ervaringen van verlies, van afnemende regie en eenzaamheid. Ook onderzoeker Els van Wijngaarden wijst hierop. Mensen willen vaak niet dood, maar geven aan ‘dít leven wil ik niet’. Juist bij kwetsbare mensen is het de taak van de overheid om dit leven te beschermen. Bescherming van mensenlevens is niet te rijmen met het faciliteren van de wens tot hulp bij zelfdoding.

Als de overheid deze stap wel zet, waarschuwt de commissie, kan het ertoe leiden dat de bestaande Euthanasiewet wordt uitgehold: waarom de ingewikkelde route waarbij je lijden met een medische grondslag moet aantonen als er een andere route is?

Bovendien, beargumenteert de commissie, een wettelijke mogelijkheid zal een optie worden: ouderen zullen zichzelf met de vraag geconfronteerd zien of zij nu of op een later moment hulp bij zelfdoding willen. Ouderen kunnen bewust of onbewust door hun omgeving gestimuleerd worden om zo’n afweging te maken.

De commissie stelt dat “vanuit het perspectief van de overheid en de zorgplicht die op de overheid rust ten aanzien van de bescherming van het leven en de veiligheid van personen, een verruiming van mogelijkheden voor hulp bij zelfdoding tot onoverkomelijke bezwaren leidt onder meer vanuit het oogpunt van veiligheid, zekerheid en het voorkomen van misbruik, in het bijzonder in het licht van de noodzaak om kwetsbare groepen te beschermen”. (p.228)

Waarom negeert het kabinet dit? Het kabinet schrijft dat twee waarden moeten worden afgewogen: barmhartigheid en beschermwaardigheid van het leven. Twee waarden uit de christelijke traditie die ons dierbaar zijn. Maar volgens het kabinet leidt weging van deze waarden tot de situatie dat hulp bij zelfdoding gerechtvaardigd is. Mijn fractie kan echter onmogelijk zien hoe dit leven beschermt en wat er barmhartig is aan het opgeven van kwetsbare ouderen en hun gevoelens van veiligheid op het spel zetten.

Ik het gezien dat mensen diep kunnen lijden aan het leven. Dit kunnen we niet met een wet oplossen. Het voorstel van het kabinet mag en kan niet het antwoord hierop zijn. Het doet geen recht aan de waarde van het leven, maar ook niet aan de complexiteit van problemen waarmee mensen zich geconfronteerd zien. De ChristenUnie vraagt het kabinet het standpunt te herzien. Neem uw kabinetsreactie terug, ga aan de slag met de adviezen van de commissie Schnabel en dan spreken we elkaar weer. Is het kabinet daartoe bereid?

De ChristenUnie gelooft dat het leven door God gegeven is en dat het leven waardevol en beschermwaardig is, ook een leven in hoge ouderdom. Het is triest te moeten constateren dat veel ouderen het gevoel hebben dat hun leven zinloos is geworden. Dat is geen spontaan idee. Het is een gedachte die opkomt in een samenleving die ouderdom nauwelijks meer waardeert. Die naar ouderenzorg kijkt als een kostenpost. En waarin er steeds minder tijd is om echt naar elkaar om te zien.

De ChristenUnie roept het kabinet op om de aanbevelingen van de commissie Schnabel over het voorkómen van voltooid leven ter harte te nemen. Hij noemt specifiek het voorkomen van eenzaamheid, het vergroten van zelfredzaamheid en een herwaardering van ouderdom. Niet meer dan een half A4-tje staat er nu over in de kabinetsbrief. Dat moet anders. Ik besef dat we niet alle situaties waarin mensen hun leven als voltooid ervaren kunnen voorkómen. Tegelijkertijd is het schrijnend dat het in onze samenleving zover is gekomen dat ouderen zichzelf overbodig en een kostenpost voelen. Het goede is dat we met elkaar de samenleving vormen en er iets aan kunnen doen. Ook de politiek heeft daarin een verantwoordelijkheid.

Waar we van mening verschillen over mogelijkheden voor hulp bij zelfdoding, kunnen we elkaar hopelijk wél vinden in onze inzet voor een samenleving waarin ouderen zich gezien en gewaardeerd voelen. Een samenleving waarin zij liefdevolle zorg en aandacht krijgen en waarin zij naar vermogen kunnen meedoen. Dat is de samenleving die ons voor ogen staat.