Hoop doet leven. Hoop is het bloed in onze aderen en het vuur in onze botten. Omdat we hopen, gaan we vriendschappen en liefdesrelaties aan. Durven we kinderen te krijgen. Beginnen we een opleiding en verschijnen we op een sollicitatiegesprek. Kopen we een huis. Reizen we naar een ander land om ons daar te vestigen.

Ook het tegendeel is waar. Wanhoop doet sterven. Zonder hoop blijven we in bed liggen en wachten we tot de dag voorbij is. Als je geen weg meer ziet waarlangs je situatie kan verbeteren, wordt het stil van binnen. Je bewegingen worden stijf en stram. Je doet nog de dingen die je moet doen, maar je bent er zelf niet meer bij. Je voelt je een automaat; het leven vloeit uit je weg.

concentratiekamp

Viktor E. Frankl, een bekende psychotherapeut, leerde zijn belangrijkste levenslessen in concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog, waar hij werd gedwongen als arts te werken. Hij ontmoette daar bijvoorbeeld een destijds beroemde componist. In vertrouwen vertelde die aan Frankl dat hij een droom had gehad waarin hij een wens mocht doen. Hij had gevraagd wanneer de oorlog zou zijn afgelopen. ‘30 maart’, had de stem in de droom geantwoord. Naarmate die datum naderde, maakten de geruchten in het kamp over de oorlog het steeds onwaarschijnlijker dat dit ook echt zou uitkomen. Op 29 maart werd de componist plotseling erg ziek. Op 30 maart raakte hij in coma. Op 31 maart overleed hij.

Frankl zag het telkens weer gebeuren: ‘Het was uitsluitend mogelijk de innerlijke kracht van een kampbewoner te vergroten, wanneer men hem in een toekomstdoel kon doen geloven. Wee degene die de zin van zijn leven niet langer zag – hij was weldra verloren.’

Er is een heuse psychologie van de hoop ontstaan, die onderzoekt wat de effecten ervan zijn. Of leerlingen en studenten slagen, blijkt bijvoorbeeld vooral eraan te liggen of ze hoop hebben, meer dan aan hun intelligentie en aan eerdere prestaties. Dergelijke cijfers zijn er ook over hoe werknemers functioneren, hoe duurzaam liefdesrelaties zijn en hoever mensen in ontwikkelingssamenwerking komen. Hoop is inderdaad een levenskracht.

Toch is veel hoop nogal onbestemd. In een uitzending van Pauls Puber Kookshow vraagt Paul de Leeuw aan zijn publiek: ‘Denken jullie dat binnenkort de Derde Wereldoorlog uitbreekt?’ De honderd tieners in de zaal zwaaien allemaal, zonder uitzondering, met een bordje met een groene duim omhoog. Paul de Leeuw schrikt: ‘Dat vind ik echt erg. Dat mag niet. Jullie moeten hoop hebben, je moet vertrouwen hebben in de toekomst!’ De Leeuw is van z’n stuk gebracht en komt er tijdens de uitzending een paar keer op terug. Maar wat opvalt, is dat hij geen enkele zinnige reden geeft waarom je die hoop zou moeten hebben.

in beweging komen

Er is ook hoop die meer onderbouwd is. Je hebt dan echt een goede reden om iets moois te verwachten. Het is hoop die je in beweging krijgt. En als jij in beweging komt, beweegt er iets mee, niet in de verre toekomst, maar hier en nu. En je wangen gloeien. Toen na mijn aantreden als fractievoorzitter de Volkskrant me vroeg wat mijn favoriete Bijbelgedeelte was, antwoordde ik: ‘Het verhaal van die kleine jongen met vijf broden en twee vissen.’ Veel te weinig om de hongerige magen te voeden van de duizenden mensen die om hem heen stonden, maar toen hij zijn trommeltje leegde boven de handen van Jezus, bleek het genoeg. Hij deed een beetje, Jezus de rest. Dat is nog eens een reden om te hopen.

Als ik nu na het zomerreces weer in Den Haag aan de slag ga, dan weet ik dat wanhoop niet werkt. Maar tegelijk wil ik ’s ochtends niet mijn bed uit komen als een naïeve optimist, die denkt dat alles als vanzelf goed komt. Wel als een hoopvolle realist, die ziet dat de wereld op veel plekken kapot is en veel mensen stuk gaan, maar die gelooft dat het niet zo hoeft te blijven. Niet alleen omdat het nieuwe Jeruzalem uit de hemel zal neerdalen, maar omdat het beetje wat ik hier en nu heb en kan, genoeg is om iets moois te worden.